STAN PRAWNY NA 21 LUTEGO 2020 Eksperyment pedagogiczny w szkole Opracowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich; zaktualizowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, dyrektor szkoły podstawowej, ekspert ds. awansu zawodowego oraz edukator ośrodka doskonalenia nauczycieli, laureatka Ogólnopolskiego Programu „Twórczy nauczyciel – Twórcza Edukacja” Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.). Ramy wyznaczone przez podstawę programową często nie odpowiadają wszystkim potrzebom związanym z prawidłowym rozwojem intelektualnym, emocjonalnym i społecznym uczniów. Ustawodawca, który rozumie istotę problemu, proponuje szkołom przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego. Jego celem jest rozwijanie kompetencji i wiedzy uczniów poprzez wprowadzenie nowatorskich treści do standardowego programu nauczania. Eksperyment pedagogiczny polega, zgodnie z art. 45 upo., na modyfikacji istniejących lub wdrożeniu nowych działań do procesu kształcenia. W tym celu konieczne jest zastosowanie nowatorskich rozwiązań programowych, organizacyjnych, metodycznych bądź wychowawczych. Realizacja eksperymentu może dotyczyć: • modyfikacji realizowanych programów kształcenia, • stosowanych metod nauczania i uczenia się, • sposobu oceniania uczniów, • organizacji zespołów klasowych, a nawet całej szkoły, • sposobów kontaktowania się oraz współpracy pomiędzy uczniami, uczniami a nauczycielami oraz nauczycielami i rodzicami, • sposobów rozwiązywania problemów wychowawczych, • doskonalenia nauczycieli. Ponadto celem eksperymentu pedagogicznego jest rozwijanie kompetencji i wiedzy uczniów oraz nauczycieli. Eksperyment jest przeprowadzany pod opieką jednostki naukowej. Zgodę na jego przeprowadzenie, za pośrednictwem odpowiedniego dla lokalizacji szkoły lub placówki kuratorium, wydaje MEN. Zapamiętaj! Planując przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego, należy pamiętać, że nie może on prowadzić do zmiany typu szkoły lub rodzaju placówki, czyli np. tworzyć ze szkoły podstawowej szkołę średnią i naruszać uprawnień ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania, opieki. Jego wdrożenie powinno jednak umożliwiać nabycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły oraz zdania egzaminów zewnętrznych. Rekrutacja do szkoły, w której odbywa się eksperyment pedagogiczny, odbywa się na zasadach opisanych w upo., chyba że minister właściwy ds. edukacji wyrazi zgodę na inne zasady naboru uczniów. Po zakończeniu eksperymentu dyrektor szkoły przekazuje ww. ministrowi za pośrednictwem kuratorium oświaty, a w przypadku szkoły artystycznej – ministrowi właściwemu ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego – sprawozdanie. Musi być ono opatrzone opinią sporządzoną przez jednostkę naukową sprawującą nadzór nad projektem. Sprawozdanie z realizacji eksperymentu w poprzednim roku szkolnym należy przekazać ww. ministrowi nie później niż do 30 września. Powinno ono zawierać wyniki i wnioski z przeprowadzonego przez dyrektora szkoły lub placówki nadzoru pedagogicznego w zakresie realizowanego eksperymentu pedagogicznego Opinie i zgody Jak wskazywano, do przeprowadzenia eksperymentu niezbędne jest uzyskanie opinii rady rodziców, rady szkoły (o ile taka w placówce została utworzona), jednostki naukowej. Ponadto zgodę musi wydać rada pedagogiczna i organ prowadzący szkołę, jeśli wdrożenie eksperymentu pociągnie za sobą koszty finansowane ze środków jego budżetu. Zapamiętaj! Dyrektor szkoły lub placówki, na podstawie uchwały rady pedagogicznej i po uzyskaniu opinii rady rodziców, występuje do ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, a w przypadku szkoły artystycznej – do ministra właściwego ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, z wnioskiem o wyrażenie zgody na prowadzenie eksperymentu pedagogicznego w szkole lub placówce, w terminie do 31 marca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym jest planowane rozpoczęcie tego eksperymentu W przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego konieczne jest przedłożenie wniosku wraz z uzasadnieniem potrzeby prowadzenia kształcenia w danym zawodzie. Oprócz uzasadnienia do wniosku dołącza się: • opinię jednostki naukowej dotyczącą założeń eksperymentu pedagogicznego wraz ze zgodą tej jednostki na sprawowanie opieki nad jego przebiegiem, • zgodę rady pedagogicznej wyrażoną w uchwale, opinię rady szkoły lub opinię rady rodziców, • podstawę programową