Wieloprofilowe usprawnianie podopiecznych z mózgowym porażeniem dziecięcym. Metody terapeutyczne (część III) Opracowała: Ilona Michałowska-Olechnowicz, terapeuta zajęciowy m.in. w domu pomocy społecznej, certyfikowany terapeuta metody Snoezelen I stopnia, pedagog Metoda dobrego startu Marty Bogdanowicz Metoda dobrego startu jest jedną z wielu metod oddziaływania terapeutycznego. Zawiera syntezę elementów wzrokowych, słuchowych i ruchowych, wpływających na kształtowanie kilku analizatorów. W metodzie tej wyodrębnia się trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń: • ruchowe, usprawniające analizator kinestetyczno-ruchowy, • ruchowo-słuchowe, które angażują dwa analizatory: kinestetyczno-ruchowy i słuchowy, • ruchowo-słuchowo-wzrokowe, kształtujące trzy analizatory: kinestetyczno-ruchowy, wzrokowy i słuchowy. Zajęcia prowadzone tą metodą przebiegają zawsze według określonej struktury. Wyróżnia się w niej trzy etapy: • część wprowadzającą – zajęcia mają charakter dyscyplinujący; piosenka powiązana jest ze znakiem graficznym litery, która będzie później wprowadzana, • część właściwą: o ćwiczenia ruchowe – usprawniają motorykę, relaksują, prowadzone są w formie zabawowej z muzyką i piosenką, o ćwiczenia ruchowo-słuchowe – polegają na uderzaniu palcami o wałki z piaskiem w rytm piosenki, o ćwiczenia ruchowo-wzrokowo-słuchowe – są zasadniczą częścią metody dobrego startu, opierają się na zestawie wzorców graficznych i odpowiednio dobranych do nich piosenek; • zajęcia końcowe – przeważnie zabawy o charakterze muzyczno-ruchowym, powiązane z piosenką. Celem metody dobrego startu jest korygowanie zaburzeń percepcyjnych wzroku i słuchu, zaburzeń motorycznych, integracji percepcyjno-motorycznej, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Niniejsza metoda kształtuje także rozwój strefy emocjonalno-motywacyjnej, wyrabia krytycyzm, rozwija dojrzałość społeczną. Muzykoterapia Muzykoterapia, według Światowej Federacji Muzykoterapii, jest „wykorzystaniem muzyki i/lub jej elementów (dźwięk, rytm, melodia i harmonia) przez muzykoterapeutę i pacjenta/klienta lub grupę w procesie zaprojektowanym dla i/lub ułatwienia komunikacji, uczenia się, mobilizacji, ekspresji, koncentracji fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej i poznawczej w celu rozwoju wewnętrznego potencjału oraz rozwoju lub odbudowy funkcji jednostki tak, aby mogła ona osiągnąć lepszą integrację intra i interpersonalną, a w konsekwencji lepszą jakość życia” . Muzykoterapia to jedna z najstarszych form oddziaływania na psychikę i ciało człowieka oraz wykorzystania jej wpływu do celów terapeutycznych. Niewątpliwie ma ona działanie rewalidacyjne, zwłaszcza przy mózgowym porażeniu dziecięcym. Podstawowym celem zajęć muzykoterapeutycznych wśród dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym jest odkrycie wszelkich, nawet minimalnych możliwości ich rozwoju we wszystkich dziedzinach funkcjonowania. Muzyka bardzo korzystnie wpływa na sferę emocjonalną. Przyczynia się także do poprawy funkcjonowania układów: nerwowego, krążenia, oddechowego, poprawia procesy wydzielania wewnętrznego i trawienia, ale przede wszystkim, wykorzystywana w zabawach ruchowych, wpływa na prawidłowe kształtowanie się układu mięśniowo-szkieletowego, rozwija równowagę, system westybularny i poczucie własnego ciała. U osób z porażeniem mózgowym celem ćwiczeń muzykoterapeutycznych jest stymulacja rozwoju ruchowego, emocjonalnego, intelektualnego, społecznego, estetycznego. Ćwiczenia te obejmują: • wyrabianie szybkiej reakcji na dany bodziec z otoczenia, • ćwiczenie funkcji pamięci, • rozwijanie aktywności i kreatywności, • kształcenie i rozwijanie uwagi dowolnej, • rozwijanie sprawności i koordynacji ruchowej, • ćwiczenia rozluźniające, • wyrabianie koordynacji wzrokowo-ruchowej, • usprawnianie analizy i syntezy słuchowej, • kształcenie orientacji i stosunków przestrzennych, orientacji w czasie i miejscu, • rozumienie i zapamiętywanie poleceń, • wybrane ćwiczenia logopedyczne i elementy logorytmiki. Podstawowe formy kontaktu