STAN PRAWNY NA 17 STYCZNIA 2020 Nagroda dyrektora szkoły Opracował i zaktualizował: Marcin Majchrzak, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii, autor licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 28 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 263 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1148 ze zm.). Fundusz nagród dla nauczycieli Pieniądze na nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze, w tym na nagrody dyrektora, pochodzą ze specjalnego funduszu, utworzonego w budżecie organu prowadzącego. Jego wysokość powinna wynosić co najmniej 1 proc. planowanych rocznych wynagrodzeń osobowych (art. 49 ust. 1 KN). Przepis ten wskazuje jedynie minimalną wysokość środków, które mogą zostać przeznaczone na wspomniane nagrody, co w teorii oznacza, że organ prowadzący może w budżecie przeznaczyć na nie większą kwotę – nie jest to jednak jego obowiązkiem. Nagrody dyrektora, wypłacane z powyższego funduszu, składają się na wynagrodzenie nauczyciela w rozumieniu art. 30 ust. 1 KN. Punkt 4 wskazuje, że wynagrodzenie nauczyciela obejmuje m.in. nagrody. Tym samym podlegają one bilansowaniu w średnim wynagrodzeniu nauczycieli, o którym mowa w art. 30 ust. 3 KN, dlatego są skutecznym narzędziem dla organów prowadzących w kwestii polityki płacowej. Określenie przez organ prowadzący zasad przyznawania nagrody dyrektora Na podstawie art. 49 ust. 2 KN kryteria i tryb przyznawania nagród dla nauczycieli (w tym nagrody dyrektora) określa organ prowadzący; są one przyznawane za osiągnięcia w pracy: • dydaktycznej, • wychowawczej, • opiekuńczej (w tym realizacja zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę), – oraz realizacji innych zadań statutowych szkoły. Ustalając kryteria i tryb przyznawania nagród organu prowadzącego i dyrektora, organ prowadzący powinien uwzględnić w szczególności: • sposób podziału środków na nagrody organu prowadzącego i dyrektorów szkół, • tryb zgłaszania kandydatów do nagród, • zasadę, że nagroda może być przyznana nauczycielowi po przepracowaniu w szkole co najmniej roku. Biorąc pod uwagę powyższe kryteria, widzimy, że przepisy KN nie wskazują zbyt wielu szczegółowych informacji dotyczących zasad i trybu przyznawania nagród dyrektora i w tym względzie należy opierać się na wydanych przez organ prowadzący uchwałach. Ważne! Częstą praktyką organów prowadzących jest określanie kryteriów i trybu przyznawania ww. nagród w regulaminie wynagradzania nauczycieli, o którym mowa w art. 30 ust. 6 KN. Tymczasem z orzecznictwa sądowego wynika, że kwestie dotyczące sprecyzowania kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli ze specjalnego funduszu nagród powinny być przedmiotem odrębnej uchwały (art. 49 ust. 2 KN). Wskazany przepis nie nakłada obowiązku corocznego podejmowania takiej uchwały, a ponadto sam tryb jej uchwalenia jest inny niż wymagany przy podjęciu uchwały w sprawie regulaminu wynagradzania nauczycieli. Nie jest bowiem konieczne uzgodnienie jej projektu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli, a jedynie zaopiniowanie uchwały przez związki zawodowe na podstawie art. 19 ust. 2 Ustawy o związkach zawodowych (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 marca 2008 r., I OSK 19/08). Tymczasem regulamin wynagradzania nauczycieli podlega konsultacji związkowej na podstawie art. 30 ust. 6a KN. Praktyka taka nie przesądza jednak o nieważności tych regulacji, które odnoszą się do nagród dyrektora szkoły, a zostały określone w regulaminie wynagradzania nauczycieli wydanym na podstawie art. 30 ust. 6 KN. Staż pracy wymagany do przyznania nagrody Pewne wątpliwości wzbudza jedno z niewielu kryteriów, wskazanych przez ustawodawcę w KN, które musi być brane pod uwagę przy tworzeniu przez organy prowadzące uchwał ustalających kryteria i tryb przyznawania nagród. Chodzi tu o wymóg przepracowania przez nauczyciela w szkole co najmniej roku przed przyznaniem mu nagrody dyrektora – nie wiadomo, czy wymóg ten dotyczy konieczności przepracowania tego okresu tylko w konkretnej szkole, czy też można do niego zaliczyć również okresy pracy w innych placówkach. Co do zasady przyjmuje się, że chodzi tu o ogólny staż pracy nauczyciela, a nie jedynie o okres pracy w szkole, w którym jest on aktualnie zatrudniony. Kryteria przyznawania nagrody Pewnym problemem dla dyrektorów może być też fakt, że to nie oni określają warunki, które trzeba spełnić, by otrzymać nagrodę dyrektora, natomiast nierzadko zdarza się, że kryteria wskazane przez organy prowadzące są sprzeczne z przepisami. W rezultacie uchwały są kwestionowane przez organy nadzoru (wojewodów), a dyrektorom brak należytej podstawy do przyznania nagrody. W rozstrzygnięciach nadzorczych wojewodowie wskazują bowiem, że ustawowe upoważnienie organu prowadzącego do ustalenia kryteriów przyznawania nagród dla nauczycieli obejmuje kompetencję do wyznaczenia mierników służących za podstawę oceny pracy nauczyciela, które związane są tylko z jego pracą dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Natomiast organy prowadzące często nie formułują w uchwałach kryteriów przyznawania nagród, lecz wskazują jedynie, że przyznanie danej nagrody jest uzależnione od bliżej nieokreślonych osiągnięć w pracy na trzech wymienionych już płaszczyznach (np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Dolnośląskiego z 24 maja 2016 r., NK-N.4131.54.7.2016.MC). Ustalone przez organ prowadzący kryteria powinny być na tyle jednoznaczne, by pozwalały dyrektorowi na realne określenie, czy dany nauczyciel powinien otrzymać ww. nagrodę. Innym błędem zdarzającym się przy określaniu kryteriów przyznawania nagród dyrektora jest określenie ich w niepełnym zakresie. Z rozstrzygnięcia nadzorczego Wojewody Lubelskiego z 28 grudnia 2015 r. (PN-II.4131.583.2015) wynika, że prawidłowe wykonanie upoważnienia ustawy (art. 49 ust. 2 KN) wymaga określenia przez organ prowadzący kryteriów przyznawania nagród nauczycielom z uwzględnieniem zarówno ich osiągnięć w zakresie pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, jak i realizacji zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę oraz realizacji innych jej zadań statutowych. Tylko w takiej sytuacji delegacja ustawowa jest spełniona. W innym wypadku uchwała jest ułomna. Wadliwość ta prowadzi do istotnego naruszenia prawa. Oznacza bowiem, że przez okres obowiązywania uchwały potencjalni adresaci (dyrektorzy szkół przyznający nagrody dyrektorów) nie znają wszystkich przesłanek warunkujących przyznanie nagrody. Natomiast postanowienia uchwały mają wyczerpująco określać wszystkie kwestie przekazane w upoważnieniu prawodawcy. Błędem jest również określanie jako kryterium przyznania nagrody wypełniania przez nauczyciela obowiązku nałożonego na niego z mocy przepisów prawa – np. doskonalenia zawodowego. Zadanie związane z doskonaleniem zawodowym nauczyciela jest jego podstawowym obowiązkiem, wynikającym z art. 6 KN, nie powinno zatem przesądzać o przyznaniu nauczycielowi nagrody dyrektora, która należy się za szczególne osiągnięcia w zakresie pracy. Warto także podkreślić, że w rozstrzygnięciu nadzorczym z 1 października 2019 r. (PN.4131.495.2019) Wojewoda Warmińsko-Mazurski wskazał, że nieprawidłowe będzie rozwiązanie polegające na możliwości zrezygnowania z przyznawania nagród w danym roku szkolnym oraz, w razie nierozdysponowania środków z funduszu nagród, zwiększenie puli środków na nagrody w następnym roku szkolnym. Przepisy nie nakładają obowiązku pełnego wykorzystania środków z funduszu nagród, jednakże ewentualne przesunięcia tych środków w ramach budżetu JST regulują odrębne przepisy. Obowiązek współdziałania z innymi podmiotami przy podejmowaniu decyzji w sprawie przyznania nagrody Kwestią budzącą wątpliwości w zakresie trybu przyznawania nagrody dyrektora jest konieczność współdziałania z innymi podmiotami, w tym np. ze związkami zawodowymi czy radą pedagogiczną. Należy tu wskazać na art. 68 ust. 5 pkt 2 Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym dyrektor szkoły jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w nim nauczycieli i w związku z tym decyduje o przyznawaniu im nagród. Potwierdzają to również organy nadzoru, w tym np. Wojewoda Dolnośląski, który w rozstrzygnięciu nadzorczym z 9 sierpnia 2013 r. (NK-N.4131.165.20.2013.KW) wskazał, że wszystkie czynności z zakresu prawa pracy w szkole dokonuje dyrektor. Jest to jego ustawowa prerogatywa i jakiekolwiek zmiany w tym zakresie mogą następować wyłącznie na skutek wyraźnej kompetencji ustawowej. Wprowadzenie obowiązku uzyskania każdorazowo opinii rady pedagogicznej przy przyznawaniu nagrody dla nauczyciela jest uszczupleniem ww. kompetencji dyrektora – prawo nie przewiduje bowiem współdziałania pracodawcy (dyrektora) w indywidualnych sprawach ustalania składników wynagrodzenia i ich wysokości. Nie ma też podstaw, aby takie współdziałanie wprowadzić aktem prawa miejscowego. Analogicznie w rozstrzygnięciu nadzorczym z 21 lipca 2015 r. wydanym przez Wojewodę Dolnośląskiego (NK-N.4131.102.9.2015.JW1) wskazano, że wprowadzanie obowiązku współdziałania w zakresie przyznawania indywidualnych składników wynagrodzenia nie znajduje podstaw w obowiązującym prawie, godzi w prerogatywy pracodawcy oraz w prawa pracownika. Należy stwierdzić, że niedopuszczalne jest wprowadzanie wymogu zaopiniowania przez zakładowe organizacje związkowe zrzeszające nauczycieli. Tryb przyznawania nagród musi być zgodny z przepisami prawa, a wprowadzenie opinii organizacji związkowych nie znajduje oparcia w obowiązujących regulacjach. Nagroda dyrektora a obowiązek zatrudnienia nauczyciela na pełen etat Organ prowadzący, określając kryteria przyznawania nagrody dyrektora, nie powinien wykraczać poza ustawowe upoważnienie zawarte w art. 49 ust. 2 KN. W praktyce jednak zdarza się, że organy prowadzące wprowadzają warunki przyznania nagrody, które upoważnienie to przekraczają. Przykładowo organy prowadzące wskazują, że przyznanie nagrody jest uzależnione od zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze godzin, co nie jest zgodne z prawem. Wojewoda Podkarpacki w rozstrzygnięciu z 30 kwietnia 2014 r. (P-II.4131.2.63.2014) wskazał, że ustawodawca nie przewidział możliwości uzależnienia prawa do nagrody od zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze godzin, a jedynie możliwość uzależnienia prawa do nagrody od przepracowania przez nauczyciela w szkole co najmniej roku. Tym samym organ prowadzący, określając zasadę, iż nagroda dyrektora może być przyznana nauczycielowi, który pracował w szkole „w wymiarze zajęć minimum jednego etatu”, dokonał nieuprawnionej modyfikacji art. 49 ust. 2 KN. Tryb zgłaszania kandydatów do nagrody Również w pozostałym zakresie tryb przyznawania nagrody dyrektora, w tym tryb zgłaszania kandydatów, musi określać uchwała organu prowadzącego wydana na podstawie art. 49 ust. 2 KN. W związku z tym powinna ona wskazywać, kto jest upoważniony do złożenia wniosku o nagrodę dyrektora. Kompetencja do przyznania nagrody zawsze leżeć będzie w gestii dyrektora, jednak uprawnienie do występowania ze wskazanym wnioskiem może zostać przyznane innym podmiotom, w tym np. organizacjom związkowym, organom szkoły (zwłaszcza radzie pedagogicznej, radzie szkoły czy radzie rodziców) bądź określonej grupie nauczycieli. Uchwała powinna określać także termin, w którym wnioski należy złożyć do dyrektora. Wzór wniosku powinien stanowić załącznik do uchwały wydanej przez organ prowadzący. Tradycyjnie też nauczyciel, któremu przyznawana jest nagroda dyrektora, otrzymuje okolicznościowy dyplom poświadczający ten fakt (wzór dyplomu powinien być załącznikiem do uchwały organu prowadzącego).