STAN PRAWNY NA 11 LUTEGO 2020 Dodatkowe wynagrodzenie roczne Opracował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1872), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.). Dodatkowe wynagrodzenie roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej, czyli tzw. trzynastka, przysługuje nauczycielom zatrudnionym w publicznych jednostkach oświatowych na podstawie art. 48 Karty nauczyciela. Szczegółowe zasady przyznawania i wysokość trzynastki określa Ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (dalej: Ustawa). Nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego Możliwość nabycia przez nauczyciela prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wynika z art. 2 ust. 1 tej Ustawy i zależy od tego, czy przepracował on u danego pracodawcy cały rok kalendarzowy – dopiero wtedy ma możliwość otrzymania tego dodatku w pełnej wysokości. Przez „okresy przepracowane” należy rozumieć okresy faktycznie (efektywnie) przepracowane w określonym miejscu zatrudnienia (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2018 r., II PK 173/17). Jednakże w przypadku nieprzepracowania u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego nauczyciel ma szansę na trzynastkę w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu. Zasadą jest, co wynika z art. 2 ust. 2 Ustawy, że pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do trzynastki wyłącznie pod warunkiem, że okres pracy u tego pracodawcy wyniósł co najmniej sześć miesięcy. W takim przypadku należy się prawo do trzynastki w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego. Przyjmuje się, że sześciomiesięczny okres pracy, konieczny do uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego, przeliczany jest na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 114 k.c., jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni 30. Oznacza to, że do uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego należy w wybranym roku kalendarzowym przepracować u danego pracodawcy co najmniej 180 dni. Trzeba również mieć na uwadze, że przepisy nie wskazują, by powyższy okres był okresem nieprzerwanej pracy – pomiędzy zaliczanymi okresami mogą więc występować przerwy. Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wynika osobno z każdego zawartego przez pracownika stosunku pracy. Przykładowo nauczyciel znajdujący się w dwóch osobnych stosunkach pracy ma możliwość otrzymania na podstawie każdego z nich dodatkowego wynagrodzenia rocznego, pod warunkiem oczywiście, że spełnione zostaną warunki ustawowe. Dodatkowe wynagrodzenie roczne a zatrudnienie w trakcie roku kalendarzowego W przypadku nauczycieli przepisy przewidują pewien wyjątek od wymogu przepracowania w danym roku kalendarzowym co najmniej sześciu miesięcy (art. 2 ust. 3 pkt 1 Ustawy). Mianowicie przepracowanie co najmniej sześciu miesięcy warunkujących nabycie prawa do trzynastki nie jest wymagane w przypadku nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem zgodnie z organizacją pracy szkoły (przedszkola). Niestety, nieprecyzyjne sformułowanie „organizacja pracy szkoły” budzi w praktyce liczne wątpliwości. W ocenie resortu edukacji należy przez to rozumieć sytuacje, w których stosunek pracy zostaje z nauczycielem nawiązany z początkiem roku szkolnego, a więc 1 września, z uwzględnieniem dopuszczonej przepisami możliwości rozpoczęcia zajęć w innym terminie. Z kolei w ocenie środowiska związkowego pojęcie to jest szersze niż rok szkolny i wyjątek ten powinien obejmować także nauczycieli zatrudnianych w trakcie roku szkolnego, a więc również po 1 września. Chociaż większość praktyków przychyla się do stanowiska MEN-u, to decyzję o przyznaniu trzynastki będzie ostatecznie podejmował dyrektor, a ewentualny spór w tym zakresie zostanie rozstrzygnięty na drodze sądowej. Dodatkowe wynagrodzenie roczne a rozwiązanie stosunku pracy Kolejny wyjątek od wymogu posiadania przepracowanego okresu co najmniej sześciu miesięcy u danego pracodawcy, uprawniającego do uzyskania trzynastego wynagrodzenia, został określony w art. 2 ust. 3 pkt 4 Ustawy. Zgodnie z nim trzynastka będzie przysługiwać również tym nauczycielom, którzy co prawda nie przepracowali w danym roku kalendarzowym u danego pracodawcy co najmniej sześciu miesięcy, ale ich stosunek pracy uległ rozwiązaniu w związku z: • przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, • przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem, • likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, • likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją. Powyższa lista wyjątków uprawniających do trzynastki, związanych z rozwiązaniem stosunku pracy, jest zamknięta. Oznacza to, że w przypadku rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne nauczyciel nie uzyska trzynastki, chyba że przepracował już w danym roku kalendarzowym co najmniej sześć miesięcy bądź też obejmuje go inny przepis szczególny, pozwalający na uzyskanie dodatkowego wynagrodzenia rocznego pomimo nieprzepracowania w danym roku kalendarzowym co najmniej sześciu miesięcy. Dodatkowe wynagrodzenie a zatrudnienie w określonych sytuacjach Również podjęcie zatrudnienia w pewnych specyficznych okolicznościach będzie stanowiło przesłankę przemawiającą za wypłaceniem nauczycielowi dodatkowego wynagrodzenia rocznego, pomimo nieprzepracowania u danego pracodawcy co najmniej sześciu miesięcy w roku kalendarzowym. Sytuacje te zostały określone w art. 2 ust. 3 pkt 5 