STAN PRAWNY NA 10 MAJA 2019 Postępowanie w przypadku stwierdzenia choroby zawodowej u pracownika Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, aplikant radcowski; zaktualizował: Dariusz Dwojewski, prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i prawa oświatowego, autor wielu publikacji w tej tematyce, wykładowca na kursach, szkoleniach i studiach podyplomowych z zakresu prawa pracy w szkołach i placówkach oświatowych, prowadzi kancelarię prawną zajmującą się m.in. obsługą prawną jednostek oświatowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1367), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1379), • Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1155 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 59.), • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2096 ze zm.), • Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1302 ze zm.), • Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1376 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 2352 k.p. rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w zakresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych. Zapamiętaj! Postępowanie mające na celu ustalenie u pracownika/byłego pracownika choroby zawodowej można podzielić na trzy sobie etapy. Każdy z nich ma odmienny przebieg i każdy nakłada pewne obowiązki na określone podmioty, w tym także na pracodawcę. Do etapów tych należą: • podejrzenie choroby zawodowej, • rozpoznanie choroby zawodowej, • stwierdzenie choroby zawodowej. Zgłoszenie W związku z podejrzeniem choroby zawodowej powstaje obowiązek niezwłocznego zgłoszenia tego faktu właściwym organom określonym w § 3 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych. Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się: • właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu granicznemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 20 ust. 2 Ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, właściwemu komendantowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej albo właściwemu inspektorowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej, zwanym dalej właściwym państwowym inspektorem sanitarnym, • właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie. Zgodnie z treścią art. 235 k.p. bezwzględny obowiązek niezwłocznego zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej pracownika spoczywa na: • pracodawcy, • lekarzu podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 1 pkt 6, tj. na lekarzu, o którym stanowi § 5 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych, zatrudnionego w jednostce orzeczniczej I lub II stopnia. Ponadto, zgodnie z art. 235 § 21 k.p., w każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej również lekarz lub lekarz dentysta, który powziął takie podejrzenie u pacjenta, ma obowiązek skierować go na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej. Zapamiętaj! Zobowiązanie pracodawcy do niezwłocznego zgłoszenia właściwym organom państwowej inspekcji sanitarnej i inspekcji pracy każdego przypadku podejrzenia i rozpoznania choroby zawodowej nie oznacza, że pracodawca staje się wnioskodawcą w sprawie o stwierdzenie choroby zawodowej. Nie można zatem utożsamiać wykonania ustawowego obowiązku zawiadomienia odpowiednich organów nadzoru państwowego o podejrzeniu choroby zawodowej z żądaniem wszczęcia postępowania administracyjnego przed tymi organami. Naruszenie przez pracodawcę obowiązku zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej (a także już stwierdzonej choroby zawodowej) stanowi w świetle obowiązujących przepisów wykroczenie przeciwko prawom pracownika, za które, zgodnie z art. 283 § 2 pkt 6 k.p., grozi kara grzywny. Podejrzenie choroby zawodowej może też zgłosić sam pracownik lub były pracownik. Pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną (art. 235 § 22 k.p.). Zgodnie z § 3 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się na specjalnym formularzu (stanowiącym załącznik do Rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób), a w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrzeniu, że choroba była przyczyną śmierci pracownika – dodatkowo w formie telefonicznej. Rozpoznanie W myśl § 4 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie do jednostki orzeczniczej I stopnia, w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej zostało dokonane przez lekarza jednostki I stopnia. W takim przypadku nie stosuje się skierowania. Katalog jednostek orzeczniczych I stopnia zawiera § 5 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych. Do wskazanego katalogu zalicza się: • poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, • kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych), • poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego – w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych, • podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja – w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby. Właściwość jednej z ww. jednostek ustala się zgodnie z kryteriami określonymi w § 3 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych, zaś w przypadku, gdy pracownik nie zamieszkuje w województwie, w którym była wykonywana praca w narażeniu zawodowym, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika. Niezależnie jednak od tego, do której z wymienionych jednostek orzeczniczych I stopnia skierowany został w konkretnym przypadku pracownik, wobec którego istnieje podejrzenie choroby zawodowej, właściwym do orzekania w zakresie chorób zawodowych jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 Ustawy o służbie medycyny pracy, zatrudniony w jednej z tych jednostek orzeczniczych (§ 5 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych). Lekarz, o którym mowa powyżej, wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika/byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego (§ 6 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych). Powołany przepis określa też szczegółowo kryteria brane pod uwagę przy ocenie narażenia zawodowego, a także wskazuje podmioty przeprowadzające ocenę narażenia zawodowego oraz sposób przeprowadzenia takiej oceny. Jeżeli zakres informacji zawartych w ww. dokumentacji jest niewystarczający do wydania orzeczenia lekarskiego, lekarz występuje o ich uzupełnienie m.in. do pracodawcy – w zakresie obejmującym przebieg oraz organizację pracy zawodowej pracownika lub byłego pracownika, w tym pracę w godzinach nadliczbowych, dane o narażeniu zawodowym, obejmujące także wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony, stosowane przez pracownika środki ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na czynniki o działaniu uczulającym (alergenów) – także o przekazanie próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych (§ 6 ust. 5 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych). Zgodnie z § 6 ust. 6 ww. Rozporządzenia orzeczenie lekarskie przesyła się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz lekarzowi kierującemu na badania, a w przypadku, gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia – również jednostce orzeczniczej I stopnia. W sytuacji rozpoznania u pracownika choroby zawodowej pracodawca jest zobowiązany do podjęcia działań określonych w art. 235 § 3 k.p.: • ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym, • przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze, • zapewnić realizację zaleceń lekarskich, w tym zwłaszcza przenieść pracownika, w terminie i na czas określony w orzeczeniu lekarskim, do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy; jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy (art. 230 k.p.). Odwołanie od orzeczenia W § 7 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych uregulowana została procedura odwoławcza od wydanego orzeczenia lekarskiego. Jak stanowi ust. 1 powołanego przepisu, pracownik/ były pracownik badany w jednostce orzeczniczej I stopnia, niezgadzający się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych I stopnia są instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy (§ 5 ust. 3 ww. Rozporządzenia). Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie. Jeśli pracownik lub były pracownik wystąpi z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania, jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Ważne! Możliwość zakwestionowania ustaleń wydanego orzeczenia lekarskiego przysługuje wyłącznie pracownikowi lub byłemu pracownikowi, co oznacza, że pracodawca na tym etapie nie może podejmować żadnych działań celem ponownego zweryfikowania ustaleń wydanego orzeczenia, nawet jeżeli nie zgadza się z jego treścią. Orzeczenie lekarskie wydane w wyniku powtórnego badania jest ostateczne, tj. nie przysługują od niego żadne dalsze środki odwoławcze. Stwierdzenie Zgodnie z § 8 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika, właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do jej stwierdzenia. Przed wydaniem decyzji inspektor może podjąć dodatkowe czynności w celu uzupełnienia materiału dowodowego. Jak stanowi § 8 ust. 3 Rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych, decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzja o braku podstaw do jej stwierdzenia jest przesyłana: • zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi, • pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne, uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej, • jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie, • właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Odwołanie od decyzji Od decyzji wydanej przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego przysługuje odwołanie do organu II instancji. Wnosi się je w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia. W oparciu o art. 37 Ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej od decyzji wydanej przez organ II instancji przysługuje natomiast skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego w trybie określonym w Kodeksie postępowania administracyjnego. Stwierdzenie u pracownika choroby zawodowej wiąże się dla pracodawcy z pewnymi obowiązkami. Przede wszystkim jest on zobowiązany prowadzić rejestr stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby (art. 235 § 4 k.p.). Co istotne, niedopełnienie przez pracodawcę tego obowiązku bądź nienależyte jego dopełnienie (np. poprzez przedstawienie w rejestrze niezgodnych z prawdą informacji) zostało uznane za wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 283 § 2 pkt 6 k.p.). Z kolei w świetle art. 221 Kodeksu karnego zachowanie pracodawcy polegające na niesporządzeniu wymaganej dokumentacji, do której należy także prowadzenie rejestru chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, jest zagrożone karą grzywny do 180 stawek dziennych albo karą ograniczenia wolności. Od 2009 r. obowiązkiem pracodawcy w związku ze stwierdzeniem u pracownika choroby zawodowej jest przesłanie zawiadomienia o jej skutkach do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego (art. 235 § 5 k.p.). Zgodnie z art. 2371 § 1 k.p. pracownikowi, który zachorował na chorobę zawodową określoną w wykazie chorób zawodowych, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w odrębnych przepisach. Wydanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej nie jest równoznaczne z przyznaniem pracownikowi świadczeń przewidzianych w Ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Świadczenia te przyznawane są dopiero po przeprowadzeniu przewidzianego przepisami postępowania zakończonego wydaniem decyzji o przyznaniu świadczeń przez właściwy Zakład Ubezpieczeń Społecznych.