STAN PRAWNY NA 21 LIPCA 2021 Urlop wypoczynkowy dyrektora przedszkola – część III Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spo-łecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodziciel-stwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2015 r. poz. 2243). Uprawnienia urlopowe dyrektora nie kończą się wyłącznie na urlopie wypoczynkowym czy macierzyńskim. Kodeks pracy przewiduje również prawa do innych rodzajów urlopu, jak chociażby urlop rodzicielski lub ojcowski, ale nie tylko. Regulacje dotyczące takich urlopów nie zostały zawarte w Karcie nauczyciela, lecz jak naj-bardziej dotyczą nauczycieli, co wynika z treści art. 91c ust. 1 KN. Zgodnie z tym przepisem w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami Karty nau-czyciela, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Taką właśnie sprawą ze stosunku pracy jest prawo do opisanych niżej urlopów, np. urlopu rodzicielskiego. Z samej Karty nauczyciela nie wynikają zasady jego udzielania, a jednocześnie nie ma wątpliwości, że nauczycielom, w tym zajmującym stanowiska kierownicze, urlop ten przysługuje. Ponadto Karta nauczyciela wyraźnie wskazuje w wielu miejscach, że urlop rodzicielski ma zastosowanie do nauczycieli – np. art. 66 ust. 1 określa, że w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu dla poratowania zdrowia, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego – nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do ośmiu tygodni. Przepis ten wymienia zatem także urlopy rodzicielski czy ojcowski, co również wskazuje wy-raźnie, że nauczyciele, w tym pełniący funkcję dyrektora przedszkola, mogą z uprawnienia do tych urlopów korzystać. Warto tu przytoczyć treść art. 9d ust. 5a KN, zgodnie z którym w przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu ojcowskiego, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. Regulacja ta wyraźnie wymienia też urlopy ojcowski czy rodzicielski, a jednocześnie nie ma wątpliwości, że ma zastosowanie zarówno do przedszkoli publicznych, jak i niepublicznych, bowiem w każdej z tych jednostek nauczyciel ma prawo do odbywania stażu i realizacji awansu zawodowego. Z opisanych niżej urlopów mogą zatem skorzystać zarówno dyrektor przedszkola publicznego, jak i dyrektor przedszkola niepublicznego. Urlop rodzicielski Urlop rodzicielski jest udzielany na podstawie art. 1791 § 1 k.p., zgodnie z którym pracowni-ca, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpo-średnio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze wynikającym z art. 1821a § 1. Wymiar ten wynosi 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie oraz 34 tygodnie w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jed-nym porodzie. Urlop w tym wymiarze przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka. Z urlopu rodzicielskiego mogą również korzystać jednocześnie oboje rodzice dziecka, jednak w takim wypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać 32 lub 34 tygodni. Dyrektor będący ojcem dziecka może skorzystać z całości lub części urlopu rodzicielskiego także wtedy, gdy matka dziecka nie jest pracownicą, ale ubezpieczoną, która złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macie-rzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Wniosek taki składa się na podstawie art. 30a ust. 1 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Na podstawie tej regulacji ubezpieczona – matka dziecka, nie póź-niej niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macie-rzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. W takim wypadku pracownik będący dyrektorem składa wniosek o udzielenie urlopu rodzi-cielskiego w całości albo w części, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z niego lub jego części, zgodnie z art. 1791 § 4 pkt 2 k.p. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wnioski o udzielenie urlopu rodzicielskiego. Do wniosku należy jednak dołączyć dokumenty określone w Rozporządzeniu w sprawie wnio-sków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków. Według § 2 tego aktu wniosek o udzielenie urlopu rodzi-cielskiego w pełnym wymiarze zawiera: • imię i nazwisko pracownicy, • imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka (dzieci), na które ma być udzielony urlop rodzicielski, • wskazanie daty, od której ma być udzielony urlop rodzicielski. Do wniosku dołącza się skrócony odpis aktu urodzenia (lub jego pełny zagraniczny odpo-wiednik) dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów, albo kopię zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku, określającego przewidywaną datę porodu. Rodzice mogą również złożyć wniosek o urlop w terminie wynikającym z art. 1821d § 1 k.p., na podstawie którego urlop rodzicielski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, skła-dany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Do tego wniosku dołącza się dokumenty określone w § 18 Rozporządzenia w sprawie wniosków doty-czących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem. Zgodnie z tą regulacją wniosek zawiera: • imię i nazwisko pracownika, • wskazanie terminu zakończenia korzystania z urlopu macierzyńskiego albo zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu ma-cierzyńskiego, a w przypadku gdy wniosek dotyczy kolejnej części urlopu rodziciel-skiego – terminu zakończenia poprzedniej części tego urlopu albo terminu zakończenia pobierania zasiłku za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, • wskazanie okresu dotychczas wykorzystanego urlopu rodzicielskiego lub