Ustawy poprzez wskazanie przypadków upoważniających do otrzymania dodatkowego wynagrodzenia rocznego, a konkretnie: • w wyniku przeniesienia służbowego, • na podstawie powołania lub wyboru, • w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy, • w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją, • po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej. Urlopy dla rodziców a prawo do trzynastki Możliwość uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego pomimo nieprzepracowania w danym roku kalendarzowym sześciu miesięcy pojawi się także w przypadku wykorzystywania określonych w art. 2 ust. 3 pkt 6 lit. a–ad oraz pkt 6a Ustawy urlopów związanych z pełnieniem opieki nad dziećmi. Przepisy te wskazują następujące rodzaje urlopów: • wychowawczy, • macierzyński, • ojcowski, • urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, • rodzicielski. Regulacje prawne dają możliwość uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego również tym nauczycielom, którzy zdecydują się na skorzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia oraz urlopu dla celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego (art. 2 ust. 3 pkt 6 lit. b i c Ustawy). Nauczyciel, który w związku z przebywaniem na ww. urlopach nie przepracował sześciu miesięcy, nabędzie prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, jednak będzie ono wypłacone w wymiarze proporcjonalnym do okresu faktycznie przepracowanego (art. 4 ust. 2 Ustawy). Jak zostało bowiem wspomniane, wysokość dodatkowego wynagrodzenia rocznego jest uzależniona od okresu faktycznie wykonywanej pracy, natomiast przebywanie na ww. urlopach nie spełnia tej przesłanki (nauczyciel pozostaje jedynie w zatrudnieniu, a okres przebywania na wspominanych urlopach w drodze wyjątku znosi wymóg przepracowania u danego pracodawcy co najmniej sześciu miesięcy w danym roku kalendarzowym). W rezultacie nauczyciel, który przebywa na ww. urlopach, nie otrzyma za ten okres trzynastki, a za pozostałe miesiące, faktycznie przepracowane, otrzyma trzynastkę w wysokości proporcjonalnej (art. 2 ust. 2 Ustawy). Natomiast nauczyciele, którzy cały rok kalendarzowy przebywali na takich urlopach, nie otrzymają za ten okres dodatkowego wynagrodzenia rocznego (ponieważ nie przepracowali przez ten czas efektywnie ani jednego dnia). Powyższa zasada nie będzie miała zastosowania w przypadku nieobecności w pracy innych niż te konkretne urlopy. Dotyczy to zwłaszcza okresów korzystania przez nauczycieli ze zwolnień lekarskich. W Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2011 r. (III PZP 3/11) sąd uznał, że okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do sześciomiesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Śmierć nauczyciela a prawo do trzynastki dla jego rodziny Zgodnie z art. 2 ust. 3 pkt 7 Ustawy prawo do otrzymania trzynastki bez potrzeby przepracowania co najmniej sześciu miesięcy w danym roku kalendarzowym pojawia się także w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika. W takiej sytuacji dodatkowe wynagrodzenie roczne wejdzie do praw majątkowych ze stosunku pracy, a następnie przejdzie na małżonka nauczyciela oraz inne osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej. Jeżeli nie ma osoby uprawnionej do otrzymania należności po zmarłym nauczycielu – trzynastka wejdzie w skład masy spadkowej. Brak prawa do trzynastki pomimo przepracowania wymaganego okresu Artykuł 3 Ustawy określa sytuacje, które uzasadniają nieprzyznanie nauczycielowi trzynastki, pomimo przepracowania w roku kalendarzowym co najmniej sześciu miesięcy u danego pracodawcy. Do tych sytuacji należą: • nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy trwająca dłużej niż dwa dni, • stawienie się do pracy lub przebywanie w pracy w stanie nietrzeźwości, • wymierzenie pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy, • rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Powyższy katalog ma charakter zamknięty, co oznacza, że w innych niż powyższe okolicznościach nie będzie możliwe pozbawienie nauczyciela prawa do trzynastki. Dotyczy to zwłaszcza nałożenia na nauczyciela kar porządkowych na podstawie Kodeksu pracy (np. nagany, upomnienia) bądź lżejszych niż wydalenie z zawodu nauczyciela kar dyscyplinarnych. Wypłata dodatkowego wynagrodzenia rocznego Dodatkowe wynagrodzenie roczne jest wypłacane nie później niż w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie (art. 5 ust. 2 Ustawy). Jeżeli jednak z pracownikiem rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy – wynagrodzenie roczne powinno zostać wypłacone w dniu rozwiązania stosunku pracy (art. 5 ust. 3 Ustawy). Ustala się je w wysokości 8,5 proc. sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie (art. 4 ust. 1 Ustawy). Przy ustalaniu podstawy dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla nauczycieli należy uwzględnić: • wynagrodzenie zasadnicze, • dodatki (za wysługę lat, motywacyjny, za warunki pracy – jednak bez dodatku wiejskiego), • wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw, • dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej, • wynagrodzenie za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy, • wynagrodzenie za pracę w święto, • dodatek za uciążliwość pracy, • jednorazowy dodatek uzupełniający, • wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz za czas pozostawania bez pracy przysługujące z racji podjęcia pracy w wyniku przywrócenia do pracy.