STAN PRAWNY NA 26 KWIETNIA 2019 Wynagrodzenie nauczyciela za czas strajku Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 174), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1458 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.). Wraz z rozpoczęciem akcji strajkowej część samorządów zadeklarowała, że przedszkola nie utracą środków z planu finansowego na wynagrodzenia dla nauczycieli, często nawet podkreślano, że nauczyciele za czas strajku otrzymają wynagrodzenie. W czasie strajku sytuacja ulegała jednak stopniowej zmianie, a coraz powszechniejsze stały się głosy, iż wypłacenie wynagrodzenia za czas strajku może stanowić naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Jak zatem przedstawiają się obowiązki dyrektora w tym zakresie i czy może on ww. wynagrodzenie wypłacić? Zakaz wypłaty Kodeks pracy (dalej: k.p.) w art. 80 stanowi, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. W czasie strajku nauczyciel powstrzymuje się od wykonywania obowiązków służbowych, a więc wypłata wynagrodzenia jest możliwa wyłącznie, gdy wprost taką możliwość zagwarantują obowiązujące przepisy prawa pracy. Dodajmy, że niekoniecznie musi tutaj chodzić o k.p., bowiem przepisy prawa pracy mogą wynikać również z innych regulacji. Taką regulacją jest w tym wypadku Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, która jednak nie tylko nie daje żadnej podstawy do wypłaty wynagrodzenia, ale wprost stanowi, że wynagrodzenie za czas strajku nie przysługuje. Zasada ta wynika z art. 23 ust. 2 Ustawy, według którego w okresie strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami pracownik zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Zapamiętaj! Prawo do wynagrodzenia nie przysługuje zatem za okres strajku, a regulacji tej nie może zmienić porozumienie strony związkowej zawarte z pracodawcą. Należy pamiętać, że na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 5 Ustawy Prawo oświatowe dyrektor przedszkola dysponuje środkami określonymi w planie finansowym przedszkola zaopiniowanym przez radę przedszkola i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie. Takie stanowisko utrzymała Regionalna Izba Obrachunkowa w Krakowie, stwierdzając, że na podstawie art. 18 Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych udział w strajku jest dobrowolny, jednak pracownicy, którzy decydują się na udział w strajku, muszą liczyć się z konsekwencjami w postaci utraty prawa do wynagrodzenia za jego czas. Tym samym działania polegające na wypłacie wynagrodzenia za czas strajku pracownikom w nim uczestniczącym lub zmierzające do obejścia przepisu, który nie przewiduje zachowania prawa do wynagrodzenia za czas strajku, można uznać za działania niezgodne z prawem. Kwestia wypłat wynagrodzeń za okres strajku będzie zatem przedmiotem szczególnego zainteresowania Regionalnych Izb Obrachunkowych. Dyrektor, który dokona wypłaty pomimo wyraźnego zakazu art. 23 Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, musi się liczyć z możliwością postawienia zarzutu naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Katalog kar za naruszenie dyscypliny zawiera art. 31 ust. 1 ww. Ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Należą do nich: • upomnienie, • nagana, • kara pieniężna, • zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Zasady obliczania wynagrodzenia Przyjmując, że nauczycielowi należy potrącić wynagrodzenie za okres strajku, należy jeszcze określić zasady dokonywania tych potrąceń. Pomocne w tym zakresie może być stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy z dnia 6 stycznia 2010 r. w sprawie zasad obliczania wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca (GPP-364/118-4560-79/09/PE/RP). Czytamy w nim, że ustalając wynagrodzenie nauczyciela za przepracowaną część miesiąca, stosuje się przepisy Rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku za pracę w trudnych warunkach pracy, a „(…) w szczególności § 2 wymienionego Rozporządzenia wskazujący sposób ustalenia wysokości