Wieloprofilowe usprawnianie podopiecznych z mózgowym porażeniem dziecięcym. Metody terapeutyczne (część I) Opracowała: Ilona Michałowska-Olechnowicz, terapeuta zajęciowy m.in. w domu pomocy społecznej, certyfikowany terapeuta metody Snoezelen I stopnia, pedagog Metod usprawniania podopiecznych z MPD jest wiele. Rozwijają się one od ponad 60 lat. Każda nowa metoda wykorzystuje aktualne zdobycze wiedzy medycznej, ale również opiera się na doświadczeniu, co sprawia, że staje się innowacyjna i udoskonalona. Do najbardziej znanych i najczęściej stosowanych w naszym kraju metod terapii i rehabilitacji usprawniających i wspomagających osoby z MPD należą: • metoda NDT-Bobath, • metoda PNF, • metoda Petö, • metoda Vojty, • metoda Domana, • metoda integracji sensorycznej, • metoda ruchu rozwijającego według Weroniki Sherborne, • metoda dobrego startu Marty Bogdanowicz, • muzykoterapia, • hipoterapia i dogoterapia. Metoda NDT-Bobath Metoda NDT-Bobath oparta jest na znajomości przebiegu procesów neurofizjologicznych. Została zapoczątkowana w latach 40. XX w. w Londynie przez fizjoterapeutkę Bertę Bobath i jej męża Karela – neurologa. Metoda była modyfikowana wraz z doświadczeniem zdobywanym dzięki jej zastosowaniu w praktyce. Założenia metody Bobathów rozwinęły E. Koeng i M. Quinton. Od tego czasu metodę tę nazywa się leczeniem neurorozwojowym. Metodę NDT-Bobath stosuje się na całym świecie. Przyjęte w niej założenia i zasady postępowania nie wywołują kontrowersji i są powszechnie akceptowane, ponieważ opierają się na niebudzącej wątpliwości wiedzy. Do głównych założeń metody NDT-Bobath należą: • normalizacja nieprawidłowego napięcia posturalnego (obniżenie napięcia zbyt wysokiego, podniesienie zbyt niskiego) – regulacja napięcia posturalnego pozwala na większą kontrolę nad aktem ruchu, ułatwiając jego organizację, • zmiana nieprawidłowych wzorców postawy i ruchu oraz dostarczenie podopiecznemu zbliżonych do prawidłowych doświadczeń sensomotorycznych, • rozwój prawidłowego mechanizmu odruchu postawy, na który składają się reakcje automatyczne, • przeciwdziałanie powstawaniu przykurczów i deformacji w obrębie stawów, • funkcjonalne przygotowanie pacjenta do życia codziennego i samoobsługi. Główne zasady tej metody to: • dostosowanie terapii do możliwości fizycznych i osobowościowych podopiecznego, • dostosowanie sposobu prowadzenia terapii do tempa ćwiczonej osoby, • stosowanie różnorodności – unikanie powtarzania „stereotypowego” wzorca ruchu, • wprowadzanie prawidłowych sekwencji ruchowych (wyhamowuje ono reakcje nieprawidłowe), • wyzwalanie, wspomaganie i prowadzenie ruchu przez fizjoterapeutę w formie jak najbardziej zbliżonej do prawidłowych ruchów z tzw. punktów kontroli ruchu: głowa, obręcz barkowa i obręcz miedniczna, • ręce terapeuty prowadzą ruch, nigdy nie dominują (pomoc przy wykonywaniu ruchu powinna zapewnić maksymalny, aktywny udział podopiecznego), • terapeuta nie porusza wybranymi kończynami, lecz ćwiczy całe ciało pacjenta (dzięki temu dostarcza prawidłowych doznań czuciowych i ruchowych), • współpraca z rodzicami, opiekunami podczas procesu usprawniania. Terapia neurorozwojowa to zaawansowana terapia stosowana przez fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych i logopedów. Terapia ta jest dobrana indywidualnie dla każdego dziecka i ma na celu pomóc mu stać się niezależnym w życiu codziennym na tyle, na ile to możliwe. Metoda PNF PNF to jedna z bardziej znanych koncepcji terapeutycznych. Została opracowana przez neurofizjologa H. Kabata oraz fizjoterapeutkę M. Knott. Początkowo była stosowana głównie u pacjentów po udarach. Rozwój wiedzy medycznej i neurofizjologicznej sprawił, że PNF może być z powodzeniem wykorzystywana w pracy z osobami z MPD. Prawidłowe wykorzystanie zasad i technik stosowanych w PNF wpływa na poprawę koordynacji i równowagi, na zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej, polepszenie techniki chodu oraz czucia głębokiego, a także zwiększenie zakresów ruchu. Metoda PNF to określony zbiór zasad pracy z podopiecznym, umożliwiający osiągnięcie wyznaczonego celu: • kształtujemy świadomość własnego ciała poprzez ruch – bodźce prioproreceptywne • poprzez bodźce eksteroreceptywne stymulujemy wielozmysłowo kolor, kształt, wielkość, zapach, smak, fakturę, • odpowiednie ułożenie rąk terapeuty daje możliwość kontroli pracy podopiecznego i prowadzenie ruchu w zamierzony sposób, • poprawna praca z oporem manualnym pozwala na wzmocnienie mięśni, torowanie napięcia, poprawę czucia ruchu, rozluźnienie mięśni antagonistycznych, • kontrolowanie ruchu wzrokiem przez pacjenta, wykorzystanie narządu wzroku dla dodatkowej stymulacji, • terapia prowadzona jest w różnych pozycjach wyjściowych: niskie (praca na macie), nauka zmian pozycji oraz trening chodu. Metoda Petö Metoda Petö jest metodą kierowanego uczenia się. Powstała na Węgrzech w latach powojennych. Ta opracowana przez węgierskiego lekarza i pedagoga Andreasa Petö metoda rehabilitacji obejmuje zarówno usprawnianie lecznicze, jak i terapię logopedyczną oraz pedagogikę specjalną. Łączy więc w sobie wieloprofilowe usprawnianie ruchowe z ćwiczeniami rąk, nauką mówienia, stymulacją rozwoju umysłowego oraz terapią funkcjonalną. Jest to interdyscyplinarna metoda, w większym stopniu nakierowana na osiągnięcie przez dziecko wyższego poziomu samodzielności niż na samą tylko terapię neurologiczną. Główny cel tej metody to odpowiednie przygotowanie osób niepełnosprawnych ruchowo do samodzielnego życia. Usprawnianie polega na systematycznym pobudzaniu psychoruchowego rozwoju podopiecznego w zakresie: • kontroli postawy i ruchów lokomocyjnych, • koordynacji wzrokowo-ruchowo-czuciowo-słuchowej, orientacji w czasie i przestrzeni oraz odczuwania własnego ciała, • życia emocjonalnego, rozwoju osobowości i kontaktów społecznych, • rozwoju mowy, porozumiewania się gestem, a także rysowania, pisania, czytania oraz pojęć o otaczającym świecie. Zajęcia z grupą dzieci prowadzone są przez jedną, odpowiednio wyszkoloną osobę zwaną dyrygentem, przewodnikiem czy instruktorem. Wspólne ćwiczenia rozpoczyna się w wieku ok. czterech lat. Podopieczni uczą się m.in. samodzielnego stania i chodzenia. Grupy tworzone są według poziomu rozwoju sprawności ruchowej oraz intelektualnej. Warunkiem uczestniczenia w terapii jest rozumienie i spełnianie poleceń przez podopiecznego. Osoby uczestniczące we wspólnych zajęciach zespołowych wykonują ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia osiągania wyższych pozycji, ćwiczenia rąk i pisania, ćwiczenia chwytu, podporu, ćwiczenia stania i chodzenia, ćwiczenia równoważne i obronne. Szczególną uwagę zwraca się na czynności dnia codziennego, takie jak: mycie, ubieranie się i rozbieranie, sprzątanie. Zasady obowiązujące w procesie terapeutycznym: • rozwijanie motywacji, • stwarzanie odpowiednich warunków ułatwiających wykonywanie zamierzonych czynności, • zapewnienie serdecznej i miłej atmosfery w grupie, • stopniowe pokonywanie trudności, • powtarzanie wyuczonych czynności w różnych sytuacjach w ciągu dnia, • doskonalenie nabytych umiejętności. Metoda nauczania kierowanego stwarza warunki do równoległego, możliwie pełnego rozwoju podopiecznego z MPD. Wszelkie oddziaływania rehabilitacyjne opierają się na założeniu, że każdy człowiek, mimo niepełnosprawności lub schorzenia, zachowuje określoną sprawność oraz funkcje fizyczne i psychiczne, które mogą być wykorzystywane w procesie adaptacji i kompensacji. Bibliografia: • M. Borkowska, ABC rehabilitacji dzieci. Mózgowe porażenie dziecięce, t. 2, Warszawa 1989. • L. Klimont, Założenia terapii neurorozwojowej NDT-Bobath w mózgowym porażeniu dziecięcym. „Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja” 2001, nr 4, s. 527–530. • E. Mazanek, Mózgowe porażenie dziecięce. Problemy psychologiczno-pedagogiczne, Warszawa 2003. • R. Michałowicz, Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa 1986. • S. Siwek, Mózgowe porażenie dziecięce, w: Neuropsychologia kliniczna dziecka, red. A.R. Borkowska, Ł. Domańska, Warszawa 2007. • W. Szulc, Muzykoterapia jako przedmiot badań i edukacji, Lublin 2005.