Jak rozbudzić własną kreatywność? Opracowała: Małgorzata Taraszkiewicz, Prezes Europejskiego Stowarzyszenia Psychologów i Pedagogów Szkolnych. Psycholog edukacyjny, neurometodyk, ekspert ds. diagnozy strategii uczenia się dzieci i dorosłych Na co dzień przeważnie poruszamy się w świecie schematów i nawyków. Nie ma w tym nic złego. Gdybyśmy musieli przez cały dzień analizować możliwe wybory, zapewne byłoby to niesłychanie wyczerpujące i niepraktyczne. Jeżeli jednak chcemy coś zmienić, poprawić, wymyślić nowe, lepsze rozwiązanie – wtedy kreatywność jest potrzebna jak tlen do oddychania. Jak ją w sobie rozbudzić? Myślenie kreatywne zaczyna się od dzieciństwa i stanowi ono wówczas niemal 100 proc. naszego myślenia – dla dziecka przecież wszystko jest nowe. Po piątym roku życia, wraz z nabywaniem doświadczenia, proporcje myślenia kreatywnego, aktywnego i reaktywnego zmieniają się (u niektórych niestety na rzecz myślenia reaktywnego). Jest to efektem treningu społecznego, wychowania w domu i placówkach edukacyjnych, które w przeważającej części uczą stosowania właśnie takiego myślenia. Gdyby niektórym z nas nie udało się „oderwać” od schematu narzuconego przez te instytucje, zapewne tkwilibyśmy jeszcze w minionych epokach. Jak wiemy, wielu ludziom udawało się jednak myśleć kreatywnie i „kombinować”, jak i co zmienić na inne – lepsze lub zupełnie nowe. Typy kreatywnych ludzi: 1. Poszerzacze granic – ci zawsze chcą poszerzyć granice przedmiotów. To oni wymyślają ołówki typu dwa w jednym – z gumką i temperówką, nowe gry i programy komputerowe. 2. Estetyczni organizatorzy – ci, którzy wprowadzają ład i porządek według nowych zasad, powołują nowe linie i style, np. ubrania, meble i fryzury. 3. Wynalazcy – ci wymyślają zupełnie nowe obiekty. To oni wymyślili pożywienie w puszkach, komputery czy inteligentne lodówki. 4. Rozbijacze granic – ci natomiast robią to, co pozostali, ale jednocześnie! Co ich odróżnia od „zwykłych zjadaczy chleba”? To właśnie tendencja do kreatywnego oglądania świata, myślenia oraz podejmowania działań. Nie poprzestają oni na pierwszym rozwiązaniu, które przychodzi im do głowy, ponieważ ma ono na ogół charakter reaktywny i wynika z doświadczenia, nawyku, przyzwyczajenia. „Trzyma” myślenie w granicach tego, co było lub jest. Aby coś naprawdę wymyślić na nowo, trzeba pokonać grawitację doświadczenia, pozwolić myślom pofrunąć i pofantazjować. Czasami trzeba też pokonać nawyk nadawania ograniczeń własnemu myśleniu. Jak rozbudzić w sobie kreatywność? Na szczęście można swoją kreatywność rozwijać, tak jak ćwiczymy kondycję fizyczną. Im bardziej ćwiczymy, tym lepiej się czujemy i piękniej wyglądamy. Tak samo jest z myśleniem. Ćwiczmy więc nasze myślenie! Przypomnijmy sobie, jak na pytania odpowiadają dzieci, dopóki nie nauczą się – od mądrych, a czasem przemądrzałych dorosłych – że istnieje jedna poprawna odpowiedź. Krótka preaktywacja. Poćwiczmy na rozgrzewkę! Wykonując proponowane poniżej zadania, czuj się zupełnie swobodnie. Im więcej pomysłów, fantazji, a nawet absurdu, tym lepiej! Zadanie 1 Jaki wynalazek przydałby się najbardziej w szkole? Nie przejmuj się, że on nie istnieje. Nie zastanawiaj się, czy to możliwe. Uwolnij wyobraźnię! Zadanie 2 Uzupełnij ciąg wyrazów tak, aby powstała względnie sensowna historyjka: Adam spojrzał na ……… twarz. Nic ……… Skąd ja ………? To ……… Stwierdził zdumiony. Gdzieś z oddali docierał ……… Już wiedział ………! Zadanie 3 Napisz opowiadanie o dowolnej tematyce składające się z 50 słów. Należy wykorzystać wszystkie słowa z poniższej listy: funkcja, suahili, zarówno, różowy, góra, nienawiść, mniam--mniam, kura. Zadanie 4 Dopisz dalszą część porównania: czuły jak…; pusty jak…, zamknięty jak… Zadanie 5 Co rośnie do dołu? Wymień chociaż 20 takich rzeczy. Zadanie 6 Gdybyś była/był...: stanem pogody, to jakim?, książką, to jaki nosiłaby tytuł?, kolorem, to jakim?, aktorką/aktorem, to kim?, rzeką, to jak i gdzie byś płynęła/płynął? Zadanie 7 Opowiedz bajkę o Czerwonym Kapturku z perspektywy wilka. Zadanie 8 Gdyby Twoja praca mogła pójść do lekarza, jak lekarz oceniłby jej zdrowie? Jakie przepisałby jej witaminy? Jakie zaordynowałby zabiegi? Jakie zaleciłby operacje plastyczne? Zadanie 9 Wyobraź sobie własne życie jako teatralne przedstawienie. Jaki tytuł miałaby odgrywana aktualnie sztuka? Kto gra w niej główną rolę? Jak reaguje publiczność? Jaki nowy, lepszy tytuł nadałabyś/nadałbyś temu przedstawieniu? W zadaniach zaprezentowano rozmaite ćwiczenia „gimnastyki umysłowej”, które wpływają na elastyczność myślenia, poruszają wyobraźnię językową i przestrzenną, prowokują do zmiany punktu widzenia i kanałów sensorycznych oraz wykorzystywania „mięśni” kreatywności. Czy to było trudne? Co sprzyja kreatywności? Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: Kreatywność to zdolność do: dziwienia się ziwienia się ziwienia się ziwienia się , odwracania kota ogonem dwracania kota ogonem dwracania kota ogonemdwracania kota ogonemdwracania kota ogonem dwracania kota ogonemdwracania kota ogonemdwracania kota ogonem dwracania kota ogonemdwracania kota ogonemdwracania kota ogonemdwracania kota ogonem dwracania kota ogonem, zadawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych adawania naiwnych pytań pytań pytań , przyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo rzyglądania się rzeczywistości na nowo , otwartości, otwartości, otwartości, otwartości, wytrwaytrwa ytrwałości . Kreatywność lubi: Kreatywność lubi: Kreatywność lubi: Kreatywność lubi: Kreatywność lubi: Kreatywność lubi: Kreatywność lubi: Kreatywność lubi: Kreatywność lubi:  odwagę – niezależnie od tego, co sobie inni pomyślą; odwagę w przekraczaniu stereotypów i wygodnych nawyków,  poczucie humoru – to najważniejsza cecha człowieka kreatywnego,  pozytywne myślenie – bez tego ani rusz, to ono uwalnia nas od grawitacji rzeczywistości,  kolorowe kapelusze, czyli myślenie w różnych kolorach; odpowiednie narzędzia myślowe i rozgrzewki polisensoryczne. Taktyka kury i mordercy pomysłów Jeżeli między kurą a ziarnem postawi się kawałek siatki, ptak będzie próbował dodziobać się do ziarna przez oczka siatki i nie zrobi kilku kroków więcej, aby obejść przeszkodę. Zdarza się, iż człowiek myśli, że myśli dobrze i z całym swoim oprzyrządowaniem inteligencji bardzo często po prostu „wali dziobem w siatkę”. Najczęściej ma to miejsce, kiedy mówimy, że chcemy coś zmienić, aby było lepiej, łatwiej, przynosiło efekty, ale cały czas robimy to samo, w ten sam sposób. To dość popularna sytuacja zarówno w życiu, jak i w instytucjach edukacyjnych, np. chcemy, żeby uczniowie mieli lepsze osiągnięcia i byli bardziej samodzielni w myśleniu, ale nic nie zmieniamy w metodach czy klimacie pracy w szkole. Chcemy, żeby dzieci i młodzież respektowały określone zasady i normy społeczne, ale tych norm i zasad nie wprowadzamy w ich doświadczenie – tylko tego wymagamy! Nie dość, że ilustruje to świetnie „taktykę kury”, to jeszcze silnie zahacza o myślenie magiczne. Warto także zapoznać się z listą tzw. morderców pomysłów. Chodzi o osoby, które pasożytują w naszych głowach i sposobie myślenia. Pomyślmy o różnych ideach i pomysłach, które pojawiły się w naszej głowie i zostały wrzucone do kosza. A następnie przeczytajmy listę głosów krytyczno-oceniających, które być może słyszymy w swojej głowie. Zaznacz, jeśli któryś zwrot brzmi znajomo: To nie zadziała! Tak nie można! To głupie! To bzdura! Już to robiliśmy! Tak nie można myśleć; to nielogiczne! Jest za późno na... Jest za wcześnie na... Nie czas teraz na… Jestem na to za młody. Jestem na to za stary. To niemożliwe! Inspirujące przykłady  Pewien człowiek „źle” dobrał składniki kleju i tak powstały pierwsze samoprzylepne żółte karteczki, które obecnie znajdują się na prawie każdym biurku.  Kompozytor i pianista Józef Hofmann na początku minionego wieku, patrząc na klucz wiolinowy, wpadł na pomysł popularnego dziś spinacza do papieru.  