OPUBLIKOWANO: 30 PAŹDZIERNIKA 2017
Uczeń z autyzmem. Część II
W Polsce osoba z autyzmem może liczyć na wsparcie. Ma ona możliwość otrzymywania świadczeń nie tylko w zakresie oświaty, ale również służby zdrowia i pomocy społecznej. Wszystkie te formy wzajemnie się uzupełniają, np. zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju mogą być uzupełniane świadczeniami w poradni dla osób z autyzmem dziecięcym, a w świetlicy szkolnej ucznia z autyzmem może wspierać terapeuta realizujący specjalistyczne usługi opiekuńcze. Możliwości jest wiele – ważne, aby o nich wiedzieć i stosować zgodnie z potrzebami ucznia i jego rodziny, a także szkoły czy innej placówki wychowawczej.
Wpływ autyzmu na proces uczenia się
Według współczesnych badaczy główne trudności w procesie uczenia się osób z autyzmem wynikają z nieprawidłowości połączeń między strukturami mózgu, większego obwodu głowy, różnic w budowie móżdżku, różnic w społecznej sieci mózgu, systemu neuronów lustrzanych oraz różnic neurochemicznych. Nie rozpoznano jak dotąd uniwersalnej cechy, charakterystycznej tylko dla osób z autyzmem. Mimo że autyzm ma wiele przyczyn, to każda z nich ostatecznie oddziałuje na struktury mózgu odpowiedzialne za rozwój społeczny i komunikacyjny. Struktury mózgu raczej z sobą współpracują, niż działają niezależnie od siebie. Połączenia, szczególnie dalekie, które pozwalają na koordynację działań różnych części tego narządu, u osób z autyzmem wydają się być osłabione.
Słabe połączenia między poszczególnymi obszarami mózgu, które występują w przypadku autyzmu, powodują trudności z nauczeniem się złożonych zachowań wymagających współdziałania różnych jego części. U wielu osób z autyzmem około czwartego miesiąca życia występuje nieprawidłowy, przyspieszony przyrost obwodu głowy. Badacze sugerują, że wynika on z namnażania komórek, po którym nie następuje redukcja. Powoduje to powstanie dużej liczby niezbyt dobrze zorganizowanych neuronów. Inni wskazują na stany zapalne w tkance mózgowej – obecnie jest to bardzo aktywny obszar badań. Równolegle wyniki badań nad autyzmem pokazują, że w korze móżdżku występuje mniejsza liczba komórek Purkiniego, które hamują pobudzanie neuronów w całym mózgu. Brakujące komórki być może nigdy się nie wytworzyły, co wskazuje na prenatalny okres powstania tej nieprawidłowości.
Istotne wydają się również różnice w społecznej sieci mózgu. Dzieci z autyzmem w wieku przedszkolnym nie wykazują typowych reakcji na twarze i bodźce emocjonalne. Takie reakcje powinny występować w mózgu w szóstym–siódmym miesiącu życia. Z badań wynika również, że początkowo powiększeniu ulega ciało migdałowate, ale liczba i wielkość neuronów jest w nim zredukowana. Sądzi się, że brak wrażliwości na „nagrody społeczne” prawdopodobnie wyjaśnia, dlaczego dzieci z autyzmem nie patrzą na innych ludzi.
Kolejną trudnością jest działanie systemu neuronów lustrzanych odpowiedzialnego za rozwijanie umiejętności naśladowania, komunikacji niewerbalnej opartej na gestach i komunikacji werbalnej. Sugeruje się, że dysfunkcje tego układu mogą być nawet jedną z przyczyn autyzmu, a nieprawidłowości w jego działaniu odzwierciedlają problemy z całościowym przesyłaniem informacji w mózgu.
Istotne są również różnice w chemii mózgu – neurony reagują na sygnały chemiczne – wiadomo, że osoby z autyzmem oraz ich najbliżsi krewni mają podwyższony poziom serotoniny. Nie jest to jednak jednoznaczne ze stwierdzeniem, że odzwierciedla to różnice w poziomie serotoniny w ich mózgach. Wyniki badań sugerują ponadto obniżony poziom oksytocyny, a niektóre z nich wskazują na poprawę zachowań społecznych w wyniku leczenia oksytocyną zarówno u osób neurotypowych, jak i osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (dalej ASD).
Wiadomo także, że dzieci z autyzmem na ogół wykazują ogólnie wyższy poziom pobudzenia układu autonomicznego, które rośnie w wyniku zetknięcia z najbardziej trywialnymi przedmiotami, przy czym znaczące bodźce, jak np. wzrokowe, okazują się zupełnie nieskuteczne, jeśli chodzi o wywoływanie reakcji.
Wszystkie te zmiany mają wpływ na proces uczenia się osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Strategie nauczania osób z autyzmem
W ostatnich latach w wielu krajach europejskich wprowadzono kompleksowe programy wsparcia środowiska osób z autyzmem. W odniesieniu do części dzieci z autyzmem w wieku szkolnym ważne są: spójna struktura, wsparcie umiejętności porozumiewania się, nauczanie umiejętności społecznych oparte na strategiach wykorzystujących pomoce wizualne oraz funkcjonalne i pozytywne podejście do zachowań wspierających, do innych zaś: podążanie za zainteresowaniami i interakcje oparte na emocjach, rozwój myślenia, komunikacji i nawiązywanie kontaktów społecznych. Przykładami nieco odmiennych strategii, ale zarazem spójnych koncepcji, są zaprezentowane poniżej trzy programy: Early Start Denver Model dla małych dzieci, Floortime oraz TEACCH.
Early Start Denver – model dla małych dzieci
