STAN PRAWNY NA 16 MARCA 2023 Dodatek wiejski Opracowała i zaktualizowała: Joanna Swadźba, prawnik, specjalista prawa oświatowego i prawa socjalnego, autorka wielu tematycznych artykułów, pracownik administracji rządowej Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949 ze zm.), • Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 11 grudnia 2002 r. (II SA/Lu 923/01). Nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców przysługuje odrębny dodatek w wysokości 10 proc. wynagrodzenia zasadniczego, który zwyczajowo nazywany jest dodatkiem wiejskim. Komu i na jakich zasadach jest on przyznawany? Zgodnie z art. 54 ust. 5 Karty nauczyciela nauczycielowi: • posiadającemu kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela, • zatrudnionemu na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców – przysługuje odrębny dodatek w wysokości 10 proc. wynagrodzenia zasadniczego, który zwyczajowo nazywany jest dodatkiem wiejskim. Komu przysługuje dodatek? O posiadaniu uprawnienia do dodatku wiejskiego decydują: • posiadanie przez nauczyciela kwalifikacji do zajmowania stanowiska, przez które należy rozumieć kwalifikacje do nauczania określonego przedmiotu lub prowadzenia określonego rodzaju zajęć w danej placówce, zgodnie z wymaganiami ustalonymi w Rozporządzeniu w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, • miejsce zatrudnienia nauczyciela, które, na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 1 KN, należy określić w akcie mianowania lub umowie o pracę, • wymiar zatrudnienia. Dodatek wiejski przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu w: • szkole, • przedszkolu, • placówce – położonych na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców. Jeśli miejscem zatrudnienia nauczyciela jest filia szkoły położona na terenie wiejskim lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców, to również przysługiwać mu będzie dodatek wiejski, nawet jeśli szkoła macierzysta położna jest w mieście liczącym powyżej 5000 mieszkańców. Zatrudnienie w szkole filialnej musi być odróżnione od zatrudnienia w niefilialnej (macierzystej) części placówki. Należy bowiem zauważyć, że szkoły filialne są wyodrębnione organizacyjnie w statucie szkoły macierzystej, a miejscem pracy nauczyciela zatrudnionego w takiej szkole jest właśnie ta filia. Powyższe oznacza, że dla oceny, