STAN PRAWNY NA 12 KWIETNIA 2019 Obowiązki dyrektora w czasie strajków Opracowała: Joanna Swadźba, prawnik Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 174), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632). Strajk, zgodnie z definicją wynikającą z Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (dalej: Ustawa), polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązywania sporu zbiorowego dotyczącego określonych w art. 1 Ustawy interesów pracowniczych. Jak wynika z powszechnie dostępnych informacji, w wielu przedszkolach w Polsce w kwietniu br. odbywają się strajki nauczycieli. Liderzy związkowi wskazują, że strajk polega na całkowitym powstrzymaniu się od pracy. Z pewnością strajk jest akcją zbiorową, co jednak nie oznacza, że muszą w nim wziąć udział wszyscy pracownicy zatrudnieni w danej placówce. Strajk nauczycieli, niezależnie od tego, czy obejmie wszystkich nauczycieli w przedszkolu, czy też nie, będzie powodował utrudnienia w pracy przedszkola i opiece nad dziećmi. W związku ze strajkiem nauczycieli na dyrektorze będą ciążyły szczególne obowiązki dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom przebywającym w przedszkolu. Strajk nauczycieli Nauczyciele, na zasadach określonych w Ustawie, mają prawo do strajku. Warto zaznaczyć, że udział w strajku jest dobrowolny. Nauczyciele nie mają obowiązku uczestniczyć w akcji strajkowej, nawet jeśli są członkami związku zawodowego będącego w sporze zbiorowym z pracodawcą – dyrektorem przedszkola (art. 18 Ustawy). Podczas strajku może zatem zdarzyć się, że niektórzy nauczyciele będą gotowi świadczyć pracę. Rola dyrektora przedszkola, jako pracodawcy, została ściśle określona w Ustawie. Udział dyrektora przedszkola w strajku mógłby podać w wątpliwość jego legalność. Natomiast zastrzeżeń tego typu nie ma już w stosunku do wicedyrektora przedszkola. Po pierwsze – bezpieczeństwo Przedszkole jest specyficznym miejscem pracy, w którym nauczyciel zobowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami przedszkola: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieci w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole (art. 6 pkt 1 KN). Z kolei na dyrektorze przedszkola ciążą obowiązki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole (art. 68 ust. 1 Ustawy Prawo oświatowe). W związku z powyższym zarówno na pracodawcy, jak i na uczestnikach i organizatorach strajku będą ciążyły pewne obowiązki. Przepisy powszechnie obowiązującego prawa nie przewidują dnia wolnego od zajęć edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych w przedszkolach lub placówkach oświatowych z powodu organizowanego w przedszkolu strajku, w konsekwencji zatem konieczne jest zapewnienie opieki dzieciom znajdującym się w czasie trwania strajku w przedszkolu. Podkreślić należy, że nie ma prawnej możliwości odmowy opieki nad dziećmi, którzy w dniu strajku nauczycieli przyjdą do przedszkola. Jeżeli dziecko przychodzi do szkoły, to za opiekę nad nim odpowiedzialny jest dyrektor. Przy większości strajkujących nauczycieli, w celu zorganizowania opieki nad dziećmi przebywającymi w szkole, dyrektor powinien wyznaczyć dla dzieci bezpieczne pomieszczenie, np. jedną z klas, oraz wskazać niestrajkujących nauczycieli, którzy będą sprawowali opiekę nad przebywającymi w przedszkolu dziećmi, podczas gdy pozostali nauczyciele niebiorący udziału w strajku będą prowadzili zajęcia. Natomiast w przypadku strajku wszystkich nauczycieli sam dyrektor zobowiązany będzie zapewnić opiekę dzieciom przebywającym w tym dniu w przedszkolu. W razie strajku wszystkich nauczycieli dyrektor nie może powierzyć opieki nad dziećmi pracownikom niepedagogicznym niebiorącym udziału w strajku. Podkreślić trzeba, że nie ma również prawnej możliwości zamknięcia przedszkola z powodu strajku nauczycieli. Ważne! W sprawie zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom dyrektor przedszkola może zwrócić się do organu prowadzącego przedszkole, na którym zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 1 Ustawy Prawo oświatowe ciąży obowiązek zapewnienia warunków działania przedszkola, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Przebieg strajku w przedszkolu Dyrektor przedszkola, działając w porozumieniu z organizatorami strajku, powinien