STAN PRAWNY NA 31 MAJA 2019 Czynniki wpływające na wysoką ocenę pracy szkoły Opracował i zaktualizował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2015 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U z 2017 r. poz. 1611), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 czerwca 2017 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1534), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz.U. z 2017 r. poz. 1575 ze zm.). Ocena jakości pracy szkoły jest zadaniem niezwykle trudnym ze względu na duży wpływ czynników kontekstowych na efekty pracy nauczycieli. Dlatego podczas sprawowania nadzoru pedagogicznego należy unikać wszelkich porównań, rankingów szkół oraz wskazywania przyczyn problemów i sukcesów edukacyjnych bez dogłębnej analizy. Niestety również narzędzia badawcze wykorzystywane do oceny pracy szkoły, zarówno testy egzaminacyjne, jak i narzędzia ewaluacyjne, dalekie są od doskonałości i precyzji pomiarowej. Ocena pracy szkoły jest dokonywana przez organy nadzoru pedagogicznego pod kątem realizacji podstawowych zadań, takich jak ewaluacja i kontrola. Współpraca całej społeczności szkolnej Szkoła sukcesu to placówka skutecznie angażująca do współpracy zarówno uczniów, jak i rodziców. Partycypacja rodziców i uczniów w zarządzaniu szkołą obejmuje m.in.: • przygotowywanie, modyfikowanie i realizowanie koncepcji pracy szkoły we współpracy z uczniami i rodzicami, • wpływ uczniów na sposób organizowania i przebieg procesu uczenia się, • inicjowanie i realizowanie przez uczniów różnorodnych działań na rzecz własnego rozwoju, rozwoju szkoły i społeczności lokalnej, • analizowanie wspólnie z uczniami i rodzicami podejmowanych działań wychowawczych, ocenianie ich skuteczności i ewentualnego modyfikowania, • współdecydowanie i uczestniczenie rodziców w działaniach podejmowanych w szkole, • realizowanie inicjatyw rodziców na rzecz rozwoju uczniów, • udział uczniów i rodziców w procesie podejmowania decyzji dotyczących szkoły. Zasada zaangażowania całej społeczności szkolnej zmusza do wyjścia poza dotychczas ustalone, tradycyjne role podejmowane przez nauczycieli, rodziców i uczniów. Realizując tę koncepcję, trzeba stworzyć programy i projekty umożliwiające zaangażowanie wszystkich grup, a przede wszystkim zmienić przyzwyczajenia. Niezbędne jest również otwarcie się na współpracę. Współdziałanie statutowych organów szkoły (rady szkoły, rady rodziców, samorządu uczniowskiego) nie może ograniczać się tylko do konsultacji i obowiązkowych opinii. Autoewaluacja Wysoka ocena jakości pracy szkoły wynika z systemowych i regularnie stosowanych badań, analizowania i monitorowania podejmowanych działań, a następnie ich modyfikowania. Przykładowe zadania będące potwierdzeniem realizacji takich działań szkoły to: • przygotowywanie i modyfikowanie koncepcji pracy szkoły, • monitorowanie i analizowanie osiągnięć każdego ucznia, formułowanie i wdrażanie wniosków z tych analiz, • analizowanie podejmowanych działań wychowawczych, ocenianie ich skuteczności oraz modyfikowanie w razie potrzeb, • wprowadzanie zmian dotyczących przebiegu procesów edukacyjnych (planowanie, realizacja, analiza i doskonalenie), • monitorowanie i analizowanie, a w razie potrzeby modyfikowanie działań szkoły, • wzajemne pomaganie sobie w ewaluacji i doskonaleniu własnej pracy. Myślenie w kategoriach ewaluacyjnych powinno więc towarzyszyć wszystkim pracom podejmowanym w szkole. Obejmuje ono zarówno działania dyrektora (np. monitorowanie podstawy programowej), zespołów nauczycielskich (analiza zewnętrznych egzaminów), jak i poszczególnych nauczycieli, którzy przeprowadzają ewaluację własnej pracy. Kolejnym czynnikiem wpływającym na wysoką ocenę jakości pracy szkoły jest organizacja procesów edukacyjnych z uwzględnieniem motywowania, aktywizowania i indywidualizacji. Warto zauważyć, że w obowiązującym Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek zawarto informacje, jak nauczyciel powinien prowadzić lekcje. Przykładowe wskazówki wpływające na wysoką ocenę jakości pracy nauczycieli to: • zapoznanie uczniów z celami lekcji i wymaganiami, • informowanie o postępach w nauce – informacja zwrotna, • ocenianie w sposób kształtujący (pomaganie uczniom uczyć się i planować indywidualny rozwój), • kształtowanie umiejętności uczenia się, • motywowanie dzieci do aktywnego uczenia się i wspieranie ich w trudnych sytuacjach, • rozpoznawanie możliwości psychofizycznych, potrzeb rozwojowych, sposobów uczenia się oraz sytuacji społecznej każdego ucznia. Nauczyciel powinien również pozwolić uczniom dokonywać wyboru dotyczącego tematyki lekcji, metod pracy, sposobu oceniania, terminów testów, sprawdzianów, zajęć