STAN PRAWNY NA 6 MARCA 2020 Eksperyment pedagogiczny w przedszkolu Opracowała i zaktualizowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.). Ramy wyznaczone przez podstawę programową często okazują się zbyt ciasne dla rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i intelektualnego dzieci powierzonych opiece instytucji przedszkolnej. Ustawodawca, który rozumie istotę problemu, proponuje placówkom przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego. Jego celem jest rozwijanie kluczowych kompetencji dzieci poprzez wprowadzenie nowatorskich treści do standardowego programu wychowania. Rdzeń eksperymentu Eksperyment pedagogiczny polega, zgodnie z art. 45 Ustawy Prawo oświatowe, na modyfikacji istniejących lub wdrożeniu nowych działań w procesie wychowania i kształcenia. W tym celu konieczne jest zastosowanie nowatorskich rozwiązań programowych, organizacyjnych, metodycznych lub wychowawczych. Realizacja eksperymentu może dotyczyć: • modyfikacji realizowanych programów wychowania, • stosowanych metod wychowawczych, • organizacji grup przedszkolnych, a nawet całej placówki, • sposobów kontaktowania się i współpracy pomiędzy dziećmi, nauczycielami oraz rodzicami, • sposobów rozwiązywania problemów wychowawczych, • doskonalenia nauczycieli. Ponadto celem eksperymentu pedagogicznego jest rozwijanie kompetencji i wiedzy dzieci oraz nauczycieli. Pomimo że eksperyment pedagogiczny powinien mieć charakter innowacyjny, nie może on naruszać uprawnień dziecka do kształcenia, wychowania i opieki bez opłat. Eksperyment jest przeprowadzany pod opieką jednostki naukowej. Na jego przeprowadzenie zgodę, za pośrednictwem odpowiedniego dla lokalizacji przedszkola kuratorium, wydaje minister edukacji. Planując przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego, należy pamiętać, że nie może on prowadzić do zmiany typu przedszkola lub rodzaju placówki, czyli np. zamieniać przedszkola w szkołę. Musi on umożliwiać nabycie umiejętności i wiedzy niezbędnych do osiągnięcia dojrzałości szkolnej. Rekrutacja w przedszkolu, w którym odbywa się eksperyment pedagogiczny, odbywa się na zasadach opisanych w Ustawie Prawo oświatowe, chyba że minister edukacji wyrazi zgodę na inne zasady naboru. Po zakończeniu eksperymentu dyrektor przedszkola przekazuje mu za pośrednictwem kuratorium oświaty sprawozdanie. Musi być ono opatrzone opinią sporządzoną przez jednostkę naukową sprawującą nadzór nad projektem. Opinie i zgody Do przeprowadzenia eksperymentu niezbędne jest uzyskanie opinii wydanej przez radę rodziców oraz jednostkę naukową. Ponadto zgodę wyrażaną w uchwale musi wydać rada pedagogiczna. Zgodę wyrażoną na piśmie musi wyrazić również organ prowadzący przedszkole, o ile wdrożenie eksperymentu pociągnie za sobą koszty finansowane ze środków jego budżetu. Cel eksperymentu Motorem przeprowadzenia w przedszkolu eksperymentu pedagogicznego powinny być nieschematyczne myślenie oraz chęć wprowadzenia indywidualnych rozwiązań i nadania swojej placówce oryginalności w wychowaniu i nauczaniu. Dążenie do zmiany wynikać powinno z uzasadnionej potrzeby przekształcania istniejącego stanu rzeczy. Należy zadbać o świadomość przyczyn zastanego stanu rzeczy, a także wyobrażenie przyszłych, przewidywanych efektów podjętych działań. Eksperyment pedagogiczny jest działaniem systemowym, ukierunkowanym na konkretny cel i właściwie zorganizowanym. Aby do niego przystąpić, przedszkole musi posiadać odpowiednią bazę materialną, zaplecze lokalowe i konieczne kwalifikacje merytoryczne nauczycieli. Podczas całego czasu trwania eksperymentu podlega on systematycznej ewaluacji. W projekcie muszą zostać skonkretyzowane zadania, określone sposoby ich realizacji oraz osoby odpowiedzialne za ich wykonanie. Planując eksperyment, trzeba odpowiedzieć sobie na pewne pytania: 1. Co będzie przedmiotem eksperymentu? 