W Singapurze z braku miejsca zaczęto hodować warzywa na panelach ustawionych pionowo. Kreatywność to nie wiedza, a stan ducha Każdy stan rzeczy można zmienić na lepsze. W tym wypadku nie ma punktu „dosyć”. Zresztą każdy układ, nawet odbierany na początku jako idealny, z czasem ulega przemianie – zmieniają się okoliczności, wymagania zewnętrzne i wewnętrzne, otwierają się nowe możliwości, docierają nowe informacje, wreszcie – ten początkowo idealny układ podlega procesom starzenia się. Jeżeli dany układ, dana struktura tkwi w stanie niezmienionym bardzo długo, z czasem przechodzi z kategorii „nowoczesnej innowacji” do kategorii „eksponat muzealny”. Gra w podszepty 1. Pomyśl o jakiejś sytuacji osobistej, która wymaga kreatywnego rozwiązania. Niech to będzie względnie poważna sprawa. Najlepiej zapisz to sobie, bo potem „z wrażenia” możesz zapomnieć, o czym myślałaś/myślałeś. 2. Wybierz intuicyjnie numer podszeptu od 1 do 27. 3. Zapisz wybraną liczbę. 4. Poszukaj podszeptu oznaczonego wybranym numerem. 5. Pamiętaj o głębokim oddychaniu i zasadzie korzystania z otrzymanej informacji – nie neguj, przyjmij i przemyśl. Inspirujące przykłady 1. Nie można mieć wszystkiego naraz. 2. Porażka nigdy nie jest końcem, ale wskazówką, jak próbować jeszcze raz. 3. Lepiej podejść do jednego człowieka, niż unikać wszystkich. 4. Kto nie wie, dokąd zmierza, ten nie powinien się dziwić, kiedy nagle znajdzie się w niepożądanym miejscu. 5. Kto chce osiągnąć sukces, musi umieć przyjąć punkt widzenia innych. 6. Człowiek traktowany jest tak, jak pozwala się traktować. 7. Prawdziwa wielkość ducha przejawia się radością z tego, co się ma, a nie troską o to, że się czegoś jeszcze nie ma. 8. Niezależny może być tylko człowiek, który innym da odczuć granice tego, na co jest gotów się zgodzić. 9. Nie chodzi o to, aby zmieniać innych. To ja muszę się zmienić. 10. Przekonanie, że zawsze ma się rację, niechybnie doprowadzi każdy związek czy relację do zerwania. 11. Czuj swoją wartość, niezależnie od tego, czy robisz coś dobrze, czy źle. 12. Pogódź się z błędami, które popełniłaś/popełniłeś. 13. Od dzisiaj miej odwagę robić to, co uważasz za słuszne, i nie kieruj się tak bardzo tym, czego inni od Ciebie oczekują. 14. Słowa mogą koić albo ranić. Uważaj na każde swoje słowo. 15. Wiele przeszkód jest tylko w Twojej wyobraźni. 16. Wiedz, że nosisz w sobie wiele możliwości. Zacznij z nich korzystać od dzisiaj. 17. Od dzisiaj zacznij uważać, aby to nie lęki i obawy kierowały Twoim zachowaniem, ale cele i pragnienia. 18. Potrafisz sobie przebaczyć. 19. Nie oceniaj innych. 20. Podchodź do problemów z pozytywnym nastawieniem. 21. Nie trzymaj się kurczowo ani tego, co było, ani tego, co będzie. Żyj świadomie tu i teraz. 22. Zawsze poszukuj pozytywnych stron w drugiej osobie. 23. Miej odwagę podjąć ryzyko w sprawie dla siebie ważnej. 24. Nie można robić wszystkiego naraz, ale można naraz wszystko zostawić. Stać Cię na to, aby czasem nic nie robić. 25. Wiedz, że wyobrażenie, jakie masz na temat własnej osoby, kształtuje nie tylko Ciebie, ale też stosunek innych do Twojej osoby. 26. Od dzisiaj nie dąż do cudzych ideałów, tylko do własnych. 27. Każdy człowiek jest odpowiedzialny za to, co robi, i za to, czego nie robi. Technika free writing Technika free writing (swobodnego pisania) polega na tym, że przez kilka minut (najlepiej nastawić zegarek) zapisujemy wszystko, co przychodzi nam do głowy – bez zważania na ortografię, interpunkcję i jakiekolwiek zasady poprawności – to nieważne. Istotne jest natomiast, aby nie przerywać pisania, nie odrywać długopisu od papieru i pisać wszystko, nawet to, że nie wiemy, co napisać. Zacznijmy teraz zapisywać refleksje po otrzymaniu podszeptu. Start! Bibliografia:  E. de Bono, Atlas myślenia dla menedżera, Warszawa 1998.  E. de Bono, Naucz swoje dziecko myśleć. Nieodzowny podręcznik dla wszystkich rodziców, Warszawa 1994.  E. de Bono, Naucz się myśleć kreatywnie. Podręcznik twórczego myślenia dla dorosłych i dla dzieci, Warszawa 1995.  E. de Bono, Sześć myślowych kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Warszawa 1996.  T. Buzan, R. Keene, Księga geniuszu. Materiały programu TERM, Warszawa 1997.