uzgodnić szczegóły przebiegu akcji w przedszkolu, w tym wyznaczyć miejsce, w którym będą przebywać pracownicy przedszkola nieuczestniczący w strajku. Takim pomieszczeniem może być np. pokój nauczycielski. Ponadto dyrektor musi zorganizować pracę dzieciom i nauczycielom, którzy nie biorą udziału w proteście. Niestrajkujący nauczyciele powinni mieć zapewnioną możliwość prowadzenia zajęć z dziećmi. W trakcie strajku jego uczestnicy nie mogą ograniczać dyrektora przedszkola w pełnieniu jego obowiązków i w wykonywaniu uprawnień w odniesieniu do pracowników przedszkola, którzy biorą udziału w strajku. Za nielegalne działanie strajkujących uznać należałoby też zakłócanie zajęć z dziećmi prowadzonych przez nauczycieli niebiorących udziału w strajku. Informacja o strajku Dyrektor przedszkola, po otrzymaniu od organizatorów akcji strajkowej informacji o dacie przeprowadzenia strajku, powinien niezwłocznie zawiadomić rodziców o dniu rozpoczęcia strajku oraz o przewidywanym okresie jego trwania. Jeśli z informacji zebranych przez dyrektora przedszkola wynika, że większość nauczycieli tej szkoły weźmie udział w akcji strajkowej, to dyrektor powinien poinformować dzieci i ich rodziców, że z tego powodu w przedszkolu nie odbędą się planowane zajęcia edukacyjne, a przedszkole w tym czasie zapewniać będzie dzieciom jedynie opiekę. Dyrektor zmuszony sytuacją strajkową i związanym z tym brakiem kadry pedagogicznej powinien poinformować rodziców dzieci, by – jeśli mają taką możliwość – nie posyłali w tym dniu dzieci do przedszkola, chyba że dyrektor jest w stanie zapewnić wszystkim bezpieczne warunki przebywania w przedszkolu pod opieką niestrajkujących nauczycieli. Nie można jednak zamknąć przedszkola na czas strajku ani też nie ma prawnej możliwości odmowy wpuszczenia dzieci do przedszkola. Informacje o strajku powinny zostać wywieszone w przedszkolu i umieszczone na stronie internetowej przedszkola w taki sposób, by rodzice dzieci mogli się z nimi zapoznać i zdecydować o posyłaniu swoich dzieci do przedszkola w czasie trwania strajku. W tym miejscu zauważyć należy, że żadne przepisy prawa nie przewidują dla rodziców dzieci wolnego dnia w pracy z tytułu strajku w przedszkolu. Przepisy Rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy wskazują w § 3, że dowodem usprawiedliwiającym nieobecność w pracy jest m.in. oświadczenie pracownika o konieczności sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8 z powodu nieprzewidzianego zamknięcia przedszkola, do której dziecko uczęszcza. W przypadku strajku przedszkole co do zasady działa, nie jest zamknięta, więc rodzice dzieci nie mają prawa do skorzystania z tego usprawiedliwienia swojej ewentualnej nieobecności spowodowanej opieką nad dzieckiem, którego zgodnie z prośbą dyrektora przedszkola nie posłali do placówki w dniu strajku. Tak więc rodzice, aby w tym dniu móc sprawować opiekę nad swoimi dziećmi, mogą skorzystać jedynie z przysługującego im urlopu wypoczynkowego lub dnia opieki udzielanego na podstawie art. 188 § 1 k.p., zgodnie z którym pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do lat 14 przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Prowadzenie zajęć i organizacja opieki nad dziećmi W dniach strajku nauczycieli do przedszkola przyjdą dzieci, które muszą mieć zapewnioną opiekę, a jeśli jest to organizacyjnie możliwe – powinny być przeprowadzone zajęcia z dziećmi. Prowadzenie akcji strajkowej przez nauczycieli nie oznacza automatycznie, że odwołane są zajęcia dydaktyczne w przedszkolu. W związku z akcją strajkową może pojawić się wiele problemów, m.in. ze znalezieniem i zorganizowaniem doraźnych zastępstw za nieobecnych pedagogów oraz opieką nad dziećmi, do dyrektora przedszkola należy jednak zorganizowanie właściwej pracy placówki. Jeśli więc jedynie część nauczycieli będzie strajkowała, to dyrektor powinien tak zorganizować pracę pozostałych nauczycieli, by odbyło się jak najwięcej zajęć. Dzieci w miarę możliwości organizacyjnych powinni mieć przeprowadzone zajęcia zgodnie z planem. Dopiero w sytuacji, gdy nie jest możliwe zorganizowanie zajęć dydaktycznych, dyrektor powinien organizować zajęcia opiekuńcze, np. na przedszkolnym placu zabaw – oczywiście pod opieką kadry pedagogicznej niebiorącej udziału w strajku.