OPULIKOWANO: 27 KWIETNIA 2018

Baśnie i bajki terapeutyczne w redukcji lęków

Opracowała: Ilona Michałowska-Olechnowicz, terapeuta zajęciowy m.in. w domu pomocy społecznej, certyfikowany terapeuta metody Snoezelen I stopnia, pedagog, prowadzi autorskie zajęcia terapeutyczne dla dzieci z rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym

Coraz częściej podczas pracy z dziećmi wykorzystuje się baśnie i bajki terapeutyczne, czyli utwory literackie im najbliższe, w których świat realny miesza się z fantastycznym, tworząc zrozumiałą przestrzeń. Bajkoterapia jest istotna nie tylko ze względu na jej ogromną rolę w rozwoju wyobraźni, słownictwa, zainteresowań, ale przede wszystkim pozwala dzieciom zapoznać się z całą gamą ludzkich emocji oraz pomaga w uporaniu się z różnymi lękami.

Lęk i strach

Należy rozróżnić dwa pojęcia, które w literaturze często stosowane są zamiennie: strach i lęk. Strach jest emocją wrodzoną, która pojawia się jako reakcja na bodźce realnie zagrażające (np. bólowe) i umożliwia reagowanie na nie. Lęk jest procesem wewnętrznym, niezwiązanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem, umożliwia ochronę przed potencjalnym (wyobrażonym), przewidywanym zagrożeniem. Strach jest pierwotny i to z niego wyrasta lęk.

Lęk ze względu na jego źródła można podzielić na:

• lęk odtwórczy – odczuwany wobec danej sytuacji, której już wcześniej doświadczyliśmy, np. dziecko w przeszłości doznało silnego bólu podczas wizyty u dentysty, dlatego może odczuwać lęk przed kolejnymi wizytami,
• lęk wytwórczy – związany z lękowymi wyobrażeniami dziecka, czyli sytuacjami, których realnie nie doświadcza, a jedynie wyobraża je sobie (np. czarownice, duchy); dziecko dzięki wyobraźni może samo budować świat lęków, np. poprzez oglądanie filmów (horrorów), których nie rozumie, a które wzbudzają w nim silny niepokój,
• lęk związany z obrazem własnej osoby – pojawia się najpóźniej, w reakcji na odrzucenie, niepowodzenie, poczucie bycia gorszym, co w efekcie prowadzi do zamykania się w sobie,
• lęk związany z niezaspokojonymi potrzebami – przejawia się jako bolesne odczuwanie braku zaspokojenia potrzeb zarówno psychicznych, jak i fizjologicznych.

Lęk ma pozytywne i negatywne strony. Dzięki niemu dziecko może mobilizować się do działania, uczyć się zachowań społecznych, pogłębiać empatię i wrażliwość na los innych ludzi, wzmacniać się wewnętrznie. Lęk staje się patologiczny, gdy permanentnie przejawia się w zachowaniu dziecka, co prowadzi do powstania szeregu zaburzeń. Długotrwały lęk przyczynia się do dezorganizacji zachowania, postawy bierności, złego samopoczucia, agresji i apatii.

Objawy lęku występują w kilku sferach rozwoju:

• wegetatywna – dolegliwości somatyczne (bóle brzucha i głowy), biegunka, suchość w jamie ustnej lub nadmierna produkcja śliny, potliwość, przyśpieszony oddech i akcja serca, zaczerwienienie bądź bladość skóry, rozszerzenie źrenic, napięcie mięśniowe,
• poznawcza – zapominanie, brak koncentracji, natłok myśli,
• behawioralna – stereotypie ruchowe, obgryzanie paznokci, nerwowy śmiech, niepokój ruchowy bądź zahamowanie ruchowe,
• emocjonalna – płaczliwość, złość, nerwowość, uczucie nieustannego napięcia i przygnębienia.

Lęk może przybierać formę napadów lub fobii. Fobie dotyczą najczęściej lęków przed przedmiotami, zwierzętami, wysokością czy otwartą przestrzenią. Przyczyn lęków jest wiele, ale najczęściej upatrywać je można w:

• środowisku rodzinnym (np. oczekiwania i wymagania rodziców, ich stosunek emocjonalny do dziecka, formy wpływania na zachowanie dziecka poprzez system kar i nagród, konflikty rodzinne),
• przedszkolu i szkole (np. niska pozycja w grupie, odrzucenie, niesatysfakcjonujące oceny, brak uznania, deprecjonowanie wysiłków dziecka),
• telewizji (oglądanie filmów, które wywołują strach i silne negatywne emocje, wyzwalają koszmary nocne i lękowe formy zachowania podczas i po projekcji filmu).

Lęki w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym