OPUBLIKOWANO: 30 MAJA 2018

Zastosowanie Metody Samoregulacji (Self-Reg) w poradni

Opracowała: dr Marta Majorczyk, pedagog, doradca rodzinny, trener, wykładowca akademicki, pracownik niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej

Samoregulacja to umiejętność panowania nad swoimi emocjami, takimi jak gniew, lęk, złość czy przygnębienie. To także umiejętność niepoddawania się wpływowi emocji innych osób, odpowiedzialność za swoje słowa i zachowanie, postępowanie według określonych norm i zasad, otwartość na nowe sytuacje czy rozwiązania.

Samoregulacja nie oznacza tego samego, co samokontrola. Ta pierwsza wiąże się z samoobserwacją, ze świadomością przeżywanych emocji, myśli, przekonań czy sytuacji, które wywołują reakcje stresowe czy lękowe. Omawiana umiejętność odnosi się do sposobu, w jaki autonomiczny układ nerwowy (AUN) reaguje na stres i wpływa na część układu, która mieści się głęboko w mózgu ssaczym i gadzim według modelu mózgu trójjedynego P. MacLeana. Zaś samokontrola jest związana z „korą nową”, czyli z „myślącym” mózgiem. To on kontroluje myślenie czy wysławianie się. Niestety nie posiada on pierwszeństwa w stosunku do swoich dwóch poprzedników. W sytuacji awaryjnej mózg może automatycznie zareagować w określony sposób bez przemyślenia tej decyzji.

W mózgu dorosłego człowieka pomiędzy płatami czołowymi a ciałem migdałowatym znajduje się nerwowy układ hamujący odpowiedzialny za samoregulację zachowania człowieka w trudnych sytuacjach i jego zdolność do adaptacji zmian. Dzięki temu, w porównaniu do dziecka, dorosły potrafi zachować spokój podczas stresu, kryzysu czy nadmiaru nowych wyzwań. Zdolność hamowania sygnałów alarmowych przez przednie części płatów czołowych możliwa jest poprzez systematyczny trening zachowania równowagi emocjonalnej, np. wyrażenie emocji oraz ustalenie ich prawdziwego źródła powstania.

Samoregulacja jest procesem rozwojowym, który uruchamia prymitywne funkcje na wszystkich poziomach ośrodkowego układu nerwowego. Należy sobie zadać pytanie: „co muszę zrobić, aby uzyskać stan, w którym zrobię to, co chcę i jak chcę?”, Samoregulację można podzielić na trzy poziomy, które współpracują ze sobą i umożliwiają modulację stanu:

• pierwszy (okres noworodkowy) – działa poprzez autonomiczny układ nerwowy i jego zależności od tworu siatkowatego oraz układu limbicznego, obie te struktury współpracują ze sobą, aby regulować temperaturę, ciśnienie krwi, oddychanie, napięcie mięśni, cykle sen/czuwanie, przyjmowanie pokarmu, trawienie, wydalanie oraz monitorowanie przeżycia; czynności ruchowe pozwalają niemowlęciu zaangażować się w zachowania samoregulacyjne, takie jak: ssanie, zamykanie oczu, unikanie wzroku, odwracanie głowy itp.,
• drugi (okres niemowlęcy) – pozwala osiągnąć, utrzymać i zmieniać stany adekwatnie do danej sytuacji; na tym poziomie dziecko używa specyficznego wkładu sensomotorycznego oraz informacji zwrotnej, aby uporządkować ten stan; wyróżnia się strategie takie jak: synchronia między ssaniem, przełykaniem i oddychaniem, wybiórcza uwaga, wzrokowe szukanie i monitorowanie oraz kierunkowanie, ruchy adaptacyjne, zdolność do zdobywania, utrzymywania i zmian stanów odpowiednich do sytuacji, oralne używanie smaku, faktury, temperatury, ssania, dmuchania, gryzienia, chrupania, przeżywania oraz lizania, strategie ruchowe zwiększają się i zostają wzbogacone o umiejętności motoryczne, strategie całego ciała lub jego części (np. huśtanie się, podskakiwanie, zabawa małymi przedmiotami itp.),
• trzeci  – pojawia się w późniejszym dzieciństwie, razem z rozwojem umiejętności poznawczych wyższego poziomu; wyróżnia się tu następujące strategie: intencje, ciągła uwaga, wybór celów, planowanie, ocena strategii, obserwacja własna, rozwiązywanie problemów, zachowania ukierunkowane na cele, język używany do organizacji, rozpoznawanie potrzeb dla zmian i utrzymania stanu, organizacja przestrzeni, czasu, zadań oraz otoczenia; na tym etapie umiejętność rozwiązywania problemów oraz użycie języka werbalnego i wewnętrznego do organizacji pozwala człowiekowi na monitorowanie, planowanie, egzekwowanie i ocenianie strategii regulacyjnych (np. aktywności sportowych, przerw na kawę, spacerów itp.).

Samoregulacja umożliwia samokontrolę i samodyscyplinę. Dzięki umiejętności samoregulacji dzieci lepiej się uczą, zachowują się w pożądany sposób, są radosne i przyjaźnie nastawione do otoczenia, a także nawiązują lepsze relacje z innymi. 

Czym jest stres?

Stres jest częścią życia – również częścią życia dzieci, z którą zmagają się od narodzin. Zwykle uważa się go za zjawisko negatywne, coś, czego trzeba unikać. Tymczasem według J. Chodkiewicz stres stanowi:

• bodziec występujący w otoczeniu, poprzez oddziaływanie na dziecko wywołuje w nim napięcie i silne emocje,
• reakcję organizmu dziecka na stawiane mu wymagania, zarówno  fizyczne, jak i psychiczne,