STAN PRAWNY NA 9 STYCZNIA 2023 Dodatki motywacyjne dla pracowników poradni publicznych Opracowała i zaktualizowała: Joanna Swadźba, prawnik, kierownik w oddziale nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.), • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.). Dodatek motywacyjny, jako jeden z elementów wynagrodzenia nauczyciela wymienionych w art. 30 ust. 1 pkt 2 Karty nauczyciela, ma zachęcać nauczycieli do zwiększenia zaangażowania w pracę oraz do dbałości o jej wysoką jakość. Ma zatem motywować nauczyciela i z tego względu nie jest stałym składnikiem wynagrodzenia, jak np. dodatek za wysługę lat. Wysokość oraz szczegółowe warunki przyznawania tego dodatku powinny zostać określone w regulaminie wynagradzania. Warto poznać najważniejsze zasady związane przyznawaniem tego dodatku, by uniknąć błędów w tej kwestii. Najważniejsze uregulowania Wszelkie nieprawidłowości w tym zakresie mogą stanowić podstawę uchylenia uchwały przyjętej przez organ jednostki samorządu terytorialnego (np. Radę Powiatu), a w konsekwencji spowodować roszczenia nauczycieli związane z nieprzyznaniem tego dodatku lub przyznaniem w nieprawidłowej wysokości. Warto więc przeanalizować, czy podjęte regulaminy wynagradzania nauczycieli w zakresie odnoszącym się do dodatków motywacyjnych są prawidłowe, czy też zawierają błędy mogące skutkować uchyleniem uchwały lub stwierdzeniem jej nieważności. Trzeba zaznaczyć, że nadzór nad uchwałami sprawuje wojewoda, któremu przysługuje prawo do stwierdzenia nieważności uchwały w terminie 30 dni od dnia jej otrzymania, a także prawo wniesienia skargi na taką uchwałę. Wniesienie skargi może nastąpić w każdym czasie i nie jest ograniczone żadnym terminem. Ponadto prokurator również ma prawo wnieść na uchwały skargi do sądów administracyjnych. Skarga na uchwałę przysługuje każdemu, kto ma w tym interes prawny. W interesie organu prowadzącego, jak i samych dyrektorów odpowiedzialnych za prawidłowe przyznanie dodatku nauczycielom w poradni psychologiczno-pedagogicznej jest to, aby uchwały nie zawierały błędów ani zapisów niezgodnych z prawem. Ogólne zasady przyznania dodatku motywacyjnego w poradniach W myśl art. 30 KN wynagrodzenie nauczyciela składa się m.in. z dodatku motywacyjnego. Dodatek ten jest przyznawany nauczycielom na warunkach i w wysokości wynikającej z regulaminu wynagradzania nauczycieli, przyjętego w drodze uchwały jednostki samorządu terytorialnego. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie ma jednak dowolności w ustalaniu warunków przyznawania i wysokości stawek dodatku motywacyjnego, ale zobowiązany jest przestrzegać przepisów prawa. Aktem prawnym, który musi być uwzględniony przy ustalaniu regulaminu wynagradzania nauczycieli, jest m.in. Rozporządzenie w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Z jego treści wynikają bowiem ogólne warunki przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego. Do ogólnych warunków przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego zalicza się: • osiągnięcia w realizowanym procesie dydaktycznym, • osiągnięcia wychowawczo-opiekuńcze, • wprowadzanie innowacji pedagogicznych, skutkujących efektami w procesie kształcenia i wychowania, • zaangażowanie w realizację czynności i zajęć, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 KN, czyli w realizację i wykonywanie innych zajęć i czynności oraz zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów, • szczególnie efektywne wypełnianie zadań i obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem, • realizowanie w placówce zadań edukacyjnych, wynikających z przyjętych przez organ prowadzący priorytetów w realizowanej lokalnej