OPUBLIKOWANO: 9 LISTOPADA 2018
Uważność w edukacji
Problemy z koncentracją, trudności z wysiedzeniem w ławce przez 45 minut, wybuchy złości, a czasem wręcz przejawy agresji uczniów to tylko nieliczne problemy, z jakimi każdego dnia mierzą się nauczyciele. Jak sobie z nimi poradzić, gdy kolejne techniki zawodzą? W wielu krajach do systemu edukacji wprowadza się podejście, które w dłuższej perspektywie daje niewiarygodnie istotne i trwałe efekty. Mowa o uważności.
Jeszcze dekadę temu w Polsce trudno było dowiedzieć się czegoś o uważności. W księgarniach dostępne były może dwie pozycje na ten temat. Informacje, badania i artykuły dotyczące mindfulness w internecie rzadko były tłumaczone na język polski. Chcąc poznać i praktykować uważne podejście, należało szukać nauczyciela za granicą. W ciągu kilku lat sytuacja diametralnie się zmieniła. Stale rosnąca liczba książek, artykułów, wykładów i warsztatów z tej tematyki wskazuje na niezmiennie wzrastającą popularność uważności – także w Polsce. Z czym związany jest ten fenomen? Na czym polega i co tak naprawdę daje nam uważniejsze życie?
Świadome doświadczanie
Uważność to w oryginalnym brzmieniu mindfulness. Oznacza ono przede wszystkim świadome, pełne ciekawości i nieoceniające doświadczanie danego momentu życia. To dostrzeganie tego, czego w tej chwili doświadcza moje ciało, co dzieje się w moich myślach i w emocjach. To także wyraźniejsze zauważanie tego, co mnie otacza: co widzę, słyszę, czuję, czego dotykam lub smakuję. Uważność polega również na większej świadomości tego, co zachodzi w relacji między mną a drugim człowiekiem i jak to wpływa na nasze samopoczucie oraz postrzeganie rzeczywistości. To bardzo naturalne i ważne aspekty, o których często zapominamy. Brak dbałości o uważność na co dzień staje się przyczyną zwiększonego napięcia, nierozumienia siebie i innych, rodzi poczucie osamotnienia, uniemożliwia radzenie sobie z zadaniami, wyzwaniami, emocjami.
Każdy z nas ma swój wrodzony poziom uważności – czasem wyższy, czasem trochę niższy, często utracony gdzieś w pędzie życia – ale dobra wiadomość jest taka, że możemy zdolność do uważnego życia odbudować, a nawet dalej ją rozwijać.
Co nam daje praktyka uważności?
Ponieważ uważność przyciąga ludzi na całym świecie, intensywnie interesują się nią także naukowcy, którzy badają realne efekty jej regularnego praktykowania. W tej chwili mamy już dostęp do kilku tysięcy badań nad ludzkim mózgiem, zachowaniami, zdolnością do przyswajania wiedzy, a nawet nad poziomem szczęścia, które w istotny sposób zmieniają się już po kilku tygodniach ćwiczenia uważności. Wśród najczęściej wspominanych efektów praktyki uważności wymienia się:
- skuteczniejszą motywację,
- lepszą koncentrację uwagi,
- bardziej konstruktywne radzenie sobie z trudnymi emocjami,
- zwiększenie umiejętności radzenia sobie w stresujących sytuacjach,
- zwiększoną zdolność do relaksu,
- rosnącą pewność siebie i zdolność do samoakceptacji,
- rezygnowanie z toksycznych schematów automatycznych reakcji,
- prospołeczne zachowania.
Osoby praktykujące uważność lepiej rozumieją siebie, lepiej radzą sobie z dyskomfortem i napięciem, a tym samym z wyzwaniami, jakie stawia przed nimi codzienność. Co ważne, dotyczy to zarówno przedsiębiorców, nauczycieli, pracowników służb medycznych czy więziennictwa, jak i osób, z którymi pracują, czyli pracowników niższego szczebla, uczniów, pacjentów czy więźniów. Uważność jest bowiem bardzo uniwersalna w swoim przekazie, a jej elementy znajdziemy w większości kultur, tradycji i religii sięgających tysiące lat wstecz. Świadomość siebie i tego, czego doświadczamy, jest dla człowieka czymś bardzo naturalnym i równocześnie niezmiernie istotnym dla zdrowego funkcjonowania. Współczesna forma praktyki uważności jest jednak całkowicie pozbawiona aspektów religijnych. Rozpropagował ją dr Jon Kabat-Zinn, tworząc pod koniec lat 70. XX w. ośmiotygodniowy program Mindfulness-Based Stress Reduction (w skrócie MBSR), czyli kurs redukcji stresu na bazie uważności. Dzięki w pełni świeckiemu i przebadanemu naukowo podejściu do uważności możemy z niej korzystać wszyscy – bez względu na wyznawaną wiarę i przekonania, a nawet łącząc te elementy w wyjątkową, idealną dla siebie układankę.
Uważność w edukacji
Uważność jako pomoc w radzeniu sobie z chronicznym bólem pojawiła się w szpitalach prawie 40 lat temu. Kilkanaście lat później uznana została za istotne wsparcie w rozwoju mentalnym człowieka oraz środek wspomagający leczenie zaburzeń samopoczucia, w tym nawracającej depresji. Po kolejnych kilkunastu latach rozpoczęto wdrażanie uważności do systemu edukacji. Obecnie miliony uczniów na całym świecie czerpią korzyści z jej regularnego praktykowania; jej wartość dostrzegają także zaangażowani w projekt nauczyciele. Dobrym przykładem jest tu zagadnienie stresu w szkole.