2. Czemu ma służyć jego przeprowadzenie? 3. Kto będzie jego beneficjentem? 4. Na jakich zasadach przebiegnie rekrutacja dzieci i nauczycieli do realizacji projektu? 5. Kiedy i w jakim czasie będzie on przeprowadzany? 6. Jakich działań wymaga jego realizacja? 7. Kto będzie odpowiedzialny za jego realizację? 8. W jaki sposób sprawdzimy efekty jego realizacji? Projekt eksperymentu Wydanie opinii oraz wymaganych zezwoleń na przeprowadzenie w przedszkolu eksperymentu wymaga przedstawienia odpowiednim organom jego projektu. W celu uzyskania jego poprawności, dyrektor placówki powinien utworzyć zespół, którego zadaniem będzie opracowanie projektu. Warto zadbać o odpowiedni skład zespołu, w którym znajdą się specjaliści, których zakres obowiązków obejmować będzie zarówno sprawy organizacyjne projektu, jak i kompetencje merytoryczne, w zakresie których będzie on realizowany. Dlatego zasadne jest, aby jego członkami, poza nauczycielami będącymi wychowawcami grup, byli również specjaliści w zakresie kompetencji, ze względu na które eksperyment będzie przeprowadzony. Ponadto w skład zespołu powinien wchodzić dyrektor bądź jego zastępca, jako osoby, które prawnie odpowiadają za funkcjonowanie przedszkola. Nieodzownym członkiem zespołu jest również pedagog przedszkolny, który dba o zapewnienie w ramach eksperymentu odpowiednich warunków kształcenia dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Ponadto zespół powinien być wspomagany przez zatrudnionego w przedszkolu księgowego odpowiedzialnego za finanse placówki oraz osoba zajmująca się marketingiem. Praca zespołowa umożliwia wykorzystanie potencjału każdej z zaangażowanych osób w celu najlepszego wykorzystania ich indywidualnych możliwości, co przekłada się na udoskonalanie projektu. Dzięki temu zadania są lepiej dopracowane, a liczba błędów podczas ich realizacji – znacząco zminimalizowana. Aby projekt mógł zostać zaopiniowany, musi być szczegółowo opisany, dlatego też powinien zawierać: • cel wdrażanego eksperymentu i jego założenia merytoryczne, • czas trwania eksperymentu, • sposób jego wdrażania i realizacji, • spis odpowiedzialnych osób. Jednostka naukowa Nieodzownym warunkiem prowadzenia w przedszkolu eksperymentu pedagogicznego jest podjęcie współpracy z jednostką naukową. Zgodnie z definicją jest to ośrodek prowadzący w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe. Zaliczamy do nich m.in. jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk, instytuty badawcze, międzynarodowe instytuty naukowe działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polską Akademię Umiejętności. Nawiązanie współpracy wymaga podpisania umowy, w której zostaną wyszczególnione zobowiązania obydwu stron, czas trwania umowy, a także sposób odejścia od porozumienia. Zasady Realizacja eksperymentu nie powinna stanowić celu samego w sobie. Powinien on służyć w głównej mierze poszerzaniu możliwości zdobywania przez dzieci i nauczycieli umiejętności oraz wiedzy, a także rozwijaniu zainteresowań. Pożądane jest, aby pozwalał on na nabycie przez beneficjentów kompetencji przydatnych w dalszym procesie wzrastania i kształcenia. Dlatego też zanim przedszkole poweźmie decyzję o realizacji projektu, powinno wziąć pod uwagę wiele czynników, które mają wpływ na rozwój dzieci w kontekście planowanych zmian, przede wszystkim na ich możliwości psychofizyczne oraz predyspozycje i zainteresowania. Osoby planujące eksperyment powinny również postarać się odpowiadać na zapotrzebowania lokalnej społeczności. Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest wpisanie eksperymentu pedagogicznego w lokalne strategie i programy. Pozwala to na umocnienie przyświecających mu idei i zaistnienie w powszechnej świadomości. Aby przeprowadzić eksperyment, niezbędne jest posiadanie odpowiednich zasobów materialnych oraz kadrowych, które umożliwiają realizację zadań. Oczywiście przedszkole może wnioskować do organu prowadzącego o dodatkowe środki, jednak nie mogą one stanowić podstawy planowanych wydatków na ten cel. Ważnym elementem eksperymentu jest dobór dzieci biorących w nim udział, który musi być, zarówno dla dzieci, jak i dla nauczycieli, dobrowolny. Obecnie prawo nie wymaga podpisania zgody, jednak ze względów pozaformalnych zasadne jest, aby taki dokument znalazł się w zasobach przedszkola. Ponadto, chociaż często eksperyment kierowany jest do określonej grupy uczestników, nie powinien on nikogo dyskryminować ze względu na poglądy, zainteresowania, pochodzenie czy też płeć. Zarządzanie Prowadzony eksperyment musi być przez cały czas trwania koordynowany na dwóch płaszczyznach: merytorycznej i finansowej. Najlepszym rozwiązaniem jest sprawowanie tych funkcji przez dwie osoby, cały czas pozostające ze sobą w kontakcie i ściśle współpracujące na rzecz prowadzonego eksperymentu. Do ich zadań należą m.in.: przestrzeganie harmonogramu eksperymentu, koordynowanie działań i pracy wszystkich osób zaangażowanych w realizację projektu oraz kontakt z organem prowadzącym i jednostką naukową prowadzącą eksperyment. Ponadto odpowiadać będą za przygotowywanie warunków przetargów, zbieranie dokumentacji, rozliczanie projektu oraz prowadzenie ewaluacji. Promowanie projektu Nieodzownym elementem nowatorskich działań jest ich upowszechnianie wśród lokalnej społeczności. Bieżące prezentowanie efektów podejmowanych działań pozwala na promocję placówki i podnoszenie jej prestiżu. Żeby jednak promocja była skuteczna, nie może być przypadkowa. Wymaga zaplanowania zarówno w zakresie środków przekazu, jak i ich formy. Przekazywane informacje powinny mieć najszerszy możliwy zasięg. Dlatego warto prezentować osiągnięcia dzieci oraz ich nauczycieli nie tylko w trakcie uroczystości przedszkolnych czy organizowanych w tym celu festynów, ale również podczas imprez gminnych i powiatowych w formie prezentacji, wystaw, przedstawień i demonstracji. Można wykorzystać w tym celu również lokalne media i na bieżąco przedstawiać w nich wyniki eksperymentu poprzez zamieszczane w prasie artykuły i wywiady. Warto zainteresować tematem lokalne radio czy telewizję. Złożoność procesu promocji wymaga utworzenia w tym celu zespołu. Jego zadania to zaplanowanie działań związanych z marketingiem, nawiązanie kontaktów oraz redagowanie i upowszechnianie informacji. Ewaluacja Każdy projekt powinien być ewaluowany, zarówno podczas jego trwania, jak i po zakończeniu całego przedsięwzięcia. Celem oceny jest podnoszenie jakości działań podczas ich prowadzenia oraz wyeliminowanie błędów w nowo projektowanych eksperymentach. Ewaluacja powinna być zaplanowana wraz z pozostałymi działaniami na etapie ich projektowania. Realizowana może być w ramach corocznej ewaluacji wewnętrznej, gdyż jej przedmiotem, zgodnie z prawem, jest dowolny obszar znajdujący się w orbicie zainteresowań przedszkola. Dobrze, jeżeli prowadzona jest na zasadach pretestu oraz posttestu. Sposób ten pozwala na ocenę ilościową i jakościową wprowadzonych zmian. Bardzo ważnym elementem prowadzonych działań sprawdzających jest ewaluacja procesu – tzw. metaewaluacja. Jej zadaniem jest zbieranie informacji na temat przebiegu projektu. Pozwala to na uniknięcie błędów w realizowanych w przyszłości eksperymentach. Wyniki podjętych działań warto zebrać, prezentując je w formule skryptu, który jest istotnym elementem sprawozdania przekazywanego do organu prowadzącego, odpowiedniego kuratorium oraz za jego pośrednictwem – ministrowi ds. wychowania i oświaty.