Metody nauki czytania i pisania w przedszkolu Joanna Szymczak Symultaniczno-sekwencyjna nauka czytania prof. Jagody Cieszyńskiej Symultaniczno-sekwencyjna nauka czytania prof. Jagody Cieszyńskiej Od samogłoski do czytania tekstu Metoda symultaniczno-sekwencyjna zyskuje w Polsce coraz większą popularność. Jest oparta na najnowszych badaniach neuropsychologicznych oraz długoletnich doświadczeniach terapeutycznych i logopedycznych jej autorki. Metoda ta polega na nauce globalnego czytania sylab. Głoski są wprowadzane w sylabach, a nie w izolacji. Co istotne, praca tą metodą ma formę zabawy (a to nadrzędna zasada edukacji przedszkolnej – bawimy się, ucząc i uczymy się, bawiąc), która maksymalnie wykorzystuje naturalną aktywność dziecka. Jak wiadomo, wszechstronne oddziaływanie sprzyja rozwojowi jego języka i zapewnia szybkie opanowanie czytania ze zrozumieniem. W metodzie symultaniczno-sekwencyjnej wykorzystuje się wiedzę o roli obu półkul mózgowych: symultanicznej – prawej półkuli i sekwencyjnej – lewej półkuli. Praca półkuli prawej ma na celu pobudzanie motywacji dziecka do nauki czytania. Jest to globalne rozpoznawanie samogłosek, wyrażeń dźwiękonaśladowczych, rzeczowników w mianowniku. Autorka tej metody stworzyła specjalnie dla nauczycieli, terapeutów oraz rodziców serię „Kocham czytać”. W 18 zeszytach zostały szczegółowo opisane ćwiczenia, odpowiednie dla danego etapu nauki. Uwagę zwraca szczegółowo określona kolejność wprowadzania poszczególnych etapów nauki czytania. Etap I. Od samogłosek prymarnych do sylaby otwartej Jest to etap poznania samogłosek ustnych. Ich odczytywanie angażuje głównie prawą półkulę mózgu, która w sposób symultaniczny, kompleksowy ujmuje obraz graficzny litery. Dzięki temu w umyśle dziecka następuje integracja obrazu, ruchu i dźwięku związana z artykulacją danej samogłoski, np. uniesienie rąk do góry naśladuje obraz litery Y. Kiedy dziecko opanuje już znajomość samogłosek, zaczynamy wprowadzać sylaby otwarte – wyrazy dźwiękonaśladowcze takie jak: mu czy be. Wprowadzamy też nowe spółgłoski, ale należy robić to stopniowo, pamiętając o zasadzie, że zawsze prezentujemy je w sylabach, nigdy w izolacji. Etap II. Od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów Poszerzamy wachlarz sylab otwartych, wykorzystując nowe spółgłoski, korzystamy z zestawienia: samogłoska i sylaba otwarta. Posługujemy się wyrazami globalnymi, znanymi już dziecku, oraz zupełnie nowymi. Etap III. Czytanie sylab zamkniętych Pracujemy na sylabach otwartych i zamkniętych z poznanymi dotychczas spółgłoskami: p, m, b, l, t, d, f, w, s, z, k, g, j, n. Nowością na tym etapie są sylaby zamknięte, np. lol, nyk, muk. Świetnym treningiem jest nauka czytania na pseudowyrazach, np. inos, tikume. Etap IV. Czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych Zapoznajemy z dwuznakami oraz spółgłoską ł. Etap V. Samodzielne czytanie tekstów Nie przestajemy pracować z sylabami – nadal ćwiczymy czytanie sylab otwartych i zamkniętych, wprowadzając tym samym spółgłoski miękkie oraz samogłoski nosowe. Ćwiczenia na każdym z pięciu etapów czytania prowadzimy, pamiętając o zasadzie: powtarzanie – rozumienie – nazywanie. Powtarzanie – nauczyciel odczytuje głoski (sylaby), a dziecko je powtarza. Aby łatwiej mu było je zapamiętać, zwracamy jego uwagę na układ ust podczas wymawiania poszczególnych samogłosek. Pamiętamy także o wspomnianej wcześniej wizualizacji, np. Y – uniesione ręce, I – palec na nosie obrazujący kropkę nad i. Rozumienie (różnicowanie) – nauczyciel pokazuje samogłoskę (sylabę), a dziecko ją odczytuje, potem odwrotnie – dorosły wymawia samogłoskę (sylabę), a dziecko ją wskazuje. Jeśli przedszkolak ma trudności z rozpoznaniem litery, możemy mu podpowiedzieć, wykorzystując wizualizację (obrazki, zdjęcia) lub pokazując układ ust. Nazywanie (czytanie) – na tym etapie doskonałe efekty przynosi zastosowanie techniki zamiany ról. Polega ona na tym, że najpierw my uczymy dziecko, a potem dziecko uczy nas. Dzieci uwielbiają odgrywać rolę nauczyciela, więc jest to dla nich dodatkową atrakcją. Przy okazji świetnej zabawy maluchy utrwalają swoją wiedzę. Metoda symultaniczno-sekwencyjna przynosi wiele korzyści:  Oddziałuje na wszystkie procesy związane z nauką czytania: na pamięć słuchową, analizę i syntezę wzrokową oraz koordynację wzrokowo-ruchową. Niebagatelną rolę odgrywają też ćwiczenia ogólnorozwojowe, które urozmaicają pracę i wspomagają naukę czytania.  Metoda sylabowa wyzwala w dzieciach pozytywne nastawienie do czytania, a w późniejszym okresie życia ułatwia im naukę.  Czytanie ze zrozumieniem umożliwia dzieciom szybkie wykonywanie zadań szkolnych, dzieci uczą się w ciekawy i przyjemny sposób.  Nauka czytania sylabami pozwala nauczyć się czytać nie tylko zdrowym dzieciom, ale także tym niesłyszącym, zagrożonym dysleksją, autystycznym oraz ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.  Polecana jest do nauki czytania po polsku dzieci dwujęzycznych. Stosując metodę prof. J. Cieszyńskiej, musimy pamiętać o jej najważniejszych zasadach:  Pracę z dzieckiem rozpoczynamy zawsze od ćwiczeń łatwych – tak, aby nie miało ono kłopotu z ich wykonaniem.  Kolejny etap pracy rozpoczynamy, gdy dziecko dobrze opanuje poprzedni.  Pamiętamy o przechodzeniu od prawopółkulowego czytania – globalnego, symultanicznego – samogłoski, onomatopeje, całe wyrazy, do lewopółkulowego – sekwencje – sylaby.  Celem jest to, aby dziecko sprawnie wykonywało ćwiczenia odczytywania sylab i układania z nich wyrazów.  Zadania z zeszytów należy przeplatać ćwiczeniami pamięci sekwencyjnej i symultanicznej, analizy i syntezy wzrokowej oraz ćwiczeniami układania szeregów i sekwencji tematycznych i atematycznych.  Głoski wprowadzamy w sylabach, a nie w izolacji.  Nie uczymy głoskowania.  Pracujemy według trzech zasad: powtarzanie, rozumienie (rozpoznawanie), nazywanie (odczytywanie).  Podczas czytania, pisania, układania zawsze zachowujemy kierunek od strony lewej do prawej, zgodnie z zasadą obowiązującą podczas czytania i pisania w języku polskim.  Wprowadzamy technikę odwracania ról: najpierw nauczyciel uczy dziecko, następnie dziecko nauczyciela.  Zwracamy się do dziecka prostym, zrozumiałym dla niego językiem. Upewniamy się, czy rozumie polecenie.  Materiał powtarzamy wielokrotnie, aż zostanie dobrze opanowany.  Dla urozmaicenia, uatrakcyjnienia zajęć możemy zapisywać sylaby na kolorowych karteczkach, piasku, kredą po rozłożonej ceratce, folii czy na szkle.  Aby zniwelować początkowe, ewentualne trudności dzieci, warto używać pacynki lub zwierzaka, które, wchodząc w rolę dziecka, pokazują wypowiadane przez nauczyciela głoski, a także je odczytują. Możemy wtedy śmiało korygować błędy, bo zostały popełnione przecież przez kukiełkę, a nie przez dziecko.  W celu emocjonalnego wzmocnienia nauki czytania wprowadzamy też całościowe rozpoznawanie wyrazów, które następnie zastępujemy czytaniem sylabami. Z praktyki pedagogicznej Metoda ta jest sprawdzona także w pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwojowymi. Istotną rolę odgrywa w niej uczenie się w działaniu. To ważne, że uwzględnia ona etapy rozwoju mowy oraz możliwości percepcyjne dziecka. Pracując z serią „Kocham czytać”, nie musimy obawiać się popełnienia błędów, ponieważ książeczki prof. Jagody Cieszyńskiej wprowadzają dzieci w świat pisma według stopnia trudności artykułowanych głosek oraz zróżnicowania ich obrazów graficznych. Praca tą metodą może w znacznym stopniu ułatwić nauczenie czytania dzieci np. z alalią (brakiem rozwoju mowy), które nie chcą komunikować się językowo, wypracowawszy swego rodzaju kod – głównie niewerbalny – znany jedynie najbliższym, którzy mają z nimi kontakt. Warto pamiętać, że dzieci mają bardzo głęboką świadomość swoich trudności i przeważnie negatywnie reagują na polecenia typu: „Powiedz, jak to się nazywa, powtórz jeszcze raz…”. Pamiętajmy, że chodzi o to, by zachęcać do czytania, nie mówienia. W tym celu niezbędne okazują się ćwiczenia wspomagające naukę czytania:  Porządkowanie świata od lewej do prawej.  