Praca z uczniem z problemem moczenia dziennego i nocnego Opracowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społeczny sądu rodzinnego i dla nieletnich, trener, współtwórca Instytutu Szkoleń Oświatowych. W swojej pracy zawodowej skupia się głównie na udzielaniu pomocy dziecku obarczonemu szeroko rozumianymi dysfunkcjami i jego rodzinie Moczenie się jest dla dziecka zawsze sytuacją trudną i traumatyczną. Dzieci mające problem z utrzymaniem moczu często są oskarżane o lenistwo, brak subordynacji. Uważane są również za mniej rozgarnięte i zdolne. Tymczasem takie traktowanie problemu dodatkowo go pogłębia i powoduje, że jest on trudniejszy do wyeliminowania. Rolą placówki oświatowej jest pomoc dziecku i jego rodzinie w oswojeniu problemu oraz zaproponowanie działań, które dostosują warunki pobytu ucznia w szkole do jego indywidualnych potrzeb wynikających z choroby. Moczenie jest przeważnie bardzo wstydliwym i często ukrywanym przez rodzinę problemem, dlatego postępowanie przedstawicieli szkoły powinno być nacechowane wyjątkową delikatnością, z zachowaniem szczególnej tajemnicy przed innymi członkami społeczności szkolnej. Wszelkie działania pracowników szkoły powinny zmierzać do przeciwdziałania stygmatyzacji ucznia ze względu na jego wstydliwą dysfunkcję. Jednym z podstawowych zaleceń, które powinno obowiązywać na wszystkich zajęciach lekcyjnych, jest zajmowanie przez dziecko odpowiedniego miejsca w klasie. Uczeń, którego organizm wymusza szybką reakcję na potrzebę oddania moczu, powinien zawsze siedzieć blisko drzwi wyjściowych. Ponadto pomiędzy uczniem a nauczycielami powinien istnieć umówiony sygnał, który w razie potrzeby pozwoli dziecku na szybkie opuszczenie klasy. Zmuszanie dziecka do wstrzymywania oddania moczu do przerwy międzylekcyjnej grozi nie tylko jego niekontrolowanym wyciekiem. Uczucie parcia na pęcherz powoduje też rozproszenie uwagi dziecka. Odczuwając dyskomfort, może ono dezorganizować prowadzone przez nauczyciela zajęcia, utrudniając mu pracę. Dlatego chory uczeń, kiedy tylko okoliczności tego wymagają, powinien mieć możliwość natychmiastowego opuszczenia klasy, bez zbędnego zwlekania. Systematyczne opróżnianie pęcherza stanowi jedno z podstawowych działań przeciwdziałających popuszczaniu moczu. Tymczasem zdarza się, zwłaszcza wśród młodszych dzieci, że aktywności podejmowane przez nie podczas przerw międzylekcyjnych tak je absorbują, że nie znajdują one czasu na wizytę w toalecie. Bardzo ważne jest, aby wyznaczony nauczyciel systematycznie przypominał choremu dziecku o konieczności pójścia do łazienki oraz dbał o to, aby wydawane przez niego polecenia były przez ucznia realizowane. Pomimo starań samego dziecka oraz jego opiekunów zawsze istnieje ryzyko, że uczniowi nie uda się odroczyć potrzeby oddania moczu, dlatego potrzebny jest mu dodatkowy strój szkolny na zmianę. Powinien on zostać zdeponowany u wychowawcy lub innego nauczyciela/specjalisty wskazanego przez dyrektora. Pozwala to na dyskretną zmianę ubrania, jeśli dziecko się zmoczy. Powyższe działania obniżają próg stresu wiążący się z publicznym napiętnowaniem, a przez to znacząco wpływają na niepogłębianie się problemu. Wycieczka szkolna Dziecko nigdy nie powinno być pozbawiane przyjemności ze względu na chorobę. Jedynie w najbardziej uzasadnionych przypadkach nie powinno ono uczestniczyć w wycieczce szkolnej. Zawsze trzeba jednak pamiętać, że uniemożliwienie mu udziału wpływa na pogłębienie się dysfunkcji i nasilenie jej objawów. Planując przebieg wycieczki i jej zakres, organizatorzy zawsze powinni brać pod uwagę możliwości psychofizyczne uczestników, w tym również choroby, na jakie cierpią uczniowie. Jeżeli uczeń przyjmuje leki, rodzice powinni podzielić je na porcje, które jednorazowo trzeba dziecku podać. Zgodnie z obowiązującą procedurą powinny one zostać zdeponowane u nauczyciela, który będzie potrafił je zaaplikować i wyrazi na to zgodę. W szkolnej dokumentacji powinno znaleźć się wskazanie lekarza, w którym znajdzie się informacja na temat dawkowania i sposobu podania leków oraz pisemna prośba rodziców o podanie dziecku niezbędnych medykamentów. Na wyposażeniu ucznia mającego problemy z utrzymaniem moczu zawsze powinno znaleźć się dodatkowe ubranie, w które dziecko w razie potrzeby będzie się mogło szybko przebrać. W czasie trwania wycieczki wyznaczony opiekun powinien dbać o to, aby chory uczeń zawsze mógł korzystać z toalety w pierwszej kolejności, np. podczas postojów. Również podczas noclegów miejsce do spania chorego dziecka powinno – w miarę możliwości – znajdować się w bezpośrednim sąsiedztwie toalety. W wyjątkowych sytuacjach uczniowi, który ma problemy z kontrolą oddawania moczu, powinien towarzyszyć rodzic lub inny wyznaczony przez nich dorosły opiekun, który zapewni mu komfort i opiekę. Środowisko rówieśnicze Wysoki poziom stresu wpływa ujemnie na stan zdrowia dziecka i nasila objawy choroby, wymuszając zazwyczaj częste oddawanie moczu. W związku z tym nauczyciele powinni pamiętać, że prace klasowe, odpowiedzi ustne, a zwłaszcza odpytywanie przy tablicy mogą powodować u dziecka konieczność wyjścia do toalety. Przed planowanym sprawdzaniem wiedzy ucznia powinni oni więc zadbać o to, aby miał on możliwość skorzystania z łazienki. Zdarza się, że problemów dziecka nie da się ukryć przed innymi uczniami. Wtedy konieczne jest podjęcie działań, które wyjaśnią im sytuację i wykluczą napiętnowanie dziecka. Najlepiej poświęcić na to lekcję wychowawczą, podczas której chory uczeń jest nieobecny, mógłby się on bowiem spotkać z trudnymi dla siebie stwierdzeniami i opiniami ze strony rówieśników. Na zajęcia warto zaprosić lekarza lub pielęgniarkę, którzy wyjaśnią uczniom specyfikę dysfunkcji, na którą cierpi ich kolega czy koleżanka. Podczas zajęć nie należy unikać odpowiedzi na stawiane przez uczniów pytania, należy również dążyć do wyjaśnienia wszelkich niedomówień. Znaczna część lekcji powinna zostać poświęcona działaniom, które mogą zaproponować pozostali uczniowie, aby ułatwić choremu dziecku funkcjonowanie w klasie, np. przepuszczanie go w kolejce do toalety. Wszelkie indywidualne przypadki dokuczania choremu dziecku powinny być natychmiast wyjaśniane i piętnowane. Nękający uczniowie powinni zostać ukarani zgodnie z przyjętymi w szkole zasadami. Współpraca z rodzicami Często rodzice szukają w placówce oświatowej wsparcia i porad, które pozwolą im uporać się z nurtującymi ich obawami i wątpliwościami dotyczącymi problemów zdrowotnych ich dziecka. Zdarza się również, że w sytuacji nasilenia się objawów konieczne staje się zaproszenie rodziców na rozmowę w celu przekazania im informacji na temat niepokojących i dezorganizujących pracę szkoły sygnałów. Spotkanie takie zawsze powinno być przemyślane i prowadzone w oddzielnym pomieszczeniu, które gwarantuje zachowanie tajemnicy. Ponieważ temat jest wyjątkowo drażliwy, warto, aby nauczycielowi towarzyszył specjalista zatrudniony w szkole, pedagog lub psycholog szkolny. Rozmowie nigdy nie powinien przysłuchiwać się chory uczeń. Wśród przekazanych informacji powinny znaleźć się zasady związane z uczestniczeniem dziecka w zajęciach szkolnych. Należy również przypomnieć zalecenia do realizacji w domu. Dziecko, mające problemy z utrzymaniem moczu, powinno mieć bardzo stabilne środowisko, w którym wzrasta. Istotne jest, aby postawy wychowawcze rodziców były jednolite, a normy obowiązujące dziecko nie ograniczały mu nadmiernie swobody tylko ze względu na stan zdrowia. Uczeń nie powinien być karany za nietrzymanie moczu. W domu można natomiast wprowadzić działania motywujące dziecko do zachowania suchości. Jednym z nich może być „tablica suchych dni i nocy”. Za zebranie odpowiedniej liczby punktów dziecko otrzymuje ustaloną wcześniej nagrodę. Rodzice podczas absorbujących je zajęć powinni przypominać mu o konieczności wizyty w toalecie. W nocy warto zadbać, aby zarówno przy łóżku, jak i w łazience paliło się przytłumione światło, które pozwoli dziecku na szybkie przemieszczenie się i ograniczy ewentualny lęk przed ciemnością. Przy problemach z utrzymaniem moczu bardzo ważne jest zastosowanie odpowiedniej diety. Zwłaszcza przed snem dziecko nie powinno dostawać dużej ilości płynów, choć z drugiej strony nie należy też całkowicie go ich pozbawiać. Nie należy również pozostawiać napojów przy jego łóżku. Z menu przed snem powinno się wyeliminować produkty moczopędne. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna Dorośli mają często przeświadczenie, że dziecko nie rozumie swojego stanu zdrowia. W związku z tym przeważnie czerpie ono wiedzę na temat swojego schorzenia od innych chorych dzieci oraz z zasłyszanych rozmów, przez co obraz choroby i wyobrażenia rokowań, jakie mają dzieci, są znacznie wypaczone. Wpływa to na lekceważenie problemu lub wręcz przeciwnie: młody człowiek może być przerażony i pełen lęku, którym nie ma się z kim podzielić. Z drugiej zaś strony okresowo, zwłaszcza po dializie, dziecko może czuć się dobrze, mylnie interpretując to jako odzyskanie zdrowia. Potrzebna jest zatem strategia, która pozwoli na wprowadzenie zasad, które odtąd będą kierowały życiem ucznia, zarówno w domu, jak i w szkole. Leczenie wymaga od chorego dziecka dużej dyscypliny, a niejednokrotnie także zmiany trybu życia, konieczności przestrzegania odpowiedniej diety, rezygnacji z przyjemności przynależnych dzieciństwu i młodości. Aby przekazać dziecku tę wiedzę i wspierać je w stosowaniu się do zasad, niezbędne jest nawiązanie z nim głębszych relacji, a także zadbanie o to, aby przekazywane mu informacje o jego stanie zdrowia były pełne i wiarygodne. Chory uczeń powinien zostać objęty formą terapii, która ma na celu wsparcie go w trudnej sytuacji. Najlepiej, jeżeli prowadzi ją pedagog lub psycholog szkolny. Wspierające rozmowy może prowadzić także komunikatywny, ciepły, mający odpowiednią wiedzę i umiejętności interpersonalne nauczyciel, np. wychowawca. Ważna jest aktywność fizyczna, która pozwala wzmocnić organizm i rozwija zainteresowania. Oczywiście działania te powinny być dostosowane do możliwości chorego ucznia. Bardzo istotne jest, aby dziecko chore przewlekle na nerki miało grupę rówieśniczą, która, niezależnie od jego stanu zdrowia, będzie je akceptować i dawać mu dowody przyjaźni. Bibliografia:  A. Dębska-Ślizień, E. Król, Przewlekła choroba nerek. Poradnik dla pacjentów i ich rodzin, Lublin 2008.  J. Górnicka, Choroby układu moczowego, Raszyn 2012.  M. Myśliwiec, Choroby nerek, Warszawa 2008.  C. Wildenrath, Choroby nerek i pęcherza, Warszawa 2011.