kształcenia w zawodzie, sporządzoną z uwzględnieniem charakterystyk poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji pierwszego i drugiego stopnia, oraz propozycję przypisania poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji do kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie, • program nauczania zawodu, • tygodniowy lub semestralny rozkład zajęć, • pozytywną opinię wojewódzkiej rady rynku pracy o zasadności kształcenia w danym zawodzie zgodnie z potrzebami rynku pracy, • pozytywną opinię dotyczącą zawartości merytorycznej programu nauczania zawodu wydaną przez: jednostkę naukową właściwą dla zawodu oraz organizację pracodawców, samorząd gospodarczy lub inną organizację gospodarczą, stowarzyszenie, samorząd zawodowy lub pracodawcę, właściwych dla zawodu, którego dotyczy wniosek, • harmonogram realizacji eksperymentu pedagogicznego oraz informację o niezbędnych warunkach do jego prowadzenia np.: lokalowych, finansowych, wyposażeniu oraz kadrze, • przykładowe zestawy zadań egzaminacyjnych dla zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego. Wyżej wymieniony wniosek może dotyczyć wyłącznie jednego cyklu kształcenia, w którym będzie prowadzony eksperyment. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że egzamin zawodowy jest przeprowadzany na podstawie wymagań określonych w podstawie programowej dot. kształcenia branżowego. W przypadku eksperymentu pedagogicznego dotyczącego zawodu nieokreślonego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego egzamin dyplomowy jest przeprowadzany na podstawie wymagań określonych w podstawie programowej. Cel Fundamentem przeprowadzenia w szkole eksperymentu pedagogicznego powinno być nieschematyczne myślenie, chęć zrobienia czegoś „po swojemu”, „inaczej”. Dążenie do zmiany musi wynikać z uzasadnionej potrzeby przekształcenia istniejącego stanu rzeczy. Towarzyszyć mu powinna świadomość przyczyn zastanego stanu rzeczy, a także wyobrażenie przewidywanych efektów podjętych działań. Eksperyment pedagogiczny jest działaniem systemowym, ukierunkowanym na konkretny cel. Szkoła, aby do niego przystąpić, musi posiadać odpowiednią bazę, w tym wykwalifikowaną kadrę nauczycieli. Eksperyment pedagogiczny podczas całego czasu trwania podlega systematycznej ewaluacji. W projekcie muszą zostać skonkretyzowane zadania, określone sposoby ich realizacji oraz wskazane za ich wykonanie odpowiedzialne osoby. Planując eksperyment, trzeba odpowiedzieć sobie na pytania: • Co będzie przedmiotem eksperymentu? • Czemu ma służyć jego przeprowadzenie? • Kto będzie jego beneficjentem? • Na jakich zasadach przebiegnie rekrutacja uczniów i nauczycieli do realizacji projektu? • Kiedy i w jakim czasie będzie on przeprowadzany? • Jakich działań wymaga jego realizacja? • Kto będzie odpowiedzialny za jego realizację? • W jaki sposób sprawdzimy efekty jego realizacji? Projekt eksperymentu Wydanie opinii oraz wymaganych zezwoleń na przeprowadzenie w szkole eksperymentu wymaga przedstawienia odpowiednim organom jego projektu. Aby był on komplementarny, celowe jest utworzenie przez dyrektora szkoły lub placówki zespołu odpowiedzialnego za opracowanie projektu. W skład zespołu powinni wejść specjaliści, w zakres obowiązków których wejdą sprawy organizacyjne projektu, do tego posiadający odpowiednie kompetencje merytoryczne, a także: • dyrektor bądź jego zastępca jako osoba, która prawnie odpowiada za funkcjonowanie szkoły, • pedagog szkolny, który dba o zapewnienie odpowiednich warunków kształcenia dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, • księgowy zatrudniony w szkole jako osoba odpowiadająca za finanse placówki, • osoba odpowiedzialna za działania marketingowe. Praca zespołowa umożliwia wykorzystanie potencjału każdej z zaangażowanych osób, co przekłada się na udoskonalanie projektu. Dzięki temu zadania są lepiej dopracowane, a liczba błędów podczas ich realizacji znacznie zminimalizowana. Aby projekt mógł zostać zaopiniowany, musi być szczegółowo opisany, dlatego też powinien zawierać: • cel wdrażanego eksperymentu, • jego założenia merytoryczne, • czas trwania eksperymentu, • sposób wdrażania i realizacji eksperymentu, • koszty wdrożenia eksperymentu i źródła jego finasowania, • wskazanie osób odpowiedzialnych za jego przebieg. Jednostka naukowa Nieodzownym warunkiem przeprowadzenia w szkole eksperymentu pedagogicznego jest podjęcie współpracy z jednostką naukową. Zgodnie z definicją jest to ośrodek prowadzący