STAN PRAWNY NA 28 MAJA 2019 Ewaluacja wewnętrzna metodą „Profil szkoły” Opracował i zaktualizował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U z 2017 r. poz. 1611). Ewaluacja wewnętrzna jest od wielu lat stałym elementem zarządzania szkołą. Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego wprowadziło zasadę pełnej autonomii szkoły w planowaniu ewaluacji wewnętrznej, w zakresie zarówno celów, jak i stosowanych metod. Dyrektorzy szkół stosują różne sposoby pozyskiwania informacji o pracy szkoły, wykorzystują najczęściej metodologię badań stosowaną w ewaluacji zewnętrznej. Ciekawą propozycją przeprowadzania ewaluacji wewnętrznej jest metoda „Profil szkoły”, swego czasu upowszechniana m.in. przez Centrum Edukacji Obywatelskiej. „Profil szkoły” to jakościowa metoda badania, która polega na zebraniu opinii różnych respondentów o pracy szkoły i zestawieniu ich za pomocą wykresu – profilu. Ważnym elementem tej metody jest uspołecznienie ewaluacji – w badaniu aktywnie uczestniczą nauczyciele, uczniowie, rodzice oraz pracownicy placówki. Warto podkreślić, że aktywne uczestnictwo oznacza udział wszystkich respondentów w badaniu ewaluacyjnym od planowania ewaluacji poprzez jej realizację aż do podsumowania i formułowania wniosków. Taki sposób organizacji pozwala na realizację tych wymagań ewaluacyjnych, które zakładają pełne uczestnictwo całej społeczności szkolnej w procesie zarządzania szkołą. Zaangażowanie i udział całej społeczności szkolnej jest bardzo ważnym kryterium, spełnienie którego pozwala ocenić wiele aspektów pracy szkoły, w szczególności wspieranie aktywności uczniów i realizację wymagania szóstego – „rodzice są partnerami szkoły lub placówki”. Dodatkowo szkoła może zaplanować ewaluację innych wymagań lub problemów istotnych dla społeczności szkolnej. Wszystkie badania ewaluacyjne mają podobną metodologię, tak więc również w „Profilu szkoły” należy ustalić: • temat i cel ewaluacji, • kryteria sukcesu i pytania badawcze (kluczowe), • narzędzia badawcze i harmonogram badań. Po przeprowadzonych badaniach należy sformułować wnioski (mocne i słabe strony pracy szkoły), które powinny doprowadzić do ustalenia kolejnych celów ewaluacji. Pierwszym krokiem w ewaluacji przeprowadzanej tą metodą jest powołanie zespołu ewaluacyjnego, który składa się z kilku grup (rodzice, uczniowie, nauczyciele, pracownicy niepedagogiczni). Organizacja grupy powinna umożliwiać pracę warsztatową, a więc grupy nie powinny być zbyt liczne (ok. 15 osób). Drugi ważny element to dobór uczestników pod kątem ich aktywności i zaangażowania w życie szkoły. Praca z zastosowaniem metody „Profil szkoły” przebiega w trzech etapach. Etap I Pierwszy etap polega na wspólnym wyznaczeniu tematu i celu ewaluacji. Można oczywiście przyjąć tematykę wynikającą z planu nadzoru pedagogicznego. Jeżeli jednak w wyniku dyskusji sformułowany zostanie inny temat ewaluacji, dyrektor szkoły powinien go przyjąć i zmodyfikować plan nadzoru pedagogicznego. Należy podkreślić, że plan nadzoru powinien być traktowany elastycznie i dostosowywany do potrzeb szkoły. Kolejnymi krokami są: wyznaczenie obszarów pracy, uzgodnienie kryteriów sukcesu oraz stworzenie pytań kluczowych. W metodzie „Profil szkoły” istotne jest ustalenie wspólnych dla wszystkich respondentów kryteriów sukcesu. Debata z udziałem przedstawicieli rodziców, uczniów i nauczycieli powinna pomóc w określeniu wspólnego systemu wartości. Pytania kluczowe, podobnie jak w ewaluacji zewnętrznej, są ściśle powiązane z badanym wymaganiem, mają charakter problemowy i formułowane są w sposób umożliwiający udzielenie odpowiedzi otwartych i opisowych. Do konstrukcji zdania można zastosować pytajniki: • W jaki sposób? • Jakie są przyczyny? • Dlaczego? Jak często? Podsumowaniem pierwszego etapu będzie stworzenie projektu ewaluacji. Etap II Ten etap to przeprowadzenie badań. Najczęściej stosowaną metodą są wywiady, ale warto zaplanować również analizę dokumentów czy obserwację zajęć – w sytuacji rozbieżności ocen ułatwią porozumienie. Podczas wywiadu członkowie zespołów: • odpowiadają na pytania kluczowe, • szukają informacji oddających funkcjonowanie szkoły w danym zakresie, • oceniają funkcjonowanie szkoły, • określają tendencję spełniania wymagania jako rosnącą, malejącą lub pozostającą bez zmian, • wyznaczają dwóch przedstawicieli do reprezentowania grupy w dyskusji panelowej. Jeśli chodzi o kwestie organizacyjne, zespół wybiera prowadzącego wywiad lub dyrektor wyznacza osobę prowadzącą spośród nauczycieli. Podsumowanie drugiego etapu polega na sporządzeniu plakatu z tabelą lub mapą zagadnienia. Elementy podsumowania to: • obszar, • pytania kluczowe, • ocena wyrażona znakami + +, – –,+ –, • oznaczenie tendencji, • argumenty – uzasadnienie oceny. Etap III Ostatni etap to debata lub dyskusja panelowa z udziałem wszystkich grup. Powstaje wtedy wspólny plakat, na którym zaznacza się wyniki pracy zespołów. Profil szkoły określa się, łącząc poszczególne punkty ze sobą. Następnie wskazuje się mocne i słabe strony funkcjonowania placówki oraz prezentuje argumenty pozwalające porównać poglądy różnych grup społeczności szkolnej, pracujących przy ewaluacji. Podczas dyskusji zbiera się opinie każdej grupy, określa się podobieństwa i różnice, nie ustala się natomiast konsensusu. Prawidłowa organizacja dyskusji panelowej wymaga podzielenia jej na dwie części. W części pierwszej przedstawiciele grup formułują argumenty (każda grupa ma do dyspozycji kilkanaście minut na zaprezentowanie swojego zdania) oraz dyskutują, odnosząc się do swoich wypowiedzi. Uczestnicy powinni prezentować opinie możliwie kontrowersyjnie i różnorodnie, tak, żeby przekonać słuchaczy do swojego zdania i skłonić ich do refleksji. Dyskusję panelową prowadzi moderator, który w pierwszej części dba o porządek wystąpień i przestrzeganie czasu na udzielenie wypowiedzi. Powinien on również pilnować zgodności wypowiedzi z tematem i umożliwić każdemu zabranie głosu. Druga część dyskusji panelowej jest otwarta dla pozostałych uczestników. Mogą oni swobodnie zabierać głos, zadawać pytania, komentować wystąpienia lub wygłaszać własne opinie na dany temat. Moderator udziela głosu publiczności oraz daje możliwość udzielenia odpowiedzi na pytania. Na zakończenie krótko podsumowuje, co zostało powiedziane, może też dodać swój komentarz. Na sukces pracy metodą „Profil szkoły” może negatywnie wpłynąć niechęć rodziców do współpracy ze szkołą i do podejmowania wspólnej dyskusji. Równie ważne jest przekonanie uczniów do poważnego traktowania ewaluacji, co jest możliwe tylko w sytuacji, gdy sami nauczyciele są przekonani o potrzebie takich działań. Najważniejszą zaletą tej metody jest ustalenie i sprecyzowanie planu rozwoju szkoły, który ma szansę na akceptację całej społeczności szkolnej. Jej największą wartością – niewątpliwie zaangażowanie rodziców i uczniów w dyskusję na temat sytuacji szkoły, w analizowanie poszczególnych aspektów jej pracy, co powinno polepszyć współpracę z rodzicami i zwiększyć aktywność samych uczniów.