OPUBLIKOWANO: 27 PAŹDZIERNIKA 2017
ZAKTUALIZOWANO: 5 PAŹDZIERNIKA 2018
Emerytury nauczycielskie
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.),
- Ustawa z dnia 2 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 2),
- Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.),
- Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38),
- Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 128),
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60 ze zm.),
- Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 664 ze zm.).
Wraz z początkiem 2013 r. weszła w życie nowelizacja Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, której celem było zrównanie i podwyższenie powszechnego wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do poziomu 67 lat. Podwyższenie wieku emerytalnego miało być stopniowe – wiek miał się zwiększać o jeden miesiąc co kwartał, począwszy od 1 stycznia 2013 r. Podwyższony wiek emerytalny miał dotyczyć kobiet urodzonych po 31 grudnia 1952 r., a także mężczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 r. Z dniem 1 października 2017 r. doszło jednak do przywrócenia powszechnego wieku emerytalnego na poziomie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Oznacza to tym samym rezygnację z rozpoczętego kilka lat temu procesu podnoszenia wieku emerytalnego docelowo do poziomu 67 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. Jakie obecnie możliwości przejścia na emeryturę mają nauczyciele?
Likwidacja emerytury częściowej
Oprócz obniżenia wieku emerytalnego do poziomu 60 i 65 lat ustawa nowelizująca (Ustawa o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw) spowodowała likwidację instytucji tzw. emerytury częściowej. Emerytura częściowa została pomyślana jako instrument łagodzący podwyższenie wieku emerytalnego i została wprowadzona od 1 stycznia 2013 r. (art. 26b Ustawy o emeryturach i rentach – obecnie uchylony).
Osoba, która otrzymała prawo do emerytury częściowej, w przyszłości, po osiągnięciu odpowiadającego jej powszechnego wieku emerytalnego, może przejść na pełną emeryturę na zasadach ogólnych. W przypadku gdy osoba planująca zamianę emerytury częściowej na pełną pracuje, konieczne jest dodatkowe rozwiązanie łączącego ją z pracodawcą stosunku pracy. Zamiana taka nie następuje jednak z urzędu, lecz na wniosek osoby zainteresowanej, o czym należy pamiętać, biorąc pod uwagę wysokość emerytury częściowej – wynoszącą jedynie 50 proc. kwoty emerytury, jaką otrzymywałby zainteresowany, gdyby ukończył powszechny wiek emerytalny. Co więcej, emerytura taka nie podlega podwyższeniu do kwoty najniższej emerytury, a ponadto każda pobrana z jej tytułu kwota obniża odpowiednio w przyszłości wysokość powszechnej emerytury, obliczanej na podstawie ogólnych przepisów. Z drugiej strony emerytura częściowa również podlega waloryzacji, a osoba ją pobierająca nie ma obowiązku zwalniania się z pracy. Prawo do emerytury częściowej nie podlega zmniejszeniu bądź zawieszeniu ze względu na osiągnięcie zbyt dużego przychodu przez pracującego emeryta.
W związku z obniżeniem wieku emerytalnego instytucja emerytury częściowej jako instrumentu łagodzącego skutki podniesienia wieku emerytalnego straciła rację bytu. Tym samym została ona zniesiona 1 października 2017 r. W związku z tym osoby, które z chwilą wejścia w życie ustawy nowelizującej miały ustalone prawo do emerytury częściowej, zachowały to prawo do czasu zamiany emerytury częściowej na emeryturę, o której mowa w art. 24 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zamiana następować będzie, jak już wskazano wyżej, na wniosek ubezpieczonego oraz – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem – po wcześniejszym ustaniu stosunku pracy.
Emerytura nauczycielska bez względu na wiek
Przysługująca na podstawie art. 88 Karty nauczyciela możliwość przejścia przez nauczycieli na emeryturę bez względu na wiek jest szczególnym przywilejem zawodowym, który został jednak w 2007 r. znacznie ograniczony. Przez dodanie w art. 88 ust. 2a wyodrębniono dwie grupy uprawnionych, mianowicie:
- urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.,
- urodzonych po 31 grudnia 1948, a przed 1 stycznia 1969 r.
W miejsce zniesienia dla obu grup wymagań co do wieku, z którymi mamy do czynienia w przypadku ogólnych przepisów emerytalnych, przepisy Karty Nauczyciela stawiają obostrzone warunki w zakresie stażu pracy. Wymagają bowiem, aby nauczyciel planujący udać się na wcześniejszą emeryturę udokumentował 30-letni okres zatrudnienia, z czego 20 lat powinno przypadać na pracę w charakterze nauczyciela. Niższe wymagania są stawiane nauczycielom szkolnictwa specjalnego (szkół, placówek, zakładów specjalnych i poprawczych, a także schronisk dla nieletnich) – w ich przypadku wymagane jest udokumentowanie 25 lat ogólnego stażu pracy, na które powinno się składać 20 lat pracy w charakterze nauczyciela (w szkolnictwie specjalnym).
Dodatkowym warunkiem stawianym nauczycielom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. jest konieczność rozwiązania (na wniosek nauczyciela) stosunku pracy. Jeżeli nauczyciel spełnia warunki stażowe, może przejść na wcześniejszą emeryturę również wtedy, gdy stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu/wygaśnięciu w przypadku:
- całkowitej bądź częściowej likwidacji szkoły,
- zmian organizacyjnych skutkujących zmniejszeniem liczby oddziałów w szkole lub takiej zmiany planu nauczania, która uniemożliwia dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,
- upływu sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym,
- odmowy podjęcia przez nauczyciela pracy w sytuacji, gdy znajdował się w stanie spoczynku.
Pewne zmiany w brzmieniu art. 88 Karty nauczyciela nastąpiły w związku z wprowadzaną obecnie reformą systemu oświaty, polegającą m.in. na likwidacji gimnazjów. Przepisy przejściowe wprowadzające powyższą reformę dotyczą m.in. umożliwienia rozwiązania stosunku pracy nauczyciela w przypadku odmowy przyjęcia stanu nieczynnego przez nauczyciela gimnazjum, w którym wygaszane jest kształcenie, oraz nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których prowadzone będą klasy gimnazjalne. Tym samym doprecyzowany został przepis art. 88 ust. 1a Karty nauczyciela, a z uprawnień do świadczeń emerytalnych będą mogli skorzystać również nauczyciele, których stosunek pracy został rozwiązany lub wygasł w związku z planowanymi zmianami w strukturze systemu oświaty, a którzy do 31 grudnia 2008 r. uzyskali prawo do emerytury, na podstawie art. 88 ust. 2a pkt 1 Karty nauczyciela.
Ze względu na fakt, że osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. w całości wkroczyły już w powszechny wiek emerytalny, a więc nie będą miały okazji skorzystać z emerytury bez względu na wiek, powyższe warunki znajdą zastosowanie głównie do drugiej z wymienionych uprzednio grup, czyli nauczycieli urodzonych pomiędzy 31 grudnia 1948 r. a 1 stycznia 1969 r. Ustawodawca postanowił, że prawo do wcześniejszej emerytury na postawie art. 88 Karty Nauczyciela będzie się należało tylko tym nauczycielom urodzonym pomiędzy 31 grudnia 1948 a 1 stycznia 1969 r., którzy wskazane powyżej warunku stażowe spełnili w ciągu 10 lat od dnia wejścia w życie Ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a więc do 31 grudnia 2008 r. W praktyce lista uprawnionych będzie jeszcze węższa. Część z nich wkroczyła już w powszechny wiek emerytalny (co dotyczy zwłaszcza kobiet), natomiast część nie miała realnie możliwości spełnienia stawianych przez ustawodawcę warunków stażowych. Dla przykładu, kobieta urodzona w 1967 r., która ukończyła studia w 1991 r., nawet po uwzględnieniu w 30-letnim okresie zatrudnienia 5-letniego okresu studiowania (jako okresu nieskładkowego) szansę na spełnienie warunków stawianych w art. 88 Karty nauczyciela miała dopiero w 2016 r.
