STAN PRAWNY NA 5 KWIETNIA 2019 Obowiązki dyrektora w czasie strajków Opracowała: Joanna Swadźba, prawnik Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 174), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632). Strajk, zgodnie z definicją wynikającą z Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (dalej: Ustawa), polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązywania sporu zbiorowego dotyczącego określonych w art. 1 Ustawy interesów pracowniczych. Jak wynika z powszechnie dostępnych informacji, w wielu szkołach w Polsce już w kwietniu br. najprawdopodobniej odbędą się strajki nauczycieli. Liderzy związkowi wskazują, że strajk polegałby na całkowitym powstrzymaniu się od pracy. Z pewnością strajk jest akcją zbiorową, co jednak nie oznacza, że muszą w nim wziąć udział wszyscy pracownicy zatrudnieni w danej placówce. Strajk nauczycieli, niezależnie od tego, czy obejmie wszystkich nauczycieli w szkole, czy też nie, będzie powodował utrudnienia w pracy szkoły i opiece nad uczniami. W związku ze strajkiem nauczycieli na dyrektorze szkoły będą ciążyły szczególne obowiązki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom przebywającym w szkole. Strajk nauczycieli Nauczyciele, na zasadach określonych w Ustawie, mają prawo do strajku. Warto zaznaczyć, że udział w strajku jest dobrowolny. Nauczyciele nie mają obowiązku uczestniczyć w akcji strajkowej, nawet jeśli są członkami związku zawodowego będącego w sporze zbiorowym z pracodawcą – dyrektorem szkoły (art. 18 Ustawy). Podczas strajku może zatem zdarzyć się, że niektórzy nauczyciele będą gotowi świadczyć pracę. Rola dyrektora szkoły, jako pracodawcy, została ściśle określona w Ustawie. Udział dyrektora szkoły w strajku mógłby podać w wątpliwość jego legalność. Natomiast zastrzeżeń tego typu nie ma już w stosunku do wicedyrektora szkoły. Po pierwsze – bezpieczeństwo Szkoła jest specyficznym miejscem pracy, w którym nauczyciel zobowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę (art. 6 pkt 1 KN). Z kolei na dyrektorze szkoły ciążą obowiązki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę (art. 68 ust. 1 Ustawy Prawo oświatowe). W związku z powyższym zarówno na pracodawcy, jak i na uczestnikach i organizatorach strajku będą ciążyły pewne obowiązki. Przepisy powszechnie obowiązującego prawa nie przewidują dnia wolnego od zajęć edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych w szkołach lub placówkach oświatowych z powodu organizowanego w szkole strajku, w konsekwencji zatem konieczne jest zapewnienie opieki uczniom znajdującym się w czasie trwania strajku w szkole. Podkreślić należy, że nie ma prawnej możliwości odmowy opieki nad uczniami, którzy w dniu strajku nauczycieli przyjdą do szkoły. Jeżeli dziecko przychodzi do szkoły, to za opiekę nad nim odpowiedzialny jest dyrektor. Przy większości strajkujących nauczycieli, w celu zorganizowania opieki nad uczniami przebywającymi w szkole, dyrektor powinien wyznaczyć dla uczniów bezpieczne pomieszczenie, np. świetlicę szkolną lub którąś klasę, oraz wskazać niestrajkujących nauczycieli, którzy będą sprawowali opiekę nad przebywającymi w szkole uczniami, podczas gdy pozostali nauczyciele niebiorący udziału w strajku będą prowadzili zajęcia z uczniami. Natomiast w przypadku strajku wszystkich nauczycieli sam dyrektor zobowiązany będzie zapewnić opiekę uczniom przebywającym w tym dniu w szkole. W razie strajku wszystkich nauczycieli dyrektor nie może powierzyć opieki nad uczniami pracownikom niepedagogicznym niebiorącym udziału w strajku. Podkreślić trzeba, że nie ma również prawnej możliwości zamknięcia szkoły z powodu strajku nauczycieli. Ważne! W sprawie zapewnienia bezpieczeństwa uczniom dyrektor szkoły może zwrócić się do organu prowadzącego szkołę, na którym zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 1 Ustawy Prawo oświatowe ciąży obowiązek zapewnienia warunków działania szkoły, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Przebieg strajku w szkole Dyrektor szkoły, działając w porozumieniu z organizatorami strajku, powinien uzgodnić szczegóły przebiegu akcji w szkole, w tym wyznaczyć miejsce, w którym będą przebywać pracownicy szkoły nieuczestniczący w strajku. Takim pomieszczeniem może być np. pokój nauczycielski. Ponadto dyrektor musi zorganizować pracę uczniom i nauczycielom, którzy nie biorą udziału w proteście. Niestrajkujący nauczyciele powinni mieć zapewnioną możliwość prowadzenia zajęć z uczniami. W trakcie strajku jego uczestnicy nie mogą ograniczać dyrektora szkoły w pełnieniu jego obowiązków i w wykonywaniu uprawnień w odniesieniu do pracowników szkoły, którzy biorą udziału w strajku. Za nielegalne działanie strajkujących uznać należałoby też zakłócanie zajęć z uczniami prowadzonych przez nauczycieli niebiorących udziału w strajku. Informacja o strajku Dyrektor szkoły, po otrzymaniu od organizatorów akcji strajkowej informacji o dacie przeprowadzenia strajku, powinien niezwłocznie zawiadomić rodziców o dniu rozpoczęcia strajku oraz o przewidywanym okresie jego trwania. Jeśli z informacji zebranych przez dyrektora szkoły wynika, że większość nauczycieli tej szkoły weźmie udział w akcji strajkowej, to dyrektor powinien poinformować uczniów i ich rodziców, że z tego powodu w szkole nie odbędą się planowane zajęcia edukacyjne, a szkoła w tym czasie zapewniać będzie uczniom jedynie opiekę. Dyrektor zmuszony sytuacją strajkową i związanym z tym brakiem kadry pedagogicznej powinien poinformować rodziców uczniów, by – jeśli mają taką możliwość – nie posyłali w tym dniu dzieci do szkoły, chyba że dyrektor szkoły jest w stanie zapewnić wszystkim uczniom bezpieczne warunki przebywania w szkole pod opieką niestrajkujących nauczycieli. Nie można jednak zamknąć szkoły na czas strajku ani też nie ma prawnej możliwości odmowy wpuszczenia uczniów do szkoły. Informacje o strajku powinny zostać wywieszone w szkole i umieszczone na stronie internetowej szkoły w taki sposób, by rodzice uczniów mogli się z nimi zapoznać i zdecydować o posyłaniu swoich dzieci do szkoły w czasie trwania strajku. W tym miejscu zauważyć należy, że żadne przepisy prawa nie przewidują dla rodziców uczniów wolnego dnia w pracy z tytułu strajku w szkole. Przepisy Rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy wskazują w § 3, że dowodem usprawiedliwiającym nieobecność w pracy jest m.in. oświadczenie pracownika o konieczności sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8 z powodu nieprzewidzianego zamknięcia szkoły, do której dziecko uczęszcza. W przypadku strajku szkoła co do zasady działa, nie jest zamknięta, więc rodzice dzieci nie mają prawa do skorzystania z tego usprawiedliwienia swojej ewentualnej nieobecności spowodowanej opieką nad dzieckiem, którego zgodnie z prośbą dyrektora szkoły nie posłali do placówki w dniu strajku. Tak więc rodzice, aby w tym dniu móc sprawować opiekę nad swoimi dziećmi, mogą skorzystać jedynie z przysługującego im urlopu wypoczynkowego lub dnia opieki udzielanego na podstawie art. 188 § 1 k.p., zgodnie z którym pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do lat 14 przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Prowadzenie zajęć i organizacja opieki nad uczniami W dniach strajku nauczycieli do szkoły przyjdą uczniowie, którzy muszą mieć zapewnioną opiekę, a jeśli jest to organizacyjnie możliwe – powinny być przeprowadzone zajęcia z uczniami. Prowadzenie akcji strajkowej przez nauczycieli nie oznacza automatycznie, że odwołane są zajęcia dydaktyczne w szkole. W związku z akcją strajkową może pojawić się wiele problemów, m.in. ze znalezieniem i zorganizowaniem doraźnych zastępstw za nieobecnych pedagogów oraz opieką nad uczniami, do dyrektora szkoły należy jednak zorganizowanie właściwej pracy placówki. Jeśli więc jedynie część nauczycieli będzie strajkowała, to dyrektor powinien tak zorganizować pracę pozostałych nauczycieli, by odbyło się jak najwięcej zajęć. Uczniowie w miarę możliwości organizacyjnych szkoły powinni mieć przeprowadzone lekcje zgodnie z planem zajęć. Dopiero w sytuacji, gdy nie jest możliwe zorganizowanie zajęć dydaktycznych, dyrektor powinien organizować zajęcia opiekuńcze, np. w świetlicy szkolnej, w bibliotece czy też na szkolnym placu zabaw – oczywiście pod opieką kadry pedagogicznej niebiorącej udziału w strajku.