STAN PRAWNY NA 19 LIPCA Urlop wypoczynkowy dyrektora przedszkola – część II Opracował i zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1455), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z 1997 r. Nr 2 poz. 14 ze zm.). Dyrektor przedszkola samorządowego ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów. Z kolei dyrektor przedszkola niepu-blicznego lub publicznego niesamorządowego ma prawo do urlopu ustalonego zgodnie z za-sadami wynikającym z regulacji Działu siódmego Kodeksu pracy, a zatem jego wymiar urlopu wynosi: • 20 dni – jeżeli jest zatrudniony krócej niż 10 lat, • 26 dni – jeżeli jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Urlop a okres przepracowany Podczas funkcjonowania przedszkola może zdarzyć się, że dyrektor nie wykorzysta całości przysługującego mu urlopu w danym roku kalendarzowym, ponieważ jest zatrudniony jedynie do końca roku szkolnego. Zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1997 r. (III ZP 36/97) do nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach, w których nie są prze-widziane ferie, ma zastosowanie art. 1551 Kodeksu pracy w związku z art. 91c Karty nauczy-ciela. W uzasadnieniu do tej uchwały przepis art. 1551 k.p., dodany Ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, wprowadził na gruncie prawa polskiego instytucję tzw. urlopu cząstkowego, czyli urlopu ustalanego w wy-miarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u pracodawcy, w sytuacji gdy w ciągu roku kalendarzowego pracownik zmieniał miejsce zatrudnienia. Obecnie regulacja tej kwestii dotycząca nauczycieli znajduje się w art. 64 ust. 5a KN, według którego nauczyciel zatrudniony w szkole, w której nie są przewidziane ferie, w przypadku nawiązania lub ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego. Przepis ten odsyła do szczegółowych uregulowań art. 1551 k.p. Warto zaznaczyć, że do nauczycieli za-trudnionych w przedszkolach nie stosuje się zasady zawartej w art. 64 ust. 4 KN, stanowiącej o prawie do nieprzerwanego, czterotygodniowego urlopu wypoczynkowego. Nawiązując do art. 162 k.p., przynajmniej jedna część urlopu nauczyciela powinna obejmować przynajmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych. Jeżeli np. dyrektor pracuje jedynie do 31 sierpnia, to za ten czas przysługuje mu urlop w wy-miarze: 8/12 × 35 = 23,3, co po zaokrągleniu do pełnego dnia daje 24 dni urlopu. Liczba 8/12 to liczba miesięcy przepracowanych, podzielona przez liczbę miesięcy w roku kalendarzowym. Oczywiście są to obliczenia właściwe dla dyrektora przedszkola samorządowego. W przy-padku przedszkoli niesamorządowych, zarówno publicznych, jak i niepublicznych, będziemy brać pod uwagę inny ogólny wymiar urlopu należnego w czasie całego roku, czyli 26 dni. W takim wypadku 8/12 × 26 = 17,3, co po zaokrągleniu do pełnego dnia daje 18 dni urlopu w roku kalendarzowym. Należy przy tym zauważyć, że zasada zaokrąglania niepełnego dnia urlopu wynika z treści art. 1553 § 1 k.p. Warto zastanowić się, co się stanie, jeżeli dyrektor nie planował swojego odejścia, wystąpiła nagła jego potrzeba, a organ prowadzący nie został na początku roku powiadomiony o tym, że dyrektor odchodzi. Dyrektor może wykorzystać cały należny mu urlop jeszcze zanim odejdzie z pracy. Czy zatem przepisy przewidują jakąkolwiek formę zadośćuczynienia pracodawcy w takim przypadku? O ile w sytuacji, gdy dyrektor nie wykorzysta należnego urlopu i odej-dzie z pracy, to należy mu się ekwiwalent za urlop niewykorzystany, o tyle w przypadku wy-stąpienia sytuacji odwrotnej pracodawca nie ma możliwości uzyskania od pracownika żad-nych świadczeń z tego tytułu. Dyrektor, który zakończy stosunek pracy, nie ma możliwości odpracowania czasu urlopu, nie ma też podstaw do potrąceń z pensji dyrektora. Organ prowa-dzący ponosi zatem w ciągu roku pewne ryzyko – każdy pracownik zatrudniony drugi rok nabywa prawo do urlopu za dany rok kalendarzowy wraz z jego początkiem i może wykorzy-stać cały ten urlop, a następnie złożyć wypowiedzenie. Warunki uzyskania ekwiwalentu Na podstawie art. 66 ust. 2 KN w razie niewykorzystania przysługującego urlopu wypoczyn-kowego z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, powołania do zasadniczej służby wojskowej albo do odbywania zastępczo obowiązku tej służby, do okresowej służby wojskowej lub do odbywania długotrwałego przeszkolenia wojskowego – nauczycielowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za okres niewykorzystanego urlopu. Treść tej regulacji wyraźnie wskazuje, że ekwiwalent przysługuje wyłącznie wtedy, gdy z różnych przyczyn stosunek pracy się zakończył. Nie ma zatem żadnych podstaw do wypła-cania dyrektorom ekwiwalentu z powodu braku możliwości wykorzystania urlopu w zapla-nowanym przez nich terminie. Nawet z powodu nagromadzenia się obowiązków w pracy związanej z przygotowaniem przedszkola do nowego roku szkolnego. Jeżeli dyrektor przez