Rozwijanie autonomii, samodzielności i współpracy – koncepcja edukacji daltońskiej

Opracowała: Aleksandra Kubala-Kulpińska, pedagog, terapeuta, trener, autorka programów profilaktycznych, materiałów szkoleniowych oraz publikacji dla rodziców, dyrektorów i nauczycieli

Koncepcja planu daltońskiego opiera się na indywidualnej pracy dzieci, posiada bogatą tradycję, a jej korzenie sięgają początków ubiegłego stulecia. Twórczynią tej koncepcji jest amerykańska nauczycielka Helen Parkhurst, która zaczynając swoją pedagogiczną karierę, zmuszona była pracować z bardzo licznymi, zróżnicowanymi wiekowo grupami uczniów. Parkhurst borykała się z trudnościami natury dydaktycznej i wychowawczej, na które znalazła rozwiązanie, wprowadzając alternatywę dla tradycyjnej edukacji, mającą na celu pomoc w ukształtowaniu prawidłowej postawy dzieci wobec siebie, ludzi i świata bez względu na wiek poszczególnych jednostek w danej grupie.

Receptą na problemy wynikające z zaistniałej sytuacji miał stać się wprowadzony przez nią plan laboratoryjny. Ponieważ działania te prowadziła w szkole średniej, w mieście Dalton, nazwa została zmieniona na daltoński plan laboratoryjny.

Główne zasady i rola nauczyciela

Zasady, zgodnie z którymi działa plan, przedstawione są w określonych słowach-kluczach:

1. Wolność – prawo wyboru zostało pozostawione dziecku, a motywacja do działania jest wynikiem jego indywidualnych potrzeb. W konsekwencji tego nauczyciel nie może stosować przymusu jako środka wychowawczego i dziecko ma możliwość samo zadecydować o terminie, sposobach i kolejności wykonania postawionego zadania. Brak przymusu powinien zostać zastąpiony jasnymi i zrozumiałymi zasadami, które będą przestrzegane w sposób konsekwentny. Kontynuacją tej zasady jest wpływanie na rozwój odpowiedzialności u dziecka ze względu na wolny wybór, skutkujący jego postępami lub ich brakiem. Dzięki temu dziecko staje się świadomym i odpowiedzialnym uczestnikiem procesu edukacyjnego, a dodatkowymi czynnikami wpływającymi na jego sumienność są konieczność dokonywania samooceny oraz poddanie się pod ocenę całemu zespołowi.
2. Samodzielność – dziecko pracuje na podstawie wskazówek nauczyciela, lecz czyni to w sposób samodzielny, szuka własnych rozwiązań, a nauczyciel nie jest postrzegany jako osoba podsuwająca gotowe odpowiedzi na postawione pytania czy problemy, przed którymi staje uczeń. Pedagog jest za to równym partnerem w dyskusji w razie pojawiających się wątpliwości.
3. Współpraca – dziecko jest częścią zespołu, społeczności przedszkolnej i nie pracuje w oderwaniu od niej. Nawet jeśli podejmuje czynności samodzielnie i indywidualnie, to konieczne jest, aby uwzględniało potrzeby innych. Dzięki zadaniom zespołowym dziecko ma możliwość rozwoju umiejętności komunikacyjnych.

Analizując te zasady, możemy mieć uzasadnione wątpliwości, czy koncepcja ta jest odpowiednia dla dzieci w wieku przedszkolnym. Wiele placówek podjęło jednak to wyzwanie i z powodzeniem realizuje założenia planu daltońskiego. Ważnym elementem w tym szczególnym procesie edukacyjnym jest jednak jego odpowiednie zaplanowanie i konsekwentne dążenie do wyznaczonych celów poprzez spójne działanie wszystkich nauczycieli. W przeciwnym wypadku może dochodzić do niejasnych sytuacji, które zburzą poczucie bezpieczeństwa i zakłócą proces edukacji.