STAN PRAWNY NA 21 MAJA 2021 Udział rodziców i nauczycieli w podejmowaniu uchwał w przedszkolu Opracował: dr Paweł Kuczma, doktor nauk prawnych, radca prawny, wykładowca akademicki, autor ponad 70 publikacji naukowych, w tym 4 książek. Zaktualizował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą. Ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2261). Wprowadzenie Od pewnego czasu coraz powszechniejsze staje się uspołecznianie procesu decyzyjnego. Za-pewnienie rodzicom i nauczycielom wpływu na kształtowanie rozstrzygnięć podejmowanych w placówce służy legitymizacji podejmowanych decyzji, zwiększa zaufanie do organów pla-cówki oraz wzmacnia akceptację dla prawa tworzonego w takim „uspołecznionym” trybie. Udział czynnika społecznego w procesie decyzyjnym sprzyja osiągnięciu wymiernego efektu w postaci znaczącej poprawy jakości podejmowanych decyzji i rozstrzygnięć. Z tego też względu tworzy się nowe „kanały komunikacyjne”, dzięki którym zainteresowani mogą pod-jąć aktywną działalność w życiu przedszkola. Wskazanym wyżej celom służą organy o charakterze kolegialnym, które mają wspierać reali-zowaną w placówce funkcję rządzenia i uzupełniać dyrektora w realizacji jego zadań. Aktual-nie na gruncie Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe można wyróżnić trzy takie organy, które zapewniają rodzicom i nauczycielom udział w podejmowaniu uchwał: • radę pedagogiczną, • radę placówki, • radę rodziców. Organy – w zależności od rodzaju – mają różny skład osobowy. Cechą charakterystyczną tych zespołów jest jednak to, że ich członkami są nauczyciele lub rodzice. Warto pamiętać, że nie ma możliwości skutecznego udziału w procesie decyzyjnym przedszkola, jeśli nie działa się w ramach jego statutowych organów. Rada pedagogiczna W przedszkolu zatrudniającym co najmniej trzech nauczycieli działa rada pedagogiczna, która jest kolegialnym organem placówki w zakresie realizacji jej statutowych zadań dotyczących kształcenia, wychowania i opieki. W skład rady pedagogicznej wchodzą dyrektor placówki (przewodniczący) i wszyscy nauczyciele zatrudnieni w przedszkolu. W zebraniach rady peda-gogicznej mogą również brać udział, z głosem doradczym (czyli bez prawa do głosowania), osoby zapraszane przez jej przewodniczącego za zgodą lub na wniosek rady pedagogicznej, którymi mogą być także rodzice (art. 69 Prawa oświatowego): Jeśli dyrektorem przedszkola jest osoba niebędąca nauczycielem, to zasadna wydaje się teza, że nie będzie on mógł w pełni uczestniczyć w pracach rady. Wiąże się to z faktem, że zadania i kompetencje rady pedagogicznej powiązane są ściśle z działalnością statutową przedszkola. Zatem w sprawach dotyczących zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych przedszkola rada powinna obradować raczej pod przewodnictwem nauczyciela zajmującego inne stanowisko kierownicze w przedszkolu i sprawującego nadzór pedagogiczny, np. wicedyrektora . Zebrania rady pedagogicznej muszą odbyć się co najmniej trzy razy w ciągu roku szkolnego, mogą też być zwoływane częściej – w miarę potrzeb. Szczegółowe kompetencje uchwałodawcze rady pedagogicznej określa art. 70 Prawa oświa-towego. Do najważniejszych należą: • zatwierdzanie planów pracy przedszkola po zaopiniowaniu przez radę przedszkola, • ustalanie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli przedszkola, • przygotowywanie projektu statutu przedszkola albo jego zmian i przedstawianie do uchwalenia radzie przedszkola. Dyrektor przedszkola wstrzymuje wykonanie uchwał, o których mowa w art. 70 ust. 1 Prawa oświatowego – niezgodnych z przepisami prawa. Uchwały rady pedagogicznej podejmowane są zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków, co oznacza, że głosów oddanych za przyjęciem uchwały musi być więcej niż oddanych przeciwko jej podjęciu. Rada pedagogiczna działa w oparciu o regu-lamin. Dokument ten powinien zostać przyjęty na pierwszym posiedzeniu rady. Każde zebranie organu jest protokołowane. Natomiast