STAN PRAWNY NA 21 STYCZNIA 2020 Rutynowa kontrola statusu pracownika przedszkola Opracował: dr hab. Paweł Kuczma, radca prawny, wykładowca akademicki, autor ponad 70 publikacji naukowych, w tym 4 książek. Zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Ustawa z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym (Dz.U. z 2018 r. poz. 2244), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 2067), • Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2004 r. Nr 180 poz. 1860 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 757). Dyrektor placówki oświatowej musi wykonywać różne zadania. Kieruje przedszkolem, jest jego przedstawicielem na zewnątrz oraz przełożonym wszystkich pracowników, co wynika z art. 7 Karty nauczyciela. Z tego też względu ma on obowiązek podejmowania działań o charakterze kontrolnym wobec pracowników placówki, aby zapewnić odpowiednie warunki organizacyjne do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych oraz zapewnić bezpieczeństwo uczniom i nauczycielom. Z uwagi na liczbę pracowników przedszkola oraz zakres obowiązków, którymi dyrektor obarczany jest ze względu na rozmaite regulacje prawne, zasadne jest stworzenie planu rutynowych kontroli pracowników, aby niczego nie przeoczyć. Badania lekarskie Jednym z koniecznych warunków umożliwiających świadczenie pracy przez pracownika jest orzeczenie lekarskie, które stwierdza brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania. Zgodnie z treścią art. 229 § 4 Kodeksu pracy pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie posiada aktualnego orzeczenia. Ponadto przedstawienie przez pracownika zaświadczenia, które nie oddaje rzeczywistego stanu jego zdrowia, może być zakwalifikowane jako naruszenie obowiązku przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy oraz przestrzegania zasad współżycia społecznego (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2017 r., II PK 94/16). Dyrektor ma zatem obowiązek skierowania pracownika na badania lekarskie: wstępne, okresowe lub kontrolne. Pierwsze dotyczą osób przyjmowanych do pracy. Później pracownicy podlegają okresowym badaniom lekarskim w terminach wyznaczonych przez lekarza. W przypadku spowodowanej chorobą niezdolności do pracy, trwającej dłużej niż 30 dni, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Kontrolne badanie lekarskie ujmowane jest w kategoriach obowiązku pracowniczego (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2000 r., I PKN 685/99). Badania okresowe i kontrolne przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych, o czym informuje art. 229 § 3 Kodeksu pracy. Każde z badań musi zostać poprzedzone skierowaniem wydanym przez pracodawcę i na jego koszt są one przeprowadzane. Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Zostały one wymienione w załączniku nr 1 do Rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Należy zwrócić uwagę, że brak poddania się badaniu lekarskiemu przez pracownika jest traktowany jako niedopełnienie obowiązku wynikającego z art. 211 pkt 5 Kodeksu pracy. Z tego tytułu pracodawca może ukarać pracownika jedną z kar porządkowych, o których mowa w art. 108 (upomnienie, nagana lub kara pieniężna). Ponadto pracodawca nie powinien w takiej sytuacji dopuścić pracownika do pracy, bez zachowania prawa do wynagrodzenia za czas jej niewykonywania. Uporczywe uchylanie się od obowiązku poddania badaniom profilaktycznym może również stanowić podstawę wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy w trybie art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 642/99). Dodatkowo nauczyciele mogą być kierowani na badania kontrolne w przypadkach wymienionych w Karcie nauczyciela. Konsekwencje braku realizacji tego obowiązku przez pracownika są surowe i mogą skutkować rozwiązaniem stosunku pracy, o czym informuje art. 23 ust. 5 Karty nauczyciela. W przypadku orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu (art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty nauczyciela). Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania może nastąpić również w razie nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne, z końcem miesiąca, w którym dyrektor otrzymał o tym informację. Dyrektor przedszkola może skierować nauczyciela mianowanego na badanie okresowe lub kontrolne z własnej inicjatywy w każdym czasie. W przypadku dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie następuje rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem (art. 23 ust. 4 pkt 2 Karty nauczyciela). W przypadku udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze dłuższym niż 30 dni nauczyciel podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Z wnioskiem o skierowanie na badania lekarskie może do dyrektora skierować się także nauczyciel, ale tylko w sytuacji, gdy stara się o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia (art. 73 ust. 10a Karty nauczyciela). Okresowe szkolenia BHP O tym, jak często dyrektor musi prowadzić szkolenia okresowe z zakresu BHP decyduje § 15 Rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z którym szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na trzy lata, a na stanowiskach, na których są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne, nie rzadziej niż raz w roku. Z kolei o tym, które prace należy traktować jako szczególnie niebezpieczne, decydują postanowienia Rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z § 80 tego aktu przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których mowa w rozdziale 6 Rozporządzenia, oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne. Jednocześnie pracodawca jest zobowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy. Zgodnie z § 81 Rozporządzenia pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególności zapewnia: • bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób, • odpowiednie środki zabezpieczające, • instruktaż pracowników obejmujący w szczególności: o imienny podział pracy, o kolejność wykonywania zadań, o wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach. Aby zatem ustalić, jakie prace uważa się za szczególnie niebezpieczne, należy zapoznać się z treścią rozdziału 6 Rozporządzenia, tam właśnie znajduje się przywołana regulacja § 80. W rozdziale tym zostały wymienione prace , które nie mogą być wykonywane przez nauczycieli. Zapisy w nim zawarte mają natomiast istotny związek z regulacją art. 2373 § 22 Kodeksu pracy, zgodnie z którym szkolenie okresowe nie jest wymagane w przypadku pracownika na stanowisku administracyjno-biurowym, gdy rodzaj przeważającej działalności pracodawcy w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej znajduje się w grupie działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, chyba że z oceny ryzyka, o której mowa w art. 226 pkt 1 Kodeksu pracy, wynika, że jest to konieczne. Należy zauważyć, że przepis ten został wprowadzony na podstawie Ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym i obowiązuje od 1 stycznia 2019 r. W praktyce regulacja ta wyłącza konieczność przeprowadzania szkoleń okresowych dla określonych kategorii pracowników. W tym miejscu trzeba jednak zwrócić uwagę na załącznik nr 2 do Rozporządzenia w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków. Zgodnie z pkt 61 tego załącznika działalność w zakresie edukacji jest objęta trzecią kategorią ryzyka. Powoduje to, że pracownicy zatrudnieni na stanowiskach administracyjno-biurowych w jednostkach systemu oświaty nie podlegają już obowiązkowym okresowym szkoleniom BHP, jednak pod warunkiem, że ich ocena ryzyka zawodowego, dokonana na konkretnych stanowiskach, nie wykaże, że jest to konieczne. Odprawy Do obowiązków dyrektora placówki należy zadbanie o wypłacenie pracownikom odpraw. Na podstawie Karty nauczyciela można wskazać kilka sytuacji, w których obowiązek wypłaty odprawy ulega aktualizacji. Odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy z powodu likwidacji lub częściowej likwidacji przedszkola albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w przedszkolu lub zmian planu nauczania (art. 20 KN). Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy, w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy, przyznaje się odprawę pieniężną w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania stosunku pracy – za każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela, nieprzekraczającą jednak sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (art. 28 ust. 1 KN). Artykuł 28 ust. 2 KN wskazuje z kolei, że nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązuje się stosunek pracy, gdy okres urlopu bezpłatnego przekracza 2 lata, przyznaje się odprawę pieniężną nieprzekraczającą: • trzymiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeżeli okres pracy nauczycielskiej nie przekroczył 10 lat, • sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeżeli okres pracy nauczycielskiej przekroczył 10 lat. Nauczycielowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, jeżeli nie uzyskał z tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 28, przyznaje się odprawę w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w przedszkolu będącym podstawowym miejscem jego pracy. Odprawa przysługuje także nauczycielowi spełniającemu powyższe przesłanki, jeśli przepracował w przedszkolu co najmniej 20 lat. Należy również pamiętać o odprawach dla pracowników niepedagogicznych zatrudnionych w przedszkolu, wobec których stosuje się reguły określone w Kodeksie pracy. Plany czasu pracy pracowników niepedagogicznych Innym obowiązkiem dyrektora przedszkola jest konieczność opracowania dla pracowników niepedagogicznych harmonogramu (rozkładu) czasu pracy. Dyrektor ma w związku z tym obowiązek prowadzenia ewidencji czasu pracy tych pracowników w celu prawidłowego ustalenia ich wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą. Ewidencja służy w szczególności ustaleniu m.in. godzin rozpoczęcia i zakończenia pracy oraz przerw w pracy. Pracownik niepedagogiczny rozpoczyna i kończy pracę w godzinach ustalonych harmonogramem. Dyrektor może dla niektórych stanowisk pracy lub pracowników ustalić inny czas rozpoczynania i kończenia pracy, zależnie od potrzeb wynikających z realizacji bieżących zadań, jednak z zachowaniem obowiązującego czasu pracy. Ewidencja czasu pracy powinna być udostępniana zainteresowanym pracownikom na ich żądanie. Oczywiście wymiar i rozkład czasu pracy mogą być przez dyrektora zmienione w sytuacjach uzasadniających takie działania. Warto też dodać, że dla pracowników objętych zadaniowym czasem pracy, np. osób zarządzających, nie ewidencjonuje się czasu pracy.