całe wakacje pracował i w danym roku kalendarzowym nie wykorzystał należnego urlopu wypoczynkowego, ale jego stosunek pracy nadal trwa, to nie ma możliwości wypłacenia mu ekwiwalentu – organ prowadzący powinien natomiast udzielić dyrektorowi urlopu. Jeżeli jednak stosunek pracy faktycznie się zakończył, a urlop nie został wykorzystany w na-leżnym wymiarze, należy wypłacić ekwiwalent. W przypadku dyrektorów przedszkoli samo-rządowych zasady jego obliczania określa Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli. Według § 6 tego aktu ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy nauczycieli jest ustalany za pomocą zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Podstawa ekwiwalentu za jeden dzień urlopu wypoczynkowego jest równa wysokości wyna-grodzenia przysługującego nauczycielowi za jeden dzień urlopu. Ekwiwalent za niewykorzy-stany przez nauczyciela urlop wypoczynkowy uzyskamy dzięki pomnożeniu ekwiwalentu za jeden dzień urlopu przez liczbę dni tego urlopu. Do dyrektorów przedszkoli niesamorządowych stosuje się Rozporządzenie w sprawie szcze-gółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Tutaj zasady są podobne. Zgodnie z § 14 tego Rozporządzenia ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy ustala się, stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego. Składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej, w stałej wysokości, uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwa-lentu w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do tego ekwiwalentu. Zgodnie z § 16 i nast. Rozporządzenia składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż miesiąc, wypłacone w okresie trzech miesięcy, bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu, uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w średniej wysokości z tego okresu. Z kolei składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy dłuższe niż miesiąc, wypłacone w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu, uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w średniej wysokości z tego okresu. Ekwiwalent za niewykorzystany przez pracownika urlop wypoczynkowy (dla dyrektora przedszkola niesamorządowego) oblicza się: • dzieląc sumę miesięcznych wynagrodzeń przez współczynnik, o którym mowa w § 19, a następnie • dzieląc tak otrzymany ekwiwalent za jeden dzień urlopu przez liczbę odpowiadającą dobowej normie czasu pracy obowiązującej pracownika, a następnie • mnożąc tak otrzymany ekwiwalent za jedną godzinę urlopu przez liczbę godzin nie-wykorzystanego przez pracownika urlopu wypoczynkowego. Współczynnik, o którym mowa w tej regulacji, ustalany jest poprzez odejmowanie od liczby dni w danym roku kalendarzowym łącznej liczby przypadających w tym roku niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy wynikających z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, a otrzymany wynik dzieli się przez 12. Urlop macierzyński i tacierzyński Zasady obliczania i przyznawania urlopu macierzyńskiego i tacierzyńskiego nie wynikają z Karty nauczyciela, zatem zarówno w przypadku osoby zajmującej stanowisko dyrektora przedszkola samorządowego, jak i niesamorządowego, trzeba zastosować regulację Kodeksu pracy. Zasada ta wynika z treści art. 91c ust. 1 k.p. i nakazuje korzystanie z niego w przypad-kach nieokreślonych w Karcie nauczyciela. Na podstawie art. 180 § 1 k.p. pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze: • 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, • 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, • 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, • 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, • 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż sześć tygodni urlopu macierzyńskiego. Po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli: • pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko, • przez okres, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową. W przypadku rezygnacji przez matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wcze-śniejszym wykorzystaniu go za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie, prawo do pozostałej części urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi – ojcowi wychowującemu dziecko. Prawo do urlopu zwanego potocznie tacierzyńskim jest zatem uzależnione od rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka. W przypadku gdy dyrektor przedszkola korzysta z urlopu macierzyńskiego lub tacierzyńskiego, zastosowanie ma zasada wynikająca z art. 68 ust. 9 Prawa oświatowego, stosowanie do którego w przypadku nieobecności dyrektora przedszkola zastępuje go wicedyrektor, a w przedszkolach, w których nie utworzono stanowiska wicedyrektora – inny nauczyciel tego przedszkola, wyznaczony przez organ prowadzący. Może się zatem zdarzyć, że wyznaczenie nauczyciela przedszkola jako zastępcy za dyrektora będzie konieczne.