STAN PRAWNY NA 7 MAJA 2019 Przerwa na karmienie dla nauczycielki Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.). Przepisem regulującym prawo do przerwy na karmienie dla nauczycielki jest art. 69 ust. 2 Karty nauczyciela, zgodnie z którym w razie gdy czas pracy kobiety karmiącej dziecko wynosi ponad cztery godziny ciągłej pracy dziennie, przysługuje jej prawo korzystania z jednej godziny przerwy wliczanej do czasu pracy. Jakkolwiek w przepisie tym nie ma mowy wprost o nauczycielce, to jednak można go odnosić wyłącznie do pedagogów z dwóch powodów. Podstawowy z nich to oczywiście samo umiejscowienie przywołanej regulacji, czyli Karta nauczyciela, w której przepis ten się znajduje. Według art. 1 tego aktu ma on zastosowanie do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych m.in. w: • publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli, • zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich, • publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, • przedszkolach niepublicznych, niepublicznych placówkach oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, • publicznych kolegiach pracowników służb społecznych, • urzędach organów administracji rządowej (na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne), • kuratoriach oświaty, • specjalistycznej jednostce nadzoru, • Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych. Drugi powód wynika z treści art. 187 Kodeksu pracy, który określa zasady przyznawania przerwy na karmienie dla pracownicy niezatrudnionej w jednostkach organizacyjnych systemu oświaty, a więc niebędącej nauczycielem. Stosownie do tej regulacji: • pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy; pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda; przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie, • pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują; jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie. Przepis ten jest zatem odmienny od regulacji zawartej w Karcie nauczyciela, co oznacza, że nauczycielki objęte są szczególną regulacją, dotyczącą wyłącznie pracowników pedagogicznych. Podkreślić jednak należy, że regulacja art. 69 ust. 2 KN ma zastosowanie wyłącznie do nauczycielki zatrudnionej w przedszkolu prowadzonym przez jednostkę samorządu terytorialnego i nie stosuje się jej w przedszkolach prowadzonych przez podmioty niesamorządowe, jak fundacje czy stowarzyszenia, niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z przedszkolem publicznym, czy niepublicznym. Wynika to z treści art. 91b KN, który nie wymienia przepisu dotyczącego przerwy na karmienie wśród regulacji mających zastosowanie do nauczycieli przedszkoli niesamorządowych. Nie oznacza to, że nauczycielki tych placówek nie mają prawa do przerwy na karmienie, lecz że w tym wypadku prawo to wynika z regulacji przytoczonego art. 187 Kodeksu pracy, a nie Karty nauczyciela. Czy przerwa przysługuje w czasie pensum? W tym przypadku ważne są dwie kwestie. Po pierwsze przepis KN nie mówi, że przerwa przysługuje „po czwartej godzinie czasu pracy”, lecz że przysługuje wówczas, gdy czas pracy w danym dniu wynosi więcej niż cztery godziny. Przerwa może zatem nastąpić np. po drugiej godzinie, ale nie będzie przysługiwać nauczycielce, której czas pracy jest krótszy niż cztery godziny w danym dniu. Druga ważna kwestia dotyczy pojęcia „czasu pracy”, którym posłużono się w brzmieniu art. 69 KN. W przypadku nauczycieli jest to istotne, ponieważ Karta nauczyciela posługuje się dwoma, często błędnie uznawanymi za tożsame, pojęciami. Są to: • „czas pracy” oraz • „wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych” – który potocznie jest nazywany pensum. „Czas pracy” nauczyciela zatrudnionego na pełny etat, zgodnie z art. 42 ust. 1, nie może przekroczyć 40 godzin tygodniowo. Czas pensum jest natomiast uzależniony od typu placówki, w której jest zatrudniony nauczyciel i według art. 42 ust. 3 Karty nauczyciela wynosi np. 18 godzin w przypadku przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych, szkół specjalnych, liceów ogólnokształcących itd. Czas pensum nie jest jednak tożsamy z ogólnym czasem pracy nauczyciela, o czym stanowi art. 42 ust. 2 KN. Na podstawie tej regulacji w ramach 40-godzinnego czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel zobowiązany jest realizować: • zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z wychowankami albo na ich rzecz, czyli godziny