polityce oświatowej. Szczegółowe zasady Szczegółowe zasady przyzywania dodatku motywacyjnego dla nauczycieli powinny wynikać z regulaminu wynagradzania nauczycieli, ustanowionego przez organ prowadzący na podstawie upoważnienia wynikającego z treści art. 30 ust. 6 KN. Odpowiednie zapisy dotyczące tego dodatku powinny zatem znaleźć się w regulaminie wynagradzania nauczycieli obowiązującym w poradni psychologiczno-pedagogicznej prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego. Szczegółowe kryteria przyznania dodatku motywacyjnego, zawarte w regulaminie, stanowią podstawę do przyznania dodatku motywacyjnego poszczególnym nauczycielom przez dyrektora placówki. Warto zaznaczyć, że regulacje dotyczące dodatku motywacyjnego stanowią część regulaminu wynagradzania nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Regulamin wynagradzania ustanawiany jest przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego w drodze uchwały będącej aktem prawa miejscowego, publikowanej w wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Nie ma zatem podstaw prawnych do podejmowania przez dyrektora poradni w przedmiocie dodatku motywacyjnego jakichkolwiek odrębnych regulaminów przyznawania dodatku motywacyjnego dla nauczycieli. Wysokość dodatku motywacyjnego Wysokość dodatku motywacyjnego nie została ustalona przez ustawodawcę. Jak wynika z przepisu art. 30 ust. 6 KN, wysokość i warunki przyznawania dodatku pozostawiono organom prowadzącym poradnie psychologiczno-pedagogiczne. To z regulaminu wynagradzania nauczycieli powinna wyraźnie wynikać wysokość dodatku motywacyjnego, tak aby nauczyciel oraz organ przyznający ten dodatek wiedzieli, jaka jest jego wysokość. Natomiast sama forma określenia wysokości stawki dodatku motywacyjnego zależy od organu uchwałodawczego. Dopuszczalne są tu różne rozwiązania. Może to być np. wysokość kwotowa, procent wynagrodzenia zasadniczego, przedział określający dodatek w wysokości „od–do”, czy też uzależnienie przyznania dodatku od okoliczności związanych z uzyskaniem do niego prawa. Zawsze jednak musi to być stawka dodatku dokładanie określona, stanowiąca o wysokości wynagrodzenia nauczyciela – por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 19 sierpnia 2009 r. (II SA/Go 439/09), Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 maja 2013 r. (I OSK 203/13). Dodatek jako składnik wynagrodzenia Dodatek motywacyjny stanowi jeden ze składników wynagrodzenia nauczyciela, ale nie jest on bezpośrednim ekwiwalentem za świadczoną pracę, tak jak np. dodatek funkcyjny, za warunki pracy czy dodatek za wysługę lat. Dodatek ten nie ma charakteru obligatoryjnego, stałego, niezmiennego składnika wynagrodzenia. To dodatek fakultatywny, niestały, zmienny – odnoszący się do jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć. Możliwość uzyskania przez nauczyciela dodatku motywacyjnego powstaje z chwilą spełnienia warunków określonych w regulaminie wynagradzania i powszechnie obowiązujących przepisach prawa. Dodatek ten stanowi rodzaj premii motywacyjnej dla nauczycieli wyróżniających się jakością pracy lub realizujących dodatkowe zadania niewynagradzane w innej formie. Istotą tego dodatku jest więc to, że nie powinien on być jednakowy dla wszystkich nauczycieli ani przyznawany wszystkim nauczycielom. Mimo iż dodatek motywacyjny jest nieobligatoryjnym składnikiem wynagrodzenia, to nie ma on charakteru uznaniowego – por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 maja 2013 r. (I OSK 203/13). Regulacje dotyczące dodatku motywacyjnego zawarte w przepisach uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego mają za zadanie precyzyjnie określić warunki