STAN PRAWNY NA 24 LISTOPADA 2020 Organizacja procesu kształcenia dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych – część II Opracowała i zaktualizowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społeczny sądu rodzinnego i dla nieletnich, trener, współtwórca Instytutu Szkoleń Oświatowych. W swojej pracy zawodowej skupia się głównie na udzielaniu pomocy dziecku obarczonemu szeroko rozumianymi dysfunkcjami i jego rodzinie Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie wa-runków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepeł-nosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecz-nym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309). Przepisy prawa oświatowego obligują niepubliczne przedszkola do stosowania, w sposób od-powiedni, przepisów dotyczących organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci niepełnosprawnych, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, skierowa-nych dla przedszkoli publicznych. Jakie obowiązki wynikają w związku z tym dla obydwu typów placówek? W pierwszej części publikacji przeanalizowano m.in. zakres obowiązków specjalistów, struk-turę pomocy psychologiczno-pedagogicznej, wskazania i możliwe formy udzielania wsparcia oraz przepisy przejściowe. W drugiej przedstawiamy wskazówki dotyczące tworzenia zespołu, zasad prowadzenia wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania dziecka oraz indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Dziecko z potrzebą kształcenia specjalnego Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształce-nia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych spo-łecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym za dziecko, które może ubiegać się o orzeczenie kształcenia specjalnego, uznaje dziecko, którego problemy wynikają z niepełno-sprawności. Może się ono kształcić w systemie ogólnodostępnym, integracyjnym lub specjal-nym (§ 2 Rozporządzenia). O wyborze spośród wskazanych w orzeczeniu form, w przypadku przedszkolaków, decydują rodzice. Przedmiot orzeczenia o kształceniu specjalnym Możliwość kształcenia • niesłyszenie i słabosłyszenie, • niewidzenie, słabowidzenie, • niepełnosprawność ruchowa, w tym afazja, • niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, • autyzm, w tym zespół Aspergera, • niepełnosprawności sprzężone przedszkola: ogólnodostępne, ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi, integracyjne, ogólnodostępne z oddziałami specjalnymi, specjalne (uwaga! nie organizuje się oddzia-łów specjalnych dla dzieci z niepełnosprawnością umysło-wą w stopniu lekkim), oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych, inne formy wychowania przedszkolnego Warunki kształcenia Placówka oświatowa, do której uczęszcza dziecko z orzeczeniem o potrzebie kształcenia spe-cjalnego, ma obowiązek (§ 5 Rozporządzenia): • zapewnienia realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia spe-cjalnego, • stworzenia odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i eduka-cyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci warunków do nauki, • zapewnienia odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, • zapewnienia zajęć specjalistycznych oraz innych zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne dzieci, • zapewnienia integracji dzieci z orzeczeniem ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z dziećmi pełnosprawnymi, • zapewnienia rozwoju samodzielności. Zespół – zadania i obowiązki Dla dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego w placówce oświatowej, do której uczęszcza, zostaje utworzony zespół. W jego skład wchodzą wychowawca, nauczyciele oraz specjaliści prowadzący z nim zajęcia (§ 6 ust. 3 Rozporządzenia). W przedszkolu koor-dynacją prac zespołu zajmuje się dyrektor. Zespół spotyka się w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku szkolnym. W jego posiedzeniach mogą uczestniczyć w zależności od potrzeb: • na wniosek dyrektora – przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, pomoc nauczyciela, • na wniosek rodziców lub za ich zgodą – inne osoby, np. lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista. Osoby biorące udział w spotkaniach zespołu są obowiązane przez prawo do zachowania ta-jemnicy. Nauczyciel wspomagający i pomoc nauczyciela W ramach kształcenia ogólnodostępnego oraz integracyjnego Rozporządzenie przewiduje (§ 7) zatrudnienie osób posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawar-tych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Rodzaj i poziom kształcenia Rodzaj dysfunkcji Rodzaj wsparcia oraz posiadane kwalifikacje przedszkola ogólnodo-stępne, inne formy wy-chowania przedszkolnego i szkoły ogólnodostępne orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone • nauczyciele lub specjali-ści posiadający kwalifi-kacje z zakresu pedago-giki specjalnej jako nau-czyciele wspomagający, • pomoc nauczyciela przedszkola ogólnodo-stępne, inne formy wy-chowania przedszkolnego i szkoły ogólnodostępne orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane dzieciom niewidzącym i niedowidzącym, nie-słyszącym i niedosłyszącym, z pro-blemami w poruszaniu się, w tym z afazją, z niepełnosprawnością sprzężoną, niedostosowaniem spo-łecznym lub zagrożeniem niedosto-sowaniem społecznym • nauczyciele lub specjali-ści posiadający kwalifi-kacje z zakresu pedago-giki specjalnej jako nau-czyciele wspomagający, • pomoc nauczyciela przedszkola specjalne, ogólnodostępne z oddzia-łami specjalnymi, klasy I–IV w szkołach podsta-wowych specjalnych oraz szkoły ogólnodostępne z oddziałami specjalnymi dziecko z niepełnosprawnością inte-lektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, z niepełnosprawno-ścią ruchową, w tym z afazją, z au-tyzmem, w tym z zespołem Asper-gera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi pomoc nauczyciela przedszkola i szkoły: spe-cjalne, integracyjne, ogólnodostępne z oddzia-łami specjalnymi lub in-tegracyjnymi orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane dzieciom niewidzącym i niedowidzącym, nie-słyszącym i niedosłyszącym, dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim za zgodą organu prowadzą-cego można zatrudnić do-datkowo pomoc nauczyciela Do obowiązków nauczycieli lub specjalistów posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej, zatrudnionych w celu współorganizowania kształcenia dzieci niepełnosprawnych, należą: • udzielanie pomocy w doborze form i metod pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, • prowadzenie wspólnie z innymi nauczycielami zajęć edukacyjnych, • realizacja zintegrowanych działań i zajęć określonych w programie wspólnie z innymi nauczycielami, specjalistami i wychowawcami, • praca wychowawcza z dziećmi niepełnosprawnymi, • w miarę potrzeb uczestniczenie w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w programie, realizowanych przez nauczycieli, specjalistów i wychowawców. Wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania dziecka Do zadań zespołu należy wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania dziecka (§ 6 ust. 4 i 10 Rozporządzenia). Zespół dokonuje jej we współpracy z rejonową lub specjali-styczną poradnią psychologiczno-pedagogiczną. Ponadto zespół dokonuje okresowej wielo-specjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania. Częstotliwość jej dokonywania jest zależna od potrzeb, ale powinna być przeprowadzana nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym. Musi ona uwzględniać: • informacje i zalecenia zawarte w orzeczeniu, • indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, uwzględniające mocne strony, pre-dyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia, • przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu dziecka, • trudności w zakresie włączenia dziecka w zajęcia realizowane wspólnie z innymi dziećmi, oddziałem przedszkolnym lub szkolnym oraz efekty działań podejmowanych w celu ich przezwyciężenia. Prawa rodzica Prawodawca za pomocą Rozporządzeniu (§ 6 ust. 8, 11, 12) nadał wiele praw rodzicom dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, włączając ich w prace zespołu i czyniąc ich współodpowiedzialnymi za realizację jego postanowień. Mają oni prawo uczest-niczyć w pracach zespołu, jego posiedzeniach związanych z wielospecjalistyczną oceną po-ziomu funkcjonowania oraz tworzeniem indywidualnego programu edukacyjno- -terapeutycznego. Obowiązkiem dyrektora jest informowanie rodziców, na piśmie, w sposób przyjęty w danej placówce oświatowej, o posiedzeniach zespołu. Otrzymują oni kopię wielo-specjalistycznej oceny oraz programu. Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny Według Rozporządzenia (§ 6 ust. 1–5) wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania dziecka jest podstawą, na której zespół opracowuje indywidualny program edukacyjno- -terapeutyczny. Prawodawca dookreślił zakres merytoryczny dokumentu, nie wskazując w Rozporządzeniu jego wzoru. IPET musi zawierać: • zakres i sposób dostosowania programu wychowania przedszkolnego do indywidual-nych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy, • zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem, ukierunkowane na poprawę funkcjonowania dziecka, • wzmacnianie uczestnictwa dziecka w życiu przedszkolnym poprzez działania o cha-rakterze rewalidacyjnym, • formy i okres udzielania dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, • działania wspierające rodziców dziecka, • zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym porad-niami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami poza-rządowymi, innymi instytucjami oraz podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży, • zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami dziecka w realizacji: zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, warunków do nauki, za-pewnienia sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psycho-fizyczne dziecka, zajęć specjalistycznych, integracji dzieci ze środowiskiem rówieśni-czym, • wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego, które są realizowane indywidualnie z dzieckiem lub w grupie liczącej do pięciu dzieci. W zakresie zajęć rewalidacyjnych, prowadzonych w ramach IPET-u, ustawodawca kładzie główny nacisk na umiejętności komunikacyjne. Wśród nich wymienia w przypadku: • dziecka niewidomego – naukę orientacji przestrzennej i poruszania się, naukę systemu Brailleʼa oraz innych alternatywnych metod komunikacji, • dziecka niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem – naukę języka mi-gowego lub innych sposobów komunikowania się wspomagających i alternatywnych (AAC), • dziecka z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera – zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne. Program opracowuje się na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nie dłuższy jednak niż etap edukacyjny. Program przygotowuje się w terminie: • do 30 września roku szkolnego dla dziecka, które rozpoczyna wychowanie przed-szkolne albo • do 30 dni od dnia złożenia orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Załącznikami do artykułu są: • arkusz wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania dziecka, • wzór indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego.