Wieloprofilowe usprawnianie podopiecznych z mózgowym porażeniem dziecięcym. Terapia – uwagi wstępne Opracowała: Ilona Michałowska-Olechnowicz, terapeuta zajęciowy m.in. w domu pomocy społecznej, certyfikowany terapeuta metody Snoezelen I stopnia, pedagog Leczenie i usprawnianie dzieci i młodzieży z MPD, ze względu na wielość i różnorodność objawów, wymaga działań z zakresu rehabilitacji, działań medycznych, psychopedagogicznych oraz kinezyterapeutycznych. Celem podejmowanych czynności usprawniających jest ułatwienie rozwoju przez eliminację negatywnych czynników biospołecznych, opóźniających zmiany progresywne. Zasadniczy cel, którym jest wsparcie w rozwoju, pozwalają osiągnąć z jednej strony ułatwiające integrację strefy sensoryczno- -motorycznej metody usprawniania i wychowania, z drugiej natomiast podjęcie aktywności motorycznej opartej na prawidłowych wzorcach ruchowych. Psychofizyczny rozwój, nabywanie umiejętności adekwatnych do wieku zapewnia odpowiednio zorganizowana rehabilitacja ruchowa, terapia logopedyczna i neurologopedyczna, rewalidacja psychopedagogiczna czy terapia zajęciowa. Działaniem obejmującym usprawnianie ruchowe jest kinezyterapia. Ćwiczenia ruchowe prowadzone są zgodnie z następstwem rozwojowym, zmierzają do osiągnięcia przez podopiecznego największej sprawności i samodzielności. Celowi temu służą również zajęcia z terapii ręki i terapii funkcjonalnej. Terapia logopedyczna i neurologopedyczna osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym powinna być jednym z istotnych działów rehabilitacji kompleksowej. Prawidłowa ekspresja słowna uzależniona jest od sprawności ruchowej i prawidłowej koordynacji czynności aparatu artykulacyjnego. Zaburzenia mowy to również zaburzenie psychicznych funkcji człowieka. Mowa nierozerwalnie związana jest z myśleniem. Razem tworzą fundament rozwoju. Zahamowanie mowy lub myślenia może spowodować zahamowanie całego rozwoju. Rewalidacja psychopedagogiczna jest kolejnym z aspektów usprawniania osób z MPD. Jej celem jest, niezależnie od wieku podopiecznego, pomoc w zaspokajaniu potrzeb psychicznych oraz usprawnianie, dzięki przeprowadzanym zajęciom, zaburzonych funkcji poznawczych, procesów emocjonalno-motywacyjnych, czynności samoobsługi, eliminacji niepowodzeń emocjonalno-społecznych. Podstawą zajęć rewalidacyjnych jest psychologiczna diagnoza poziomu rozwoju podopiecznego w poszczególnych sferach. Wczesne oddziaływania psychopedagogiczne, wspomagające rozwój poznawczy dzieci z MPD, odgrywają bardzo ważną rolę w kompleksowym usprawnianiu. Osiągnięcie odpowiedniego poziomu w rozwoju umysłowym jest szczególnie istotne dla dzieci z ciężkim uszkodzeniem analizatora ruchowego. Wspomagające rozwój procesów poznawczych formy oddziaływania psychopedagogicznego zależne są od stadium rozwoju dziecka. W pierwszym stadium, tj. w okresie sensoryczno-motorycznym, który obejmuje pierwsze dwa lata życia, zasadnicze znaczenie mają spostrzeżenia, dzięki którym dziecko zdobywa odpowiednie informacje. Oddziaływania na dzieci w tym okresie polegają na dostarczaniu bodźców dotykowych, czuciowych, wzrokowych , słuchowych i ruchowych. Usprawnianie psychopedagogiczne polega przede wszystkim na stymulacji sensorycznej, ćwiczeniu funkcji manipulacyjnych oraz rozróżnianiu i nazywaniu przedmiotów czy obrazków. W drugim stadium, czyli w okresie myślenia konkretno-wyobrażeniowego (od drugiego do czwartego roku życia), główną rolę w myśleniu spełniają wyobrażenia. Podstawą tworzenia wyobrażeń jest zdolność myślenia o przedmiotach, których nie ma blisko dziecka. Zaburzenia kontroli wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz pamięci wzrokowej uniemożliwiają powstanie wyobrażeń u dzieci z MPD. Oddziaływanie na dzieci w