przyznawania tego dodatku, aby wyeliminować zjawisko dowolności. Dyrektor przyznający dodatek motywacyjny powinien pamiętać, że dodatek ten przysługuje nauczycielowi po spełnieniu określonych warunków, które wynikają z regulaminu. Ponadto dyrektor poradni ma prawo różnicować wysokość tego dodatku dla poszczególnych nauczycieli, gdyż dodatek ten powinien odzwierciedlać zaangażowanie i jakość pracy. Właśnie jakość świadczonej pracy i wykonywanie dodatkowych zadań lub zajęć podlega ocenie przy spełnieniu szczegółowych warunków, o których mowa w art. 30 ust. 6 pkt 1 KN, uzasadniających przyznanie prawa do tego dodatku i ustalenie okresu, na jaki ma on zostać przyznany. Przyznanie dodatku motywacyjnego Dodatek motywacyjny dla nauczycieli przyznaje dyrektor poradni. Natomiast dodatek motywacyjny dla dyrektora przyznawany jest przez organ jednostki samorządu terytorialnego prowadzący poradnię. Informację o przyznaniu dodatku motywacyjnego dyrektor powinien wydać nauczycielowi na piśmie, a odpis tego pisma przechowuje się w aktach osobowych danego pracownika. Dodatek powinien zostać przyznany w ustalonej, konkretnej wysokości i na dany okres. Ustalenie wysokości dodatku motywacyjnego nie może być dowolne – musi wynikać z realizacji warunków przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego, określonych w regulaminie wynagradzania nauczycieli. Przyznanie nauczycielowi dodatku motywacyjnego w określonej wysokości na dany okres oznacza, że nauczyciel ten zyskał roszczenie o wypłatę dodatku w określonej wysokości przez ten właśnie okres. W konsekwencji, skoro dodatek motywacyjny stanowi składnik wynagrodzenia nauczyciela, to nie można zmieniać wysokości przyznanego dodatku motywacyjnego w okresie jego przyznania. Przyznany dodatek motywacyjny staje się elementem wynagrodzenia nauczyciela, a tym samym elementem umowy o pracę. Oznacza to, że pozbawienie nauczyciela dodatku motywacyjnego stanowi zmianę wynagrodzenia na jego niekorzyść, wymagającą wypowiedzenia warunków płacy. Problemy praktyczne W praktyce często pojawia się pytanie, czy dodatek motywacyjny może zostać przyznany nauczycielowi w związku z pełnieniem przez niego funkcji inspektora BHP. Na tak zadane pytanie należy odpowiedzieć negatywnie. Dyrektor poradni nie ma takich uprawnień, ponieważ dodatek motywacyjny musi być związany z wykonywaną przez nauczyciela pracą nauczyciela. Dodatek motywacyjny nie może być przyznawany w oderwaniu od świadczonej przez nauczyciela pracy podstawowej. Dodatek ten nie przysługuje za wykonywanie przez nauczyciela dodatkowych zadań lub zajęć, niewynikających z zakresu jego obowiązków. Nieprawidłowości w treści regulaminów wynagradzania nauczycieli (dotyczące dodatków motywacyjnych): 1. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, wypełniając upoważnienie ustawowe do unormowania kwestii dodatku motywacyjnego, ma uszczegółowić ogólne warunki określone w § 6 Rozporządzenia, które dotyczą zagadnień związanych z procesem dydaktycznym, edukacją oraz kwestiami wychowawczo-opiekuńczymi. Tym samym wszelkie warunki określone przez organ prowadzący, które wykraczają poza opisane powyżej ramy, należy uznać za podjęte bez podstawy prawnej, a tym samym naruszające prawo w sposób istotny. 2. Ustalenie otwartego katalogu warunków przyznawania nauczycielowi dodatków motywacyjnych narusza prawo. Taka regulacja oznacza, że dopuszczalne są także inne, niewymienione w uchwale kryteria przyznawania dodatku motywacyjnego. O otwartym katalogu warunków przyznawania nauczycielowi poradni dodatku motywacyjnego świadczy np. zwrot „w szczególności”. Zatem błędem jest ustalenie: „Warunkiem przyznania nauczycielowi dodatku motywacyjnego jest realizacja w szczególności następujących kryteriów (...)”