osoby biorące udział w zebraniu rady pedagogicznej zobowiązane są do nieujawniania spraw poruszanych na tym zebraniu, które mogą naruszać dobra osobiste dzieci lub ich rodziców, a także nauczycieli i innych pracowników przedszkola. Rada przedszkola Tworzenie rad placówek ma charakter fakultatywny. Jeżeli nie dojdzie do powołania tego organu, jej zadania może, w nieco innym zakresie, wykonywać rada pedagogiczna. Katalog kompetencji należących do rady jest otwarty. Ustawodawca wskazuje, że do przykładowych zadań rady należą: • uchwalanie statutu placówki, • opiniowanie projektu planu finansowego placówki, • występowanie do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad placówką z wnio-skami o zbadanie i dokonanie oceny działalności placówki, jej dyrektora lub innego nauczyciela w niej zatrudnionego, • opiniowanie planu pracy placówki, projektów eksperymentów pedagogicznych oraz innych spraw istotnych dla placówki, • ocenianie sytuacji oraz stanu placówki, • gromadzenie funduszy z dobrowolnych składek oraz innych źródeł. Ponadto rada przedszkola uczestniczy w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych placówki, cho-ciaż wobec milczenia ustawodawcy w tym względzie katalog ewentualnych uprawnień nie jest w tym przypadku sprecyzowany i pozwala na pewną dowolność regulacji. W skład rady placówki wchodzą, w równej liczbie, nauczyciele wybrani przez ogół nauczy-cieli oraz rodzice wybrani przez ogół rodziców. Rada powinna liczyć co najmniej sześć osób. Górna granica nie została przez ustawodawcę wskazana. Wydaje się, że tę kwestię powinien uregulować statut, aby uniknąć ewentualnych wątpliwości w praktyce funkcjonowania tego organu. Liczba ta nie powinna być jednak zbyt wysoka, gdyż może to utrudnić wykonywanie statutowych zadań zespołu. Tryb wyboru członków rady przedszkola określa statut placówki, który może dodatkowo przewidywać rozszerzenie składu rady o inne osoby. Kadencja rady placówki trwa trzy lata, ale postanowienia statutu mogą przewidywać dokonywanie corocznej zmiany 1/3 składu rady. Organ uchwala regulamin swojej działalności oraz wybiera przewod-niczącego. Zebrania rady są protokołowane. W posiedzeniach zespołu może też brać udział, z głosem doradczym, dyrektor placówki (art. 81 Prawa oświatowego). Rada rodziców W przedszkolach powołuje się też rady rodziców. Reprezentują one ogół rodziców podo-piecznych. W ich skład wchodzi co najmniej siedmiu przedstawicieli, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców wychowanków danej placówki. Podczas wyborów jedno dziecko reprezentuje jeden rodzic. Przeprowadza się je na pierwszym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym. Rada rodziców uchwala regulamin swojej działalności, w którym określa w szczególności: • wewnętrzną strukturę i tryb pracy rady, • szczegółowy tryb przeprowadzania wyborów do rad. Regulamin może również zawierać zapisy dotyczące np. współdziałania z innymi radami ro-dziców, sposobu podejmowania uchwał oraz dokumentowania działalności rady, praw i obo-wiązków członków rady. Zgodnie z art. 84 Prawa oświatowego do uprawnień rady rodziców należą: • występowanie do dyrektora i innych organów przedszkola, organu prowadzącego przedszkole oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach placówki, • opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wy-chowania przedszkola, • opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora przedszkola. Z racji przyznanych przez ustawodawcę uprawnień radę rodziców należy traktować jako or-gan wnioskujący (opiniodawczy). Zakres uprawnień został zakreślony bardzo szeroko, gdyż dotyczy wszystkich spraw placówki. W Prawie oświatowym brakuje jednak dookreślenia, jak powinna przebiegać współpraca pomiędzy tymi organami. Kwestia ta może zatem stać się przedmiotem regulacji w statucie przedszkola. W celu wspierania działalności statutowej przedszkola rada rodziców może gromadzić fundu-sze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady rodziców określa regulamin. Fundusze te mogą być przechowywane na odrębnym ra-chunku bankowym rady rodziców. Do założenia i likwidacji tego rachunku bankowego oraz dysponowania funduszami na tym rachunku uprawnione są osoby posiadające pisemne upo-ważnienie udzielone przez radę rodziców. Jednak korzystanie z tego uprawnienia w praktyce może okazać się kłopotliwe. Warto przywołać treść wyroku WSA w Olsztynie, w którym orzeczono, że to zespół szkół, nie zaś rada rodziców, jest podatnikiem VAT. Rada rodziców nie może być natomiast uznana za podmiot ewidencjonowany w systemie REGON, jak rów-nież za podatnika, ponieważ nie można uznać go za jednostkę organizacyjną (Wyrok Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 24 lutego 2010 r., I SA/Ol 13/10). Dyrektor placówki odgrywa ważną rolę, wspierając radę rodziców. Powinien zadbać, aby przed wyborem swoich przedstawicieli rodzice byli świadomi, jakie kompetencje ma rada rodziców i jakie obowiązki są związane z członkostwem w tym organie. Ponadto dyrektor powinien z dużym wyprzedzeniem informować, jakie są jego oczekiwania w stosunku do rady, pamiętając, że na spotkaniach rady to jej członkowie są gospodarzami, a dyrektor lub nauczyciele jedynie gośćmi. Inne podmioty Ustawodawca dopuszcza udział w życiu przedszkola jeszcze innych podmiotów. Wydaje się, że ratio legis ustawodawcy było włączenie w proces decyzyjny różnych organizacji społecz-nych. Artykuł 86 ust. 1 Prawa oświatowego stanowi bowiem, że w placówce mogą działać, z wyjątkiem partii i organizacji politycznych, stowarzyszenia i inne organizacje, a w szcze-gólności organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej przedszkola lub placówki. Zatem dozwala się udział podmiotom, które są zor-ganizowane i funkcjonują w oparciu o pewną strukturę i konkretne cele pokrywające się z celami pożądanymi przez ustawodawcę. Nie można jednak wykluczyć, że za pośrednictwem tego typu organizacji w życiu przedszkola będą uczestniczyć także rodzice. W tym miejscu warto wskazać, że stosunkowo łatwo jest utworzyć np. stowarzyszenie zwykłe. Osoby w liczbie co najmniej trzech, zamierzające zało-żyć stowarzyszenie zwykłe, uchwalają regulamin działalności, określający w szczególności nazwę stowarzyszenia zwykłego, cel lub cele, teren i środki działania, siedzibę, przedstawi-ciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd, zasady dokonywania zmian regu-laminu działalności, sposób nabycia i utraty członkostwa, a także sposób rozwiązania stowa-rzyszenia zwykłego (art. 40 ust. 2 Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzysze-niach). Stowarzyszenie zwykłe powstaje i może rozpocząć działalność dopiero z chwilą wpisu do ewidencji. Podjęcie działalności w placówce przez stowarzyszenie lub inną organizację, o której mowa powyżej, nie następuje jednak automatycznie (z urzędu). Taki podmiot zainteresowany musi na to uzyskać zgodę dyrektora placówki, wyrażoną po uprzednim uzgodnieniu warunków tej działalności oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii rady placówki i rady rodziców. Gdy z ustaleń dyrektora wynika, że cele danej organizacji przemawiają za dopuszczeniem jej do działalności, nie powinien on na tym etapie wydawać odmownej decyzji, lecz skierować wniosek do zaopiniowania radzie przedszkola i radzie rodziców (jeśli oczywiście organy te zostały w placówce utworzone). Co najmniej jedna uchwała wyrażająca negatywną opinię w przedmiocie działania w przedszkolu organizacji zobowiązuje dyrektora do odmówienia wyrażenia zgody na działanie tej organizacji w placówce (art. 86 ust. 2 Prawa oświatowego), o czym należy zawiadomić wnioskodawcę. Uzyskanie wyłącznie pozytywnych opinii rad działających w przedszkolu jest z kolei wiążące dla dyrektora, który w tej sytuacji nie powi-nien odmawiać dopuszczenia organizacji do działalności w placówce. Rodzice mogą wykorzystać także taką formę zrzeszenia się, aby współuczestniczyć w procesie decyzyjnym w przedszkolu.