STAN PRAWNY NA 5 STYCZNIA 2023 Dodatki do wynagrodzenia wypłacane nauczycielom w poradniach Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, zaktualizowała: Joanna Swadźba, prawnik, kierownik w oddziale nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego Podstawa prawna: • Ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz.1762 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.). Nauczycielom, w tym również nauczycielom zatrudnionym w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, przysługują różnego rodzaju dodatki, wchodzące w skład ich wynagrodzenia. Jakie dodatki oraz na jakich zasadach są przyznawane nauczycielom zatrudnionym w poradniach? Czy w tym zakresie doszło lub dojdzie do zmian w prawie? Podstawa prawna przyznawania dodatków Zgodnie z art. 30 ust. 1 KN wynagrodzenie nauczycieli składa się m.in. z dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy. Zgodnie z art. 30 ust. 2 KN wysokość dodatków zależy odpowiednio od okresu zatrudnienia, jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć, powierzonego stanowiska lub sprawowanej funkcji oraz trudnych lub uciążliwych warunków pracy. Poza ogólnymi przepisami KN, regulującymi zasady przyznawania ww. dodatków, należy również pamiętać o przepisach bardziej szczegółowych, zawartych w Rozporządzeniu w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Ostateczne doprecyzowanie zasad przyznawania dodatków nauczycielskich następuje, zgodnie z art. 30 ust. 6 KN, w regulaminie wynagradzania nauczycieli, wydanym przez organ prowadzący poradnię. Zgodnie z tym przepisem regulamin powinien określać m.in. wysokość stawek dodatków oraz szczegółowe warunki ich przyznawania. Należy jednak mieć na uwadze, że wydany przez organ prowadzący regulamin wynagradzania powinien być zgodny z przepisami prawa powszechnie obowiązującego (w tym zwłaszcza z przepisami KN oraz wspomnianym Rozporządzeniem), a także nie powinien swoją treścią wykraczać poza zakres upoważnienia do jego wydania, wskazanego w art. 30 ust. 6 KN. Dodatek za wysługę lat Podstawowe przepisy dotyczące dodatku za wysługę lat zostały określone w art. 33 KN. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu nauczycielom przysługuje dodatek za wysługę lat w wysokości 1 proc. wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych, poczynając od czwartego roku pracy, z tym że dodatek ten nie może przekroczyć 20 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Natomiast w § 7 Rozporządzenia określono szczegółowe zasady zaliczania okresów zatrudnienia oraz innych okresów uprawniających nauczycieli do dodatku za wysługę lat. Zgodnie z zawartymi tam przepisami: • do okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, • nauczycielowi pozostającemu jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się odrębnie dla każdego stosunku pracy (z pewnym wyjątkiem wskazanym poniżej); do okresu zatrudnienia uprawniającego do dodatku za wysługę lat nie wlicza się okresu pracy w innym zakładzie, w którym nauczyciel jest lub był jednocześnie zatrudniony, a także okresów podstawowego zatrudnienia, • nauczycielowi pozostającemu w stosunku pracy jednocześnie w kilku jednostkach oświaty w wymiarze łącznie nieprzekraczającym obowiązującego nauczyciela wymiaru zajęć do okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat w każdej z jednostek wlicza się okresy zatrudnienia wskazane w pierwszym podpunkcie. Jak widać na podstawie powyższych przepisów, zasady przyznawania dodatku za wysługę lat zostały określone w przepisach prawa powszechnie obowiązującego dość kompleksowo. Dotyczy to zwłaszcza sposobu określenia wysokości tego dodatku. Pozostawia to niewielkie pole manewru przy doprecyzowaniu tych zasad przez organ prowadzący w regulaminie wynagradzania nauczycieli. Do dodatku za wysługę lat bezpośrednie zastosowanie znajduje art. 39 ust. 1 i 3 KN. Zgodnie z nimi dodatek powinien zostać wypłacony po raz pierwszy z pierwszym dniem najbliższego miesiąca kalendarzowego, następującego po dniu, w którym nauczyciel uzyskał prawo do dodatku bądź prawo do dodatku w wyższej postaci. Jeżeli prawo do dodatku stażowego lub dodatku w wyższej postaci nauczyciel uzyskał pierwszego dnia danego miesiąca, wypłata wyższego wynagrodzenia powinna nastąpić jeszcze tego samego miesiąca. Ponadto dodatek, jako część wynagrodzenia, wypłaca się nauczycielowi miesięcznie, z góry, w pierwszym dniu miesiąca. Jeżeli pierwszy dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wypłaca się go w dniu następnym. Dodatek za warunki pracy Zgodnie z art. 34 ust. 1 KN nauczycielom pracującym w trudnych lub uciążliwych warunkach przysługuje z tego tytułu dodatek za warunki pracy. Oznacza to, że dodatek ten nie przysługuje za każdy rodzaj pracy, który w ocenie dyrektora, nauczyciela czy organu prowadzącego mógłby zostać uznany za pracę w trudnych lub uciążliwych warunkach, a tylko za taki rodzaj pracy, który został wymieniony w § 8 i 9 Rozporządzenia. Tym samym organ prowadzący czy dyrektor nie mogą przyznać tego dodatku w innych przypadkach. Natomiast nauczycielowi pracującemu w warunkach, które kwalifikują się zarówno jako trudne, jak i uciążliwe, będą przysługiwały dwa odrębne dodatki: za pracę w warunkach trudnych oraz za pracę w warunkach uciążliwych (potwierdził to wrocławski Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 30 listopada 2010 r., IV SA/Wr 552/10). Wysokość dodatku powinna zostać określona przez organ prowadzący w regulaminie wynagradzania nauczycieli. Dodatek motywacyjny Ogólne warunki przyznawania dodatku motywacyjnego zostały określone w § 6 Rozporządzenia. Do warunków tych należą: • osiągnięcia w realizowanym procesie dydaktycznym, • osiągnięcia wychowawczo-opiekuńcze, • wprowadzanie innowacji pedagogicznych, skutkujących efektami w procesie kształcenia i wychowania, • zaangażowanie w realizację innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych poradni, • szczególnie efektywne wypełnianie zadań i obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem, • realizowanie w szkole zadań edukacyjnych, wynikających z przyjętych przez organ prowadzący priorytetów w realizowanej lokalnej polityce oświatowej. Należy zwrócić uwagę, że organy prowadzące często w sposób błędny dokonują doprecyzowania warunków przyznawania dodatku motywacyjnego, na co wielokrotnie wskazywały sądy. W Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 maja 2013 r. (I OSK 203/13) wskazano, że dodatek motywacyjny jest dodatkiem związanym z jakością świadczonej pracy i wykonywaniem dodatkowych zadań lub zajęć przez nauczyciela. Rada gminy, wypełniając upoważnienie ustawowe do unormowania kwestii dodatku motywacyjnego, ma uszczegółowić ogólne warunki określone w § 6 Rozporządzenia, które dotyczą zagadnień związanych z procesem dydaktycznym, edukacją oraz kwestiami wychowawczo-opiekuńczymi. Wszelkie warunki, które wykraczają poza powyższe ramy, powinny być uznane za podjęte bez podstawy prawnej. Dopiero osiągnięcia, zaangażowanie lub szczególnie efektywne wypełnianie zadań uprawniają do otrzymania dodatku motywacyjnego. Natomiast warunkiem tym nie może być wyłącznie poprawne wypełnianie obowiązków wynikających z przepisów prawa i stosunku pracy. Z drugiej strony należy zauważyć, że przyznanie dodatku motywacyjnego nie jest obecnie uzależnione od otrzymanej przez nauczyciela oceny pracy. Regulamin wynagradzania powinien określać również wysokość dodatku motywacyjnego. Wysokość dodatku motywacyjnego nauczyciela uzależniona jest wyłącznie od jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań, a nie wiąże się z powierzonym stanowiskiem czy sprawowaną funkcją, co potwierdzają również ogólne warunki przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego, określone w § 6 Rozporządzenia. Wobec tego wysokość dodatku motywacyjnego nie powinna zależeć od zajmowanego stanowiska (np. sprawowania funkcji dyrektora