pensum, • inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych przedszkola, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania dzieci, • zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Pensum nie jest zatem ogólnym czasem pracy nauczyciela, lecz jedynie częścią jego 40- godzinnego czasu pracy. Oprócz pensum, czyli zajęć z dziećmi, nauczyciel wykonuje też inne czynności wymienione w przywołanym przepisie. Przerwy na karmienie dziecka nie odlicza się więc od czasu pensum, ponieważ art. 69 ust. 2 KN wyraźnie stanowi, że przerwa jest wliczana do ogólnego czasu pracy. Nie ma zatem podstaw do udzielenia przerwy na karmienie w trakcie trwania godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, bowiem gdyby przyjąć taką interpretację, wówczas przerwa oznaczałaby obniżkę godzin pensum, a nie ma do tego żadnej podstawy prawnej. Jak postąpić w przypadku, gdy nauczycielka ma następujące po sobie, bez żadnego okienka, np. sześć godzin zajęć dydaktycznych? Czy wtedy również nie można udzielić przerwy na karmienie w trakcie pensum? Na tak zadane pytanie należy udzielić odpowiedzi przeczącej – nauczycielka nie może skorzystać z przerwy na karmienie w trakcie trwania godziny pensum dydaktycznego. Regulacja art. 69 ust. 2 KN przyznaje prawo do godzinnej przerwy „w razie gdy czas pracy kobiety karmiącej dziecko wynosi ponad cztery godziny ciągłej pracy dziennie”. Przepis ten nie stanowi, że przerwa przysługuje obowiązkowo po czwartej godzinie pracy. Jeżeli więc czas pracy nauczycielki wynosi ponad cztery godziny dziennie, to wówczas w tym dniu można z przerwy skorzystać. Nie musi ona jednak wypadać dokładnie w środku dnia pracy, bowiem równie dobrze może być udzielona przed zajęciami lub po zajęciach i w praktyce zmniejszać wymiar dziennego, przeciętnie ośmiogodzinnego dnia pracy nauczyciela. Podkreślić natomiast należy, że przerwa na karmienie nie może mieć miejsca w trakcie godzin ponadwymiarowych – są one dodatkowo płatnymi godzinami wypadającymi poza godzinami pracy nauczycielki. Dyrektor przedszkola nie ma zatem obowiązku specjalnego dostosowania planu pracy w taki sposób, aby zapewnić karmiącej nauczycielce przerwę w zajęciach w środku dnia pracy. Przedszkola niesamorządowe W przedszkolach niesamorządowych ma zastosowanie art. 187 Kodeksu pracy. Uprawnienia do przerwy na karmienie wynikające z tej regulacji różnią się od tych wynikających z Karty nauczyciela – pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo nie do jednej godzinnej, lecz do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Ponadto pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy te na wniosek pracownicy mogą być wykorzystywane łącznie, co w przypadku nauczycielki przedszkola niesamorządowego karmiącej więcej niż jedno dziecko daje łącznie 1,5 godziny przerwy w ciągu dnia pracy. Warto natomiast zauważyć, że w przedszkolach niesamorządowych nie ma też podstaw do udzielenia przerwy w trakcie pensum. W tych placówkach to organ prowadzący ustala wymiar pensum nauczyciela, ponieważ nie ma w nich zastosowania art. 42 KN. Pensum nauczyciela przedszkola niepublicznego czy też publicznego niesamorządowego jest zatem z reguły wyższe niż w samorządowym, ale ogólny czas pracy jest dokładnie taki sam i wynosi 40 godzin na tydzień w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy nauczyciela. Przerwa może zatem być udzielona, podobnie jak w przedszkolach samorządowych, przed lub po godzinach pensum nauczyciela. W przypadku przedszkoli niesamorządowych prawo do przerwy także zależy od dobowego wymiaru czasu pracy i kształtuje się w sposób następujący: • poniżej 4 godzin pracy dziennie – przerwa nie przysługuje, • od 4 do 6 godzin pracy dziennie – 1 przerwa półgodzinna lub przerwa 45-minutowa w przypadku pracownicy karmiącej więcej niż jedno dziecko, • od 6 godzin pracy dziennie – 2 przerwy półgodzinne lub dwie przerwy 45-minutowe w przypadku pracownicy karmiącej więcej niż jedno dziecko. Zaświadczenie o karmieniu Zgodnie z przyjętym w środowisku prawnym zwyczajem przerwy na karmienie są udzielane na wniosek pracownicy na podstawie jej oświadczenia, lecz na żądanie pracodawcy zobowiązana jest ona także udokumentować ten fakt odpowiednim zaświadczeniem lekarskim. Jest to powszechnie akceptowane stanowisko. Pomimo tego, że z przepisów nie wynika żaden obowiązek dostarczania takiego zaświadczenia, to uznaje się, że należy takowy przedstawić na żądanie pracodawcy.