pozalekcyjnych. Najważniejszy czynnik Niewątpliwie najważniejszym wskaźnikiem jakościowym pracy szkoły jest osiąganie wysokich wyników nauczania. Efektywność szkoły oceniana jest poprzez: • ocenianie wewnątrzszkolne, • sukcesy uczniów w konkursach, • system zewnętrznych sprawdzianów i egzaminów, • sukcesy absolwentów szkoły. Największe kontrowersje budzi ocenianie szkół na podstawie sprawdzianów zewnętrznych. Podczas ewaluacji za wskaźnik efektywności przyjmuje się zmianę pozycji szkoły na tle populacji mierzonej w skali staninowej. Jeżeli szkoła poprawia swoją pozycję, to jest to przyjmowane jako potwierdzenie efektywności podejmowanych działań. Coraz częściej szkoły oceniane są według wskaźników EWD (edukacyjna wartość dodana), które pozwalają określić wkład szkoły w pracę z uczniami o różnym potencjale rozwojowym. Ważnym elementem pracy szkoły jest różnorodność podejmowanych analiz oraz zaangażowanie wszystkich nauczycieli. Wyniki sprawdzianów mają służyć przede wszystkim poprawie jakości pracy. Formułowane i wdrażane wnioski powinny dotyczyć: • opracowania planów pracy dydaktycznej, • modyfikacji programów nauczania, • organizacji zajęć wspierających ucznia, • projektowaniu wymagań edukacyjnych, • organizacji zajęć edukacyjnych. Podejmowane przez szkołę działania powinny spełniać m.in. następujące kryteria: • systematyczność i długofalowość działań, • systemowość i wielość działań, • zgodność wypowiedzi wielu podmiotów, • szeroki zakres współpracy, • szkoła jako wzór dla innych, • dzielenie się doświadczeniem, • spójność działań (z czegoś wynikają, tworzą całość), • powszechność podejmowanych prac, • oryginalność i innowacyjność w podejmowanych działaniach. Respektowanie norm społecznych Przykłady potwierdzające realizację wymagania o respektowaniu norm społecznych: • posiadanie zorganizowanej (systemowej) strategii monitorowania i doskonalenia działań wychowawczych, • stosowanie rozwiązań systemowych dotyczących współdziałania z uczniami w modyfikowaniu działań wychowawczych, • wdrażanie klas edukacji wczesnoszkolnej do samorządności – systemowe rozwiązania pozwalające na liczny udział dzieci w samorządzie uczniowskim, • aktywnie działający wolontariat, • uczniowie mediatorzy, • autentyczna samorządność – przeprowadzanie ankiet, zbieranie informacji i opinii wśród uczniów. Ewaluacja dostarcza bardzo ważnych informacji o jakości pracy szkoły, jednak nie odnosi się do kwestii zgodności funkcjonowania szkoły z prawem. Żeby uzyskać pozytywną ocenę szkoły i swoich działań, dyrektor powinien zadbać również o prawidłowe prowadzenie dokumentacji oraz zwrócić uwagę na respektowanie zapisów statutowych. O wysokiej jakości pracy szkoły świadczy: • prawidłowy system oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, • systemowy sposób rozpatrywania skarg związanych z ocenianiem, • prawidłowy sposób prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej, • zatrudnianie nauczycieli zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, • przestrzeganie statutów i ich aktualizacja, • przestrzeganie praw dziecka i ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach poprzez prowadzenie systemowych działań wspólnie z uczniami i rodzicami, • zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki poprzez organizację nadzoru pedagogicznego nad ich bezpieczeństwem. Zarządzanie szkołą Kolejny ważny element jakości pracy szkoły to mądre zarządzanie, które polega na: • monitorowaniu sukcesów nauczycieli i ich nagradzaniu, • organizowaniu zespołowej pracy nauczycieli, • dbaniu o profesjonalną komunikację między nauczycielami, • systematycznym przypominaniu nauczycielom o założeniach koncepcji pracy szkoły, • upowszechnianiu wiedzy na temat najlepszych praktyk i najnowszych teorii przydatnych w pracy, • umożliwianiu dzielenia się wiedzą z innymi nauczycielami przez przeszkolonych nauczycieli, • planowaniu skutecznego nadzoru nad wdrażaniem wniosków wypracowanych podczas ewaluacji i analizy wyników egzaminów, • organizowaniu skutecznego i systemowego nadzoru nad stosowaniem przez nauczycieli umiejętności uzyskanych podczas szkoleń i doskonalenia zewnętrznego. Przedstawione powyżej wskazówki wpływające na wysoką ocenę jakości pracy szkoły ilustrują zmiany, które zaszły w polskiej oświacie w ostatnich latach. W szkole już nie tylko zdobywa się wiedzę, ale również kształtuje kluczowe umiejętności. Szkoła jest miejscem, w którym odbywa się zmiana społeczna polegająca na kształtowaniu umiejętności uczenia się przez całe życie. To w szkole uczniowie, rodzice i nauczyciele mają w sposób modelowy organizować społeczność obywatelską, uczyć się współuczestniczenia w podejmowaniu decyzji oraz odpowiedzialności.