Ćwiczenia rozwijające dużą i małą motorykę.  Analiza i synteza wzrokowa – niezbędna do właściwego spostrzegania i różnicowania liter.  Ćwiczenia szeregowania – naśladowanie sekwencji, za które odpowiada lewa półkula.  Ćwiczenia szeregowania od lewej do prawej.  Ćwiczenia kategoryzacji – zasada tworzenia zbiorów, porządkowanie tych samych elementów, czyli ćwiczenia pamięci symultanicznej – prawopółkulowej.  Ćwiczenia na materiale tematycznym i atematycznym (abstrakcyjnym). Bez wątpienia metoda symultaniczno-sekwencyjna ma cechy zachęcające do czytania:  Prosty, codzienny język ilustrowany obrazkami.  Skupia się na umiejętnościach wynikających z prawej półkuli – preferencja gestów, a nie słów. Dzieci autystyczne, z alalią, afazją dziecięcą, które nie artykułują samogłoski, nie potrafią powtórzyć sekwencji głosek – za które odpowiada lewa półkula.  Skutecznie uczy samogłosek, sylab otwartych.  Konsekwentnie stosuje się w niej wielkie litery – drukowane litery są łatwiejsze do różnicowania, a brak połączeń między nimi ułatwia przeprowadzenie analizy i syntezy wzrokowej.  Dzieci samodzielnie dochodzą do małej i wielkiej litery.  Dzieci samodzielnie i aktywnie zdobywają wiedzę, dzięki czemu jest ona bardziej trwała.  Wykorzystywanie ilustracji, które są pozytywnymi wizualizacjami przedstawiającymi świat ludzi, zwierząt czy roślin. W sytuacji braku rozwoju mowy czy też jej utraty samogłoski mogą nam służyć do skutecznej komunikacji:  O – zdziwienie,  U – zachwyt,  A – zrozumienie,  E – niedowierzanie,  Y– zwątpienie,  I – ponaglenie rozmówcy do działania,  EEE – sygnalizuje potrzebę np. chcę do ubikacji,  AAA – chcę spać. Półkule mózgowe Rola półkul mózgowych jest w tej metodzie nieoceniona. Lewa półkula – sekwencyjna:  Dostrzega elementy liter, wszystkie kropki i kreski.  Organizuje informacje w sposób sekwencyjny – układa prawidłowo kolejność głosek.  Dokonuje porównywania bodźców.  Przechowuje bodźce znane.  Ukierunkowuje uwagę, zawiaduje pamięcią o świecie, odnajduje rymy. Prawa półkula – symultaniczna:  Kieruje globalnymi funkcjami zapisanych słów.  Kieruje procesami podobieństw, np. tata – łata.  Steruje procesami odpowiedzialnymi za nowe bodźce.  Rozpoznaje figury, informacje przestrzenne, odbiera informacje dotyczące uczuć.  Rozpoznaje gesty wyrażające emocje, pozwala rozumieć, co oznacza podniesiony ton.  Powoduje rozumienie słyszanych słów, odczytywanie konkretnych rzeczowników w mianowniku.  Identyfikuje i różnicuje samogłoski.  Kontroluje kierunek czytania.  Pozwala rozumieć kontekst wypowiedzi. Współczesne dzieci od wczesnych lat życia bombardowane są obrazami z ekranu telewizora, monitora komputera, tabletu czy telefonu komórkowego. Zupełnie inaczej uczą się języka mówionego i pisanego. Pojedyncze litery to dla nich tylko wzory bez znaczenia. Pedagodzy powinni podążać za swoimi uczniami, poszukując innych, różnorodnych metod nauczania czytania i pisania. Zachęcajmy dzieci do spontanicznego czytania sylab, które wyciągamy np. z kolorowych pudełek, koszyczków, woreczków czy innych atrakcyjnych, nietypowych pojemników. Bawmy się razem z podopiecznymi, aktywizujmy do działania, motywujmy i pozwólmy im doświadczać w ich własnym tempie – tak, aby osiągnęli sukces na miarę swoich indywidualnych możliwości.