tym okresie polega na usprawnianiu funkcji manipulacyjnych i myślenia konkretno- -wyobrażeniowego. W trzecim stadium, związanym z rozwojem obrazów umysłowych (od czwartego roku życia), obserwuje się zdolność intensywnego kształtowania myślenia słowno-pojęciowego oraz bardziej złożonych wyobrażeń. Kompleksowa rehabilitacja oraz odpowiednio dobrane ćwiczenia pedagogiczne zapobiegają wtórnej niepełnosprawności oraz postawie egocentrycznej. Jednocześnie udział dziecka w zajęciach grupowych stymuluje do podejmowania działań dotyczących sprawności motorycznej, czynności samoobsługowych oraz odpowiedniego rozwoju myślenia i mowy. Czwarte stadium to etap, który rozpoczyna się nauką szkolną. W programie edukacyjnym kładzie się nacisk na aspekty rozwojowe związane ze sprawnością ruchową, manualną, poziomem funkcjonowania analizatora wzrokowego i słuchowego, poziomem rozwoju intelektualnego, a także na funkcjonowanie emocjonalne i społeczne oraz lateralizację. Terapia zajęciowa jest jedną z form leczenia usprawniającego, a zastosowanie jej metod w praktyce doprowadza do aktywizacji podopiecznych, nadaje sens ich życiu i pozwala zaistnieć w społeczeństwie. Poprzez uczestnictwo w terapii zajęciowej dzieci, niezależnie od wieku, uczą się samodzielności, pokonywania trudności i zdobywają umiejętności społeczne. Ponadto udział w zajęciach usuwa zahamowania i poczucie niepewności, buduje wiarę we własne możliwości, adekwatną samoocenę, usprawnia manualnie, poprawia koordynację wzrokowo-ruchową, pomaga w nawiązywaniu relacji interpersonalnych, wreszcie niweluję izolację. W oddziaływaniach usprawniających osoby z MPD specjaliści powinni kierować się następującymi zasadami: • zasada indywidualizacji oddziaływań – należy nawiązać prawidłowy kontakt emocjonalny z podopiecznym i podejść do niego w sposób indywidualny, • zasada bezpieczeństwa – ważne jest, by w usprawnianiu psychoruchowym zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa podczas ćwiczeń ruchowych i zajęć wyrównawczych, • zasada podmiotowości – pacjent jest podmiotem naszych oddziaływań, a uświadomienie mu braków i trudności przyczynia się do aktywnego współdziałania, • zasada uwzględniająca nieharmonijny rozwój podopiecznego – działania terapeuty powinny być dostosowane do rzeczywistego stopnia rozwoju osoby, • zasada stosowania odpowiednich pomocy rehabilitacyjnych, dydaktycznych, • zasada nieprzeciążania podopiecznego, • zasada wydłużania czasu zajęć i stopniowania trudności – znajomość podopiecznego i jego potrzeb jest dla osoby prowadzącej rewalidację najlepszą wskazówką, jakie zajęcia i jak długo należy z nim przeprowadzać, • zasada powtarzania i utrwalania czynności, • zasada wzbudzania motywacji, • zasada utrzymania odpowiedniej pozycji. Bibliografia: • M. Borkowska, ABC rehabilitacji dzieci. Mózgowe porażenie dziecięce, t. 2, Warszawa 1989. • L. Klimont, Założenia terapii neurorozwojowej NDT-Bobath w mózgowym porażeniu dziecięcym, „Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja” 2001, vol. 3, nr 4, s. 527–530. • E. Mazanek, Mózgowe porażenie dziecięce. Problemy psychologiczno-pedagogiczne, Warszawa 2003. • R. Michałowicz, Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa 1986. • S. Siwek, Mózgowe porażenie dziecięce, w: Neuropsychologia kliniczna dziecka, red. A.R. Borkowska, Ł. Domańska, Warszawa 2007. • W. Szulc, Muzykoterapia jako przedmiot badań i edukacji, Lublin 2005. Artykuł stanowi drugą część cyklu poświęconego pracy z podopiecznymi z mózgowym porażeniem dziecięcym. W części trzeciej znajdą Państwo charakterystykę i zastosowanie metod terapeutycznych wykorzystywanych w pracy z dziećmi z MPD. Będzie to zarazem pierwsza z trzech części dotyczących poszczególnych metod usprawniania.