STAN PRAWNY NA 26 STYCZNIA 2023 Plan odpraw na dany rok kalendarzowy Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1969 ze zm.). Poradnie samorządowe pracują w oparciu o plan finansowy, stanowiący zestawienie dochodów wydatków tej jednostki budżetowej. Dokonanie zmian w zatwierdzonym planie finansowym jest oczywiście możliwe, ale wyłącznie pod warunkiem, że dyrektor zostanie upoważniony do dokonywania modyfikacji planu w ramach istniejącej w nim klasyfikacji poszczególnych środków przyznanych poradni. Planując wydatki placówki na kolejny rok budżetowy, dyrektor musi wziąć pod uwagę szereg czynników, w tym konieczne jest uwzględnienie środków, jakie muszą zostać przeznaczone na odprawy dla nauczycieli. Należy zauważyć, że Karta nauczyciela przewiduje szereg odpraw związanych z zakończeniem stosunku pracy nauczyciela. Poza tym przewiduje również możliwość wystąpienia zbiegu prawa do odpraw z różnych tytułów. Projektując plan finansowy, dyrektor musi zatem wziąć pod uwagę każdy przypadek, gdy wystąpi konieczność wypłacenia odprawy, jaki tylko uda mu się przewidzieć. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe, w praktyce może się np. zdarzyć sytuacja, gdy nauczyciel, który chciał kontynuować zatrudnienie, a uzyskał już uprawnienia emerytalne, nagle decyduje się z nich skorzystać, mimo że nie miał wcześniej takich planów. Wiele sytuacji można jednak starać się przewidzieć i w tym celu warto zapoznać się z przepisami warunkującymi przyznawanie nauczycielom odpraw. Prawo do odprawy Podstawową regulacją dotyczącą odpraw jest art. 20 ust. 2 Karty nauczyciela, który prawo do odprawy przyznaje tym nauczycielom, których stosunek pracy rozwiązał się z przyczyn organizacyjnych. Zgodnie z tą regulacją nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania przysługuje odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, a nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę przysługują świadczenia określone w określonych przepisach, czyli w Ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwanej potocznie „ustawą o zwolnieniach grupowych”. Przepisem tego aktu, który dotyczy zwalnianych nauczycieli, jest art. 8, przyznający prawdo do odprawy w wysokości uzależnionej od czasu trwania zatrudnienia w danej poradni. Zgodnie z tą regulacją nauczycielowi przysługuje więc odprawa pieniężna w wysokości: • jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż dwa lata, • dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od dwóch do ośmiu lat, • trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad osiem lat. Kolejną podstawą do wypłacenia odprawy pieniężnej jest art. 28 ust. 1 Karty nauczyciela. Przepis ten jest podstawą do przyznania odprawy pieniężnej w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania stosunku pracy – za każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela, nieprzekraczającej jednak sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Przepis ten nakazuje zatem liczenie odprawy w ten sposób, że każdy rok pracy nauczyciela odpowiada miesięcznemu wynagrodzeniu. Maksymalnie można jednak wypłacić odprawę za sześć lat pracy – w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia – zatem wszystkie lata powyżej tego okresu nie są już liczone. Odprawa ta przysługuje tym nauczycielom zatrudnionym na podstawie mianowania, których stosunek pracy uległ rozwiązaniu w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy. Konieczność wypłacenia tej odprawy może być jednak trudna do przewidzenia przez dyrektora, jeżeli dotychczasowy stan zdrowia nauczyciela nie dawał podstaw do stwierdzenia, że mogą wystąpić u niego problemy zdrowotne na tyle poważne, że zajdzie konieczność rozwiązania stosunku pracy i wypłacenia odprawy. Kolejna odprawa jest przyznawana na podstawie art. 28 ust. 1 w zw. z art. 70 ust. 2 Karty nauczyciela. Zgodnie z przywołanymi regulacjami nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wnieść podanie o przeniesienie do miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania współmałżonka. Jeżeli jednak podanie o przeniesienie nie może być uwzględnione z powodu braku możliwości zatrudnienia nauczyciela w zawodzie, wówczas dyrektor udziela nauczycielowi urlopu bezpłatnego. Okres urlopu nie może przekroczyć dwóch lat, a jeżeli w tym okresie nauczyciel nie podjął ponownie pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu. W tym momencie nauczyciel nabywa prawo do odprawy. Nauczyciel taki w pierwszej kolejności otrzymuje urlop bezpłatny, lecz po okresie dwóch lat tego urlopu stosunek pracy ulega rozwiązaniu i zachodzi konieczność wypłaty odprawy, w wysokości nieprzekraczającej: • trzymiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeżeli okres pracy nauczycielskiej nie przekroczył 10 lat, • sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeżeli okres pracy nauczycielskiej przekroczył 10 lat. Kolejną podstawą prawną jest art. 87, dający prawo do odprawy emerytalnej. Przysługuje ona nauczycielowi, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, jednak wyłącznie jeżeli nie uzyskał z tego tytułu odprawy przewidzianej we wcześniej przywołanym art. 28. Odprawa przysługuje w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w poradni będącej podstawowym miejscem pracy nauczyciela. Należy również zwróć uwagę, że nauczycielowi, który przepracował w poradni co najmniej 20 lat, art. 87 przyznaje wyższą odprawę emerytalną – trzymiesięczne wynagrodzenie ostatnio pobierane w poradni będącej podstawowym miejscem jego pracy. Zadaniem dyrektora jest zatem uwzględnienie tych odpraw w planie finansowym, a zatem w miarę możliwości przewidzenie konieczności ich wypłacenia.