stawki wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową dla nauczycieli realizujących tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, w którym uwzględnia się wskaźnik 4,16 – będący średnią liczbą tygodni w miesiącach kalendarzowych”. Oczywiście wprost ta interpretacja nie dotyczy tegorocznego strajku, jednak jest przydatna przy ustalaniu przysługującego wynagrodzenia. Stawkę osobistego zaszeregowania nauczyciela należy więc podzielić przez miesięczną liczbę godzin obowiązkowego pensum. Natomiast miesięczną liczbę godzin pensum ustala się, mnożąc tygodniowy obowiązkowy wymiar pensum danego nauczyciela przez współczynnik 4,16 – z zaokrągleniem do pełnych godzin, w ten sposób, że czas zajęć do 0,5 godziny pomija się, a co najmniej 0,5 godziny liczy się za pełną godzinę. Takie właśnie zasady wynikają z § 2 Rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli (…). Przykładowo dla nauczyciela, który zgodnie z art. 42 ust. 3 realizuje pensum 18 godzin w tygodniu, miesięczna liczba godzin zajęć do zrealizowania wynosi 75. Ponieważ w związku ze strajkiem nauczyciele nie zrealizowali pełnego wymiaru miesięcznego pensum, to należne im wynagrodzenie powinno zostać pomniejszone o kwotę stanowiącą iloczyn niezrealizowanych godzin oraz stawki za godzinę przeliczeniową konkretnego nauczyciela. Taki sposób liczenia potrącenia oznacza, że dotyczy ono tylko tych dni, w których nauczyciel z powodu udziału w strajku nie zrealizował godzin zajęć pensum. W przypadku dni wolnych od zajęć dla danego nauczyciela potrąceń już się nie dokona. Jeśli chodzi o dodatki do wynagrodzenia oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, to zasady wypłaty tych składników wynagrodzenia powinny wynikać z regulaminów wynagradzania nauczycieli, przyjmowanych przez rady gmin i powiatów na podstawie art. 30 ust. 6 KN. Z reguły regulaminy te przyjmują zasadę, iż wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje za godziny faktycznie zrealizowane. Warto tu również zwrócić uwagę na Uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1994 r. (I PZP 49/94), w której stwierdzono, że „(…) wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, zaś za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia wtedy, gdy k.p. lub przepis szczególny tak stanowią. Inaczej mówiąc – konstrukcja wypłaty wynagrodzenia z góry polega na wypłaceniu wynagrodzenia przed świadczeniem pracy, lecz pod warunkiem, że pracownik będzie świadczył pracę w okresie, za który otrzymał z góry wypłatę wynagrodzenia. Zatem przed spełnieniem świadczenia pracownik ma tylko prawo do wypłaty wynagrodzenia, natomiast prawo do wynagrodzenia powstanie po wykonaniu pracy. Nastąpi to na koniec miesiąca, gdy okaże się, że świadczył pracę w należącym do niego rozmiarze. Wypłata wynagrodzenia z góry nie zmienia bowiem faktu, że dopiero gdy okaże się, że pracownik wykonał pracę – wypłacone mu z góry wynagrodzenie stanie się jego prawem”. W uchwale tej czytamy również, że „(…) w świetle art. 80 i art. 87 § 7 k.p. oraz art. 23 ust. 2 Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych należy przyjąć, że konstrukcja zwrotu wynagrodzenia za okres nieświadczenia pracy, w sytuacji, gdy wypłata wynagrodzenia nastąpiła z góry stosownie do art. 39 ust. 3 KN, polega na tym, że pracownik otrzymujący wypłatę wynagrodzenia z góry powinien liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu w każdym przypadku nieświadczenia pracy, chyba że z mocy przepisu szczególnego zachował do niego prawo mimo nieświadczenia pracy. Również pracownik, któremu zakład pracy wypłaca wynagrodzenie po wykonaniu pracy («z dołu»), musi liczyć się z tym, że nie otrzyma wynagrodzenia za czas nieprzepracowany”. Ważne! Jak zatem orzekł Sąd Najwyższy w sentencji do tej uchwały, pracownik otrzymujący wypłatę wynagrodzenia „z góry” powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia w każdej sytuacji niewykonywania pracy, chyba że za określony czas z mocy przepisu szczególnego zachowuje do niego prawo.