w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe. Zaliczamy do nich między innymi jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk, instytuty badawcze, międzynarodowe instytuty naukowe działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polską Akademię Umiejętności. Nawiązanie współpracy wymaga podpisania umowy, w której zostaną wyszczególnione zobowiązania obydwu stron, czas trwania umowy, a także sposób zerwania porozumienia. Zasady Realizacja eksperymentu nie może stanowić celu samego w sobie. Powinien on służyć w głównej mierze poszerzaniu wiedzy uczniów i nauczycieli, pozwalając nabyć kompetencje przydatne w dalszym procesie kształcenia oraz wykonywanej pracy zawodowej. Dlatego też, zanim szkoła podejmie decyzję o jego realizacji, musi wziąć pod uwagę wiele czynników, które mają wpływ na rozwój uczniów w kontekście planowanych zmian (przede wszystkim możliwości psychofizyczne oraz predyspozycje i zainteresowania wychowanków). Planując eksperyment, należy zwrócić uwagę na potrzeby lokalnej społeczności. Najkorzystniej byłoby, aby planowane działania w zakresie eksperymentu stanowiły wstęp do kształcenia specjalistów ds. realizacji lokalnych strategii i programów. Aby przeprowadzić eksperyment, niezbędne jest posiadanie odpowiednich zasobów materialnych oraz kadrowych, które umożliwiają realizację zadań. Oczywiście szkoła może wnioskować do organu prowadzącego o dodatkowe środki, jednak nie mogą one stanowić podstawy planowanych wydatków na ten cel. Istotnym elementem eksperymentu jest dobór uczniów biorących w nim udział. Przede wszystkim jest on dobrowolny zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli. Obecnie nie jest wymagane podpisanie zgody, lecz ze względów nieformalnych zasadne jest, aby taki dokument znalazł się w archiwach szkolnych. Ponadto eksperyment nie powinien nikogo dyskryminować ze względu na poglądy, zainteresowania czy też płeć. Zarządzanie Prowadzony eksperyment musi być nieustannie koordynowany na dwóch płaszczyznach: merytorycznej i finansowej. Najlepiej, jeżeli funkcje te sprawują dwie osoby, ściśle współpracując na rzecz prowadzonego eksperymentu. Do ich zadań należy między innymi: • przestrzeganie harmonogramu eksperymentu, • koordynowanie działań i pracy wszystkich osób zaangażowanych w realizację projektu, • kontakt z organem prowadzącym oraz jednostką naukową prowadzącą eksperyment, • przygotowywanie warunków przetargów, • gromadzenie dokumentacji, • rozliczanie projektu, • prowadzenie ewaluacji. Promowanie projektu Nieodzownym elementem nowatorskich działań jest ich promowanie wśród lokalnej społeczności. Bieżące prezentowanie efektów podejmowanych działań pozwala na promocję placówki i podnoszenie jej prestiżu. Aby jednak promocja była skuteczna, nie może być ona przypadkowa. Wymaga zaplanowania zarówno w zakresie środków przekazu, jak i ich formy, a przekazywane informacje powinny mieć jak najszerszy zasięg. Dlatego warto informować o osiągnięciach uczniów oraz ich nauczycieli nie tylko podczas uroczystości szkolnych, organizowanych w tym celu festynów, ale również imprez gminnych, powiatowych (np. w formie prezentacji, wystaw). Można wykorzystać w tym celu również lokalne media. Złożoność procesu promocji wymaga utworzenia zespołu. Jego zadania dotyczy zaplanowania działań związanych z marketingiem, nawiązanie kontaktów oraz redagowanie i upowszechnianie informacji o eksperymencie. Ewaluacja Każdy projekt powinien być ewaluowany zarówno podczas trwania, jak i po jego zakończeniu. Celem oceny jest podnoszenie jakości działań oraz wyeliminowanie błędów w nowo projektowanych eksperymentach. Ewaluacja powinna być zaplanowana wraz z pozostałymi działaniami już na etapie projektu. Realizowana może być w ramach corocznej ewaluacji wewnętrznej, gdyż jej przedmiotem, zgodnie z prawem, jest dowolny obszar znajdujący się w orbicie zainteresowań szkoły. Dobrze, jeżeli prowadzona jest na zasadach pretestu oraz posttestu, ponieważ ten sposób pozwala na ocenę ilościową i jakościową wprowadzonych zmian. Bardzo ważnym elementem prowadzonych działań sprawdzających jest ewaluacja procesu – tzw. metaewaluacja. Jej zadaniem jest zgromadzenie informacji na temat przebiegu projektu. Wyniki podjętych działań warto podsumować, prezentując je w formie skryptu, który jest istotnym elementem sprawozdania przekazywanego organowi prowadzącemu, odpowiedniemu kuratorium oraz – za jego pośrednictwem – ministrowi właściwemu ds. wychowania i oświaty.