. 3. Z delegacji ustawowej do podjęcia regulaminu wynagradzania nauczycieli wynika kompetencja do ustalenia wyłącznie wysokości stawek oraz szczegółowych warunków przyznawania dodatku motywacyjnego. Organy jednostek samorządu terytorialnego nie mają więc kompetencji do określenia jakichkolwiek warunków utraty tego dodatku ani określania, w jakich sytuacjach dodatku takiego nie przyznaje się – por. Wyrok Naczelnego Sądu w Warszawie z dnia 29 maja 2009 r. (I OSK 180/09) – choć w praktyce zdarzały się takie zapisy w postanowieniach uchwalanych regulaminów wynagradzania nauczycieli. Organy te nie posiadają również kompetencji do pozbawienia, cofania czy też zawieszania prawa do tego dodatku. Wprowadzenie w regulaminie wynagradzania nauczycieli możliwości wstrzymania lub zawieszenia wypłaty dodatku motywacyjnego nauczycielowi, który z własnej winy zaprzestał realizacji zadań, za które dodatek został przyznany, nie znajdują uzasadnienia w obowiązującym prawie – por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 4 grudnia 2008 r. (IV SA/Wr 440/2008). 4. Wysokość dodatku motywacyjnego nauczyciela uzależniona jest wyłącznie od jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań, a nie jest związana z powierzonym stanowiskiem czy sprawowaną funkcją, co potwierdzają również ogólne warunki przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego, określone w § 6 Rozporządzenia. 5. Ponadto za nieprawidłowości w regulaminie należy uznać także uzależnienie przyznania dodatku motywacyjnego od długości zatrudnienia w danej placówce czy też od stażu pracy. Kryterium takie nie zalicza się do ogólnych warunków przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego i wykracza poza upoważnienie ustawowe do uszczegółowienia w treści regulaminu wynagradzania wysokości stawek dodatków oraz szczegółowych warunków ich przyznawania – por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 9 marca 2010 r. (III SA/Kr 1007/2009). Uzależnienie przyznania dodatku motywacyjnego od okresu pracy stoi w sprzeczności z celem jego przyznania oraz godzi w zasadę równości wobec prawa określoną w art. 32 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. 6. Warunkiem przyznania dodatku motywacyjnego nie może być poprawne wypełnianie obowiązków wynikających z przepisów prawa i stosunku pracy, np.: a) warunek prawidłowego prowadzenia dokumentacji szkolnej i pedagogicznej, b) warunek rzetelnego i terminowego wywiązywania się z poleceń służbowych, c) warunek posiadania wyróżniającej oceny pracy, d) warunek przestrzegania przez dyrektora dyscypliny budżetowej w oparciu o posiadane środki finansowe, e) warunek właściwego wykorzystania środków budżetowych na doposażenie szkoły, f) warunek wydatkowania środków własnych po wnikliwym ustaleniu priorytetów w porozumieniu z upoważnionym organem szkoły, g) warunek planowania i organizowania szkoły w celu zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy. Podsumowanie Analiza wspomnianego wyżej orzecznictwa sądowego wskazuje, jak wiele nieprawidłowości może pojawić się przy ustalaniu wysokości czy zasad przyznawania dodatku motywacyjnego, a to z kolei rzutuje na prawidłowość przyznania przez dyrektora poradni prawa do tego dodatku konkretnemu nauczycielowi. Pamiętać należy, że rolą dyrektora poradni jest dbanie o zgodne z prawem wynagradzanie pracowników, a także motywowanie ich do lepszej i wydajniejszej pracy. Warto mieć więc na uwadze, że dodatek motywacyjny powinien być tak określony, aby nauczyciel wiedział, jakie konkretne kryteria będą brane pod uwagę przy jego przyznawaniu.