STAN PRAWNY NA 24 LIPCA 2020 Zasady tworzenia indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego Opracował: Adam Krasnosielski, psycholog, pedagog szkolny, pedagog specjalny, nauczyciel i wykładowca, zaktualizowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, socjoterapeutka, pedagog, kurator sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z 2017 r. poz. 1578 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1647). Poradnia psychologiczno-pedagogiczna w ramach współpracy ze szkołami i przedszkolami pomaga m.in. w opracowaniu indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych. Co powinien zawierać IPET i jak go przygotować? Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET) opracowuje się dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Zgodnie z § 13 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych takie orzeczenie mogą otrzymać uczniowie:   • niepełnosprawni (niesłyszący, słabosłyszący, niewidomi, słabowidzący, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym zespołem Aspergera, a także z niepełnosprawnościami sprzężonymi – posiadający minimum dwie powyższe niepełnosprawności jednocześnie), • niedostosowani społecznie, • zagrożeni niedostosowaniem społecznym. Pozostałym dzieciom, które wymagają pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a zespół do spraw orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego, działający przy poradni psychologiczno--pedagogicznej, nie wydał orzeczenia, również udziela się w szkole specjalistycznej pomocy. Mimo że często przybiera ona postać różnego rodzaju dodatkowych zajęć. W ich przypadku nie opracowuje się IPET-u. Jedyną dokumentację w takim przypadku stanowi pisemne powiadomienie rodzica o rodzaju przydzielonych zajęć, ich wymiarze i terminie realizacji. Wśród uczniów objętych taką formą wsparcia są dzieci z opiniami psychologiczno- -pedagogicznymi oraz rozpoznane przez nauczycieli podczas bieżącej pracy. Przed przygotowaniem IPET-u Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny jest przygotowywany przez zespół i tworzony w placówce, do której uczęszcza uczeń. W jego skład wchodzą nauczyciele uczący w klasie, do której dziecko uczęszcza, specjaliści z nim pracujący oraz rodzice, a także pełnoletni uczeń. Na ich zaproszenie lub za ich zgodą do zespołu może dołączyć inny specjalista, np. lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista pracujący poza szkołą i rejonową poradnią psychologiczno-pedagogiczną. Może być to również asystent rodziny, o ile takowy współpracuje z rodziną ucznia. Na wniosek dyrektora placówki w pracach zespołu może uczestniczyć przedstawiciel rejonowej lub specjalistycznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, asystent lub pomoc nauczyciela. Uczestniczenie w pracach zespołu specjalisty zatrudnionego na co dzień w poradni jest bardzo korzystne dla stworzenia programu oraz jego realizacji. Pomaga on we właściwym zrozumieniu intencji, jakie przyświecały twórcom orzeczenia, oraz odpowiednim dobraniu zajęć do potrzeb dziecka. Jest to niezbędne dla nawiązania prawidłowej współpracy przy realizacji wspólnych zadań szkoły i poradni. Pracownik poradni może również pełnić rolę superwizora, który pomaga w eliminowaniu błędów przy realizacji programu. Należy pamiętać, że udział rodziców ucznia w pracach zespołu nie powinien być bierny. Aktywne uczestniczenie winno się koncentrować nie tylko na dostarczaniu informacji do diagnozy, ale także w tworzeniu i modyfikacji IPET-u. Obowiązkiem dyrektora jest pisemne powiadomienie rodziców lub pełnoletniego ucznia o terminie posiedzenia zespołu oraz o możliwości pełnego, aktywnego w nim uczestnictwa. IPET na miarę dziecka IPET jest programem skierowanym do konkretnego dziecka, dlatego podstawą jego tworzenia jest poznanie zakresu możliwości ucznia. Służy temu wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia. W jej przygotowaniu wskazany jest udział pracownika poradni psychologiczno-pedagogicznej, o ile został zaproszony do włączenia się w prace zespołu. Pełna diagnoza pozwala wskazać na przyczyny niepowodzeń ucznia. Dlatego też źródłem informacji o uczniu powinny stać się dostarczone do szkoły przez rodziców ucznia dokumenty, np. orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, orzeczenie o niepełnosprawności, wyniki badań lekarskich. Nie mniej ważne są obserwacje ucznia prowadzone przez nauczycieli i specjalistów podczas codziennych zajęć, dające obraz funkcjonowania dziecka w jego naturalnych warunkach. Rozpoznając potrzeby i możliwości dziecka, pracownik poradni psychologiczno-pedagogicznej może również poprowadzić obserwację w szkole/placówce przedszkolnej, do której uczęszcza dziecko. Pomocne są badania wykonane przez specjalistów zatrudnionych w szkole, które jeśli są prowadzone systematycznie, pomagają określić dynamikę rozwoju ucznia. Ważna jest również analiza prac dziecka, zarówno tych zadanych w ramach zajęć lekcyjnych, jak i realizowanych przez ucznia samorzutnie. Nie do przecenienia są informacje pozyskane na temat funkcjonowania dziecka od jego rodziców. Pozwalają one uzyskać obraz dziecka i dostrzec źródła jego niepowodzeń w szerszych ramach czasowych. Umożliwiają również uchwycenie nieprawidłowości wychowawczych popełnianych przez rodziców, które nasilają objawy dysfunkcji. Zdobyte informacje powinny zostać zawarte w wielospecjalistycznej ocenie funkcjonowania ucznia. Dotyczą one wszystkich elementów rozwoju dziecka: fizycznego, społecznego, emocjonalnego, intelektualnego oraz poznawczego. Uwzględniają również dotychczasowy przebieg rozwoju dziecka, a także poziom osiągnięć edukacyjnych. Pozwala to ustalić nie tylko aktualny poziom rozwoju, ale także przyczyny jego zahamowania. Dysponując takimi informacjami, łatwiej jest prognozować dalsze funkcjonowanie ucznia. Oznacza to, że diagnosta po wykonaniu rozpoznania powinien rzetelnie odpowiedzieć na pytania dotyczące aktualnego poziomu rozwoju dziecka, przyczyn jego zaburzeń oraz dalszych możliwości rozwojowych dziecka (przewidywanych osiągnięć). Zgodnie z § 6 ust. 10 pkt. 1–3 Rozporządzenia, dokonując wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia, należy uwzględnić: • indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne dziecka, • mocne i słabe strony dziecka, • przyczyny trudności edukacyjnych i rozwojowych dziecka, w tym bariery i ograniczenia, które utrudniają mu pełne uczestnictwo w życiu szkolnym lub przedszkolnym, • predyspozycje ucznia, • zainteresowania i uzdolnienia ucznia. Wielospecjalistyczną ocenę funkcjonowania ucznia przeprowadza się zgodnie z prawem dwa razy w roku: przed opracowaniem IPET-u oraz po jego realizacji przed planowaniem zadań na nowy rok szkolny. Czas trwania Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny tworzy się na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie, ale nie dłuższy niż jeden etap edukacyjny. Jest to bardzo wygodne rozwiązanie z uwagi na to, że nie można dokładnie określić, jaki będzie poziom funkcjonowania danego dziecka za rok. Lepiej zdiagnozować poziom jego potrzeb i możliwości na koniec roku szkolnego i na podstawie aktualnej oceny poziomu jego rozwoju zaplanować program na kolejny rok. Program musi być przygotowany do 30 września (§ 6 ust. 5 Rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym), jeśli orzeczenie zostało wydane w poprzednim roku szkolnym. Często jednak rodzice sięgają po pomoc poradni w sprawie orzeczenia w trakcie trwania roku szkolnego, w takiej sytuacji IPET należy opracować w przeciągu 30 dni od daty dostarczenia orzeczenia do szkoły przez rodzica dziecka lub pełnoletniego ucznia. Podsumowanie Rola pracownika poradni psychologiczno-pedagogicznej w procesie wspierania ucznia z niepełnosprawnościami lub zagrożonego niedostosowaniem społecznym w procesie wychowawczo-edukacyjnym nie powinna sprowadzać się jedynie do przeprowadzonej diagnozy. Czynny udział w dalszym wspieraniu ucznia oraz osób z nim pracujących zapewnia uczestnictwo w pracach zespołu utworzonego na rzecz dziecka w szkole. Dlatego jeżeli tylko dyrektor szkoły wyrazi potrzebę powiększenia grona specjalistów o pracownika poradni, zasadne jest, aby wsparł on swoją wiedzą i doświadczeniem pracowników szkoły. Bibliografia: • B. Marcinkowska, Indywidualne programy edukacyjne, w: Dydaktyka specjalna w przygotowaniu uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, red. J. Głodkowska, Warszawa 2010. • B. Marcinkowska, A. Wołowicz, Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia i konstruowanie indywidualnych programów dla osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, Warszawa 2010. • Specjalne potrzeby edukacyjne. Praca zespołu nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem w przedszkolach, szkołach i placówkach, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2011. W części drugiej tekstu przedstawione zostaną wskazówki dotyczące zawartości IPET-u.