bądź wicedyrektora poradni). Ponieważ prawo do dodatku motywacyjnego przyznaje się nauczycielom ustawowo, organ prowadzący czy dyrektor nie mogą uzależniać wypłaty dodatku motywacyjnego od posiadanych przez organ prowadzący środków finansowych. Tak samo organ prowadzący nie może określać jego wysokości w sposób niejednoznaczny bądź określać w regulaminie wynagradzania ilości środków finansowych przeznaczonych na dodatki do wynagrodzeń w poszczególnych jednostkach oświatowych podlegających danemu organowi prowadzącemu. Zasady wypłacania wynagrodzenia nauczycielskiego w sposób wyczerpujący reguluje art. 39 ust. 3 i 4 KN. Z tego względu nie powinny być określone w regulaminie wynagradzania nauczycieli. Dodatek funkcyjny Wykaz stanowisk oraz sprawowanych funkcji uprawniających nauczycieli do dodatku funkcyjnego został określony w § 5 Rozporządzenia. Zgodnie z nim do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono: • stanowisko dyrektora lub wicedyrektora poradni, albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie poradni, • sprawowanie funkcji: o doradcy metodycznego lub nauczyciela-konsultanta, o opiekuna stażu lub mentora. Jak zatem widać, przyznanie dodatku funkcyjnego jest uzależnione wyłącznie od sprawowania funkcji lub powierzonego stanowiska, przy czym organ prowadzący czy dyrektor nie mają możliwości rozszerzenia kręgu stanowisk lub funkcji, których pełnienie upoważnia do otrzymania tego dodatku. Z drugiej strony uznaje się, że dopuszczalne jest uzależnienie wysokości tego dodatku od wielkości jednostki oświatowej, jej warunków organizacyjnych czy też liczby uczniów, czyli od elementów, od których zależą odpowiedzialność i nakład pracy, połączonych ze sprawowaniem konkretnej funkcji. Wysokość tego dodatku nie powinna być uzależniona od jakości pracy związanej z powierzonym stanowiskiem, stażu pracy na danym stanowisku, jak również od jakichkolwiek czynników pozaprawnych, takich jak np. „współpraca z innymi jednostkami podległymi Radzie Powiatu” czy złożoności zadań wynikających z zajmowanego stanowiska itp. Dodatek wiejski Nieco na uboczu powyższych przepisów znajduje się tzw. dodatek wiejski, przysługujący nauczycielom zatrudnionym na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców. W przeciwieństwie do wyżej opisanych dodatków, w przypadku dodatku wiejskiego organ prowadzący nie posiada upoważnienia do określenia jego wysokości oraz warunków przyznawania i sposobu wypłacania. Wynika to z faktu, że ustawodawca kompleksowo ustalił w art. 54 ust. 5 KN, w jakich okolicznościach i w jakiej wysokości dodatek ten przysługuje. Jego podstawowa wysokość wynosi 10 proc. wynagrodzenia zasadniczego, przy czym organ prowadzący ma możliwość zwiększenia jego wysokości, jeżeli na jego terenie występuje deficyt kadr. Dodatek wiejski nie stanowi składnika wynagrodzenia, o którym mowa w art. 30 ust. 1 KN. Ważne! Na zakończenie należy zauważyć, że powyższe przepisy znajdują obligatoryjne zastosowanie wyłącznie w przypadku poradni publicznych, przy czym uwagi dotyczące regulaminu wynagradzania nauczycieli dotyczą poradni publicznych prowadzonych przez JST. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by nauczycielom zatrudnionym w poradniach niepublicznych były wypłacane analogiczne dodatki do wynagrodzenia, lecz będzie się to działo na zasadach określonych w umowach o pracę zawartych z poszczególnymi nauczycielami bądź w regulaminach wynagradzania – jeżeli takie będą w poradniach niepublicznych przyjęte. Powyżej wskazane zasady wypłacania dodatków do wynagrodzenia nauczycielom zatrudnionym w poradniach publicznych mogą być punktem wyjścia do przygotowania odpowiednich dodatków dla nauczycieli zatrudnionych w poradniach niepublicznych. Wprowadzenie dodatku motywacyjnego czy odpowiednika dodatku za wyróżniającą pracę z pewnością wpłynie na zwiększenie motywacji nauczyciela, a w rezultacie zaowocuje poprawą jakości świadczonej przez niego pracy.