terapeuty z dzieckiem to rytmika i śpiew, które mają dostarczać pacjentowi wielu przyjemności, przeżyć estetycznych oraz niezagrażających doznań emocjonalnych. Muzykoterapia dzieci z MPD, podobnie jak inne metody usprawniania, powinna się opierać na wnikliwej diagnozie danego pacjenta. Przy planowaniu procesu terapeutycznego istotny czynnik stanowi nie tylko stan zdrowia i ograniczenia związane z niepełnosprawnością, ale również potrzeby emocjonalne i intelektualne, osobowość, sposób wchodzenia w interakcje społeczne. Dla osób z MPD możliwość udziału w zajęciach muzykoterapii jest szczególnie istotna, gdyż na co dzień uczestniczą oni w wielu zajęciach terapeutycznych, które mogą być przyczyną zmęczenia i zniechęcenia. Sesje muzykoterapii, oprócz opisanych wyżej walorów terapeutycznych, mogą zatem stać się czasem relaksu i radości, a tym samym doskonałym uzupełnieniem terapii dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym. Hipoterapia i dogoterapia W ostatnich latach jako uzupełnienie tradycyjnych metod usprawniania fizycznego w MPD wprowadzono hipoterapię i dogoterapię. Należą one do terapii naturalnych, które oprócz waloru motorycznego zawierają również aspekt psychologiczny, realizowany poprzez kontakt człowieka ze zwierzęciem. Hipoterapia to oddziaływania terapeutyczne uzyskiwane podczas pracy z odpowiednio wyselekcjonowanymi końmi. Zabiegi terapeutyczne mają na celu normalizację napięcia mięśniowego, torowanie poprawnego wzorca chodu poprzez ruchy miednicy podczas jazdy konnej, poprawę równowagi i koordynacji, stymulację czucia powierzchownego oraz głębokiego, kształtowanie świadomości schematu własnego ciała, doskonalenie orientacji przestrzennej, poprawę ogólnej sprawności. Zajęcia mają również wpływ na emocje dziecka oraz wzrost motywacji do uczestnictwa w rehabilitacji. Wspomagając rozwój sfery poznawczej, kładzie się podczas zajęć nacisk na stymulację zmysłów, poprawę koncentracji uwagi, rozwój mowy oraz pobudzanie percepcji wrażeń słuchowych i wzrokowych. Dogoterapia to z kolei naturalna terapia z udziałem wybranych i przeszkolonych psów, mająca na celu poprawę zdrowia i samopoczucia, wspomaganie rehabilitacji i głównych metod terapeutycznych. Kontakt ze zwierzęciem wpływa na sferę fizyczną, psychiczną, emocjonalną, poznawczą oraz społeczną podopiecznego. Oddziałuje na kształtowanie dużej i małej motoryki. Bodźce, jakich dostarcza pies podopiecznym, pobudzają zmysły, działają rozluźniająco. Zajęcia z psem pozwalają na kształtowanie równowagi i koordynacji, wydłużenie koncentracji uwagi na wykonywanym zadaniu, kształtowanie mowy i pamięci. Kontakt ze zwierzęciem wzbudza pozytywne emocje, dzięki którym osoby niepełnosprawne stają się bardziej otwarte. Podsumowanie Poza opisanymi w tej i poprzednich częściach artykułu metodami głównymi i wspomagającymi istnieje jeszcze wiele innych, które wykorzystuje się w wieloprofilowym usprawnianiu podopiecznych z mózgowym porażeniem dziecięcym. Podstawą podejmowania wszelkich działań terapeutycznych u dzieci z MPD jest znajomość prawidłowego rozwoju oraz kolejność pojawiania się nieprawidłowości, które są konsekwencją uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. W celu osiągnięcia zamierzonego efektu, jakim jest możliwie najdalej idące, niezależne funkcjonowanie w każdej ze sfer życia codziennego, leczenie rehabilitacyjne powinno być podjęte jak najwcześniej. Bibliografia: • M. Borkowska, ABC rehabilitacji dzieci. Mózgowe porażenie dziecięce, t. 2, Warszawa 1989. • L. Klimont, Założenia terapii neurorozwojowej NDT-Bobath w mózgowym porażeniu dziecięcym. „Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja” 2001, nr 4, s. 527–530. • E. Mazanek, Mózgowe porażenie dziecięce. Problemy psychologiczno-pedagogiczne, Warszawa 2003. • R. Michałowicz, Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa 1986. • S. Siwek, Mózgowe porażenie dziecięce, w: Neuropsychologia kliniczna dziecka, red. A.R. Borkowska, Ł. Domańska, Warszawa 2007. • W. Szulc, Muzykoterapia jako przedmiot badań i edukacji, Lublin 2005.