OPUBLIKOWANO: 21 GRUDNIA 2017

Komunikacja z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – wskazówki dla nauczycieli

Opracowała: Magdalena Goetz, psycholożka i psychoterapeutka zajmująca się terapią młodzieży i dorosłych, prowadzi warsztaty psychoedukacyjne dla dzieci i młodzieży oraz szkoli rady pedagogicznej

Pojawienie się uczennicy lub ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) w placówce oświatowej nierzadko jest postrzegane przez nauczycieli jako wyzwanie, któremu trudno sprostać. W istocie praca z takim dzieckiem wymaga dobrego przygotowania merytorycznego – nauczyciel musi wiedzieć, na czym polega wyjątkowość ucznia, znać i rozumieć jej mechanizmy oraz wiedzieć, jakimi metodami pracować z dzieckiem.

Nie mniej ważne jest jednak odpowiednie podejście do dziecka i umiejętność nawiązania z nim kontaktu oraz więzi. To niemal truizm. Dziś już wiele osób, zwłaszcza specjalistów, zdaje sobie sprawę ze znaczenia dobrej, pogłębionej relacji z dzieckiem w procesie wychowania i nauczania, choć nadal nie wszyscy i nie do końca. Lepiej więc nie zakładać, że to oczywiste, ale przypominać o tym nauczycielom, wychowawcom, a także rodzicom uczniów. Ponadto należy mieć świadomość, że więź i dobra komunikacja to jedno, a wiedzieć, jak zrealizować te postulaty w praktyce – to drugie. Nierzadko dorośli, mimo swoich dobrych chęci i troski, w relacji z dziećmi ze SPE popełniają błędy mające bardzo niekorzystne skutki. Pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznej powinni zatem – w miarę swoich możliwości – zwracać uwagę nauczycieli (i innych osób pracujących z dziećmi ze SPE) na te błędy i pokazywać, jak mogą ich uniknąć, czyli jak mogą budować więź i komunikować się z dzieckiem ze SPE we właściwy sposób.

Fundament: indywidualne traktowanie

Każdy uczeń potrzebuje indywidualnego podejścia, jednak dzieci ze SPE potrzebują go w szczególności. Szkolne wymagania, zasady, środowisko zostały skrojone na miarę uśrednionych potrzeb dzieci mieszczących się w szeroko pojętej normie – intelektualnej, rozwojowej, kulturowej, emocjonalnej. Dzieciom ze SPE może być szczególnie trudno dostosować się do tych oczekiwań, zaś priorytetem nauczycieli powinno być wspieranie ich zarówno w przystosowaniu się do wymagań edukacyjnych, jak i wyzwań związanych z życiem społecznym. Ważne są oba te obszary jednocześnie, ponieważ wpływają na siebie – osiągnięcia edukacyjne na dostatecznym poziomie ułatwiają integrację z grupą (jest to istotne zwłaszcza w szkole podstawowej, gdzie dzieci oceniają się nawzajem m.in. przez pryzmat szkolnych osiągnięć), z kolei dobre relacje z rówieśnikami i nauczycielami sprzyjają bardziej efektywnemu uczeniu się.

Grupa uczniów ze SPE jest bardzo zróżnicowana – dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, z niepełnosprawnościami, przewlekle chore, z trudnościami adaptacyjnymi bądź niedostosowane społecznie, z poważnymi trudnościami w nauce lub przeciwnie – wybitnie zdolne. Nie ma jednego, uniwersalnego sposobu na to, jak do nich dotrzeć i jak skutecznie je wspierać. Można jednak sformułować pewne ogólne wskazówki, którymi nauczyciele powinni kierować się w pracy.

Przede wszystkim warto ich zachęcić, aby podczas pierwszych dni zajęć z uczniem ze SPE starali się go jak najlepiej poznać. Nie chodzi tylko o obiektywną ocenę jego możliwości, talentów, sytuacji i trudności, ale też o poznanie go jako osoby. Częstym błędem jest postrzeganie dzieci przez pryzmat ich choroby, zaburzeń, trudności czy uzdolnień i wynikająca z tego stereotypizacja. Dorosłym może się wydawać, że dzieci z autyzmem, dysleksją, ADHD czy niepełnosprawnością intelektualną są „jakieś” w związku z tą szczególną cechą, ale nie determinuje ona i nie określa ich osobowości, zainteresowań czy upodobań.