zasiłku ma-cierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego oraz liczby wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego, w przypadku gdy wniosek dotyczy ko-lejnej części urlopu rodzicielskiego, lub liczby wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, • wskazanie okresu, na który ma być udzielona część urlopu rodzicielskiego, przypada-jącego bezpośrednio po zakończeniu korzystania z urlopu macierzyńskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, a w przypadku gdy wniosek dotyczy kolejnej części urlopu rodzicielskiego – przypadającego bezpośrednio po zakończeniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego albo bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego. Do wniosku dołącza się: • skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów, • oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi z rodziców dziecka zamierza korzystać z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w okresie objętym wnioskiem. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika. Co istotne, urlop rodzicielski jest udzielany, jednorazowo albo w częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia. Urlop jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyń-skiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, nie więcej niż w czterech częściach, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia. Urlop w wymiarze do 16 tygodni może być udzielony w terminie nieprzypadającym bezpośrednio ani po poprzedniej części tego urlopu, ani po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu. Należy również pamiętać, że liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu wpisuje się w przysługujący urlop wychowawczy. Żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może również być krótsza niż osiem tygodni, z wy-jątkiem: • pierwszej części urlopu rodzicielskiego, która w przypadku: o urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż sześć tygodni, o przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia, nie może być krótsza niż trzy tygodnie; • sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż osiem tygodni. Ważna regulacja wynika z treści art. 1821e k.p., ponieważ przepis ten umożliwia łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Korzystanie z tego uprawnienia w przypadku dyrektora przedszkola spotyka się jednak z pewną trudnością praktyczną, bowiem wykonywanie pracy wyłącznie w wymiarze pół etatu oznaczałoby, że dyrektor naprzemiennie wykonywałby swoje obowiązki służbowe oraz był zastępowany pod-czas jego nieobecności przez wicedyrektora (lub wyznaczonego pracownika). Taka sytuacja godzi w prawidłowe wykonywanie zadań związanych z zarządzaniem przedszkolem, gdzie lepszym rozwiązaniem jest ciągła nieobecność zastępowanego dyrektora, umożliwiająca jego zastępcy prowadzenie spójnej polityki kadrowej. Tymczasem obecność dyrektora wyłącznie na pół etatu powoduje, że jego zastępca zostanie w praktyce pozbawiony możliwości faktycz-nego zarządzania przedszkolem, a jego rola ograniczy się jedynie do zastępstwa formalnego, bez faktycznego wpływu na funkcjonowanie przedszkola. W efekcie wyłączną funkcję kie-rowniczą może sprawować dyrektor, który będzie obecny w przedszkolu jedynie przez część czasu jego funkcjonowania. Zauważyć również należy, że w przypadku łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykony-wanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do 64 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie oraz 68 tygodni w pozostałych przypadkach. W przypadku łączenia urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpo-częciem wykonywania pracy. Zgodnie z § 20 Rozporządzenia w sprawie wniosków dotyczą-cych uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem wniosek zawiera: • imię i nazwisko pracownika, • określenie wymiaru czasu pracy, • wskazanie okresu, w którym pracownik zamierza łączyć korzystanie z urlopu rodziciel-skiego lub jego części z wykonywaniem pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, • oświadczenie pracownika o zamiarze łączenia części urlopu rodzicielskiego powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia tego urlopu z pracą w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, z określeniem wymiaru czasu pracy, albo o braku takiego zamiaru. Urlop ojcowski Prawo do urlopu ojcowskiego wynika z treści art. 1823 k.p. Na podstawie § 1 tej regulacji pracownik ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do dwóch tygodni, nie dłużej jednak niż: • do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia albo • do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiąz-ku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia. Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w dwóch częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Urlop ojcowski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Do wniosku dołącza się dokumenty określone w § 21 Rozporządzenia w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem. Według tego przepisu wniosek zawiera: • imię i nazwisko pracownika, • wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop ojcowski albo jego część. Do wniosku dołącza się: • skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów, • kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, w przypadku gdy wniosek dotyczy udzielenia urlopu ojcowskiego albo jego części na dziecko przy-sposobione, • oświadczenie pracownika ojca wychowującego dziecko, czy korzystał z urlopu ojcow-skiego albo jego części, • kopię prawomocnej decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego, w przypadku gdy wniosek dotyczy dziecka, wobec którego podjęto taką decyzję. Urlop wychowawczy Zgodnie z art. 186 k.p. pracownik zatrudniony co najmniej sześć miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Co istotne, z urlopu tego może skorzystać również nowo zatrudniony dyrektor, bowiem do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Wymiar urlopu wychowaw-czego wynosi maksymalnie 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia. Z urlopu wy-chowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu wychowawczego nie może przekraczać przywołanego wy-miaru. Urlop wychowawczy jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, składany w ter-minie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest zo-bowiązany uwzględnić wniosek dyrektora o udzielenie urlopu. Wniosek ten można jednak wycofać, lecz nie później niż na siedem dni przed rozpoczęciem tego urlopu, poprzez złożenie pracodawcy pisemnego oświadczenia w tej sprawie. Stosownie do § 23 Rozporządzenia w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem wniosek o udzielenie pracownikowi urlopu wychowawczego albo jego części zawiera: • imię i nazwisko pracownika, • imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część, • wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko, • wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko, • określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko. Do wniosku dołącza się m.in.: • oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzed-niej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób, • oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierzają korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej lub ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka – w takim wypadku do wniosku dołącza się kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu albo pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej lub o ograni-czeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka lub dokumenty albo oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierzają korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem. Wpływ na stosunek pracy dyrektora Warto zastanowić się, w jaki sposób długie nieobecności wynikające z korzystania ze szcze-gólnych rodzajów urlopów wpływają na stosunek pracy dyrektora. Oczywiście w czasie jego nieobecności musi zostać wyznaczona osoba zastępująca. W przypadku przedszkoli publicz-nych zastosowanie ma tutaj zasada wynikająca z art. 68 ust. 9 Prawa oświatowego, zgodnie z którym w przypadku nieobecności dyrektora zastępuje go wicedyrektor, a w przedszkolach, w których nie utworzono stanowiska wicedyrektora – inny nauczyciel tego przedszkola, wy-znaczony przez organ prowadzący. Przepis ten znajduje się w rozdziale 3 Prawa oświatowego, gdzie określone zostały zasady zarządzania jednostkami publicznymi, a zatem nie ma on zastosowania do przedszkoli niepu-blicznych. W ich przypadku ewentualne stanowiska wicedyrektorów może określać statut przedszkola, przyjęty przez organ prowadzący na podstawie art. 172 ust. 2 Prawa oświatowe-go. Jeżeli jednak statut takiego stanowiska nie przewiduje, wówczas powinien przewidywać inne zasady zastępowania nieobecnego dyrektora. Dla dyrektora istotne jest natomiast, czy tak długotrwałe urlopy mogą wpłynąć negatywnie na stosunek pracy dyrektora. Na tak postawione pytanie należy jednak udzielić odpowiedzi prze-czącej, bo co do zasady, podczas przebywania na urlopie stosunek pracy podlega ochronie. Zwrócić tu trzeba szczególną uwagę na treść art. 1832 k.p., zgodnie z którym pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego do pracy na dotychczaso-wym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom, za takim samym wynagrodzeniem, jak przed urlopem. Do urlopu ojcowskiego i rodzicielskiego ma też zastosowanie art. 177 k.p., o czym przesądza treść art. 1821g i art. 1823 § 3 k.p. – w trakcie trwania urlopu rodzicielskiego i ojcowskiego pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę dyrektora. Ochrona dotyczy także urlopu wychowawczego, a wynika ona z art. 1868 k.p. Na podstawie tej regulacji pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o udzie-lenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu. Tu jednak poczynić należy pewne zastrzeżenie. Otóż przywołane przepisy formułują wprost ochronę wyłącznie dla tych dyrektorów, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. W przypadku przedszkoli niepublicznych będzie to zatem dotyczyło każdego dyrektora, tym-czasem w przypadku przedszkoli publicznych dyrektor będzie z reguły zatrudniony na pod-stawie mianowania. Do mianowania natomiast nie mają zastosowania przywołane regulacje dotyczące ochrony stosunku pracy. Nie oznacza to jednak, że dyrektor przedszkola publicz-nego zatrudniony na podstawie mianowania jest w gorszej sytuacji niż dyrektorzy przedszkoli niepublicznych, ponieważ mianowanie charakteryzuje się wzmożoną ochroną stosunku pracy. O ile zatem osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę należy objąć szczególną ochroną we wszystkich wymienionych przypadkach, o tyle nauczyciele zatrudnieni na podstawie mia-nowania nie muszą mieć takiej dodatkowej ochrony, bowiem ich stosunek pracy ulega roz-wiązaniu jedynie w przypadkach wyraźnie wskazanych w art. 23 KN. Przepis ten natomiast nie przewiduje możliwości rozwiązania stosunku pracy z powodu urlopu nauczyciela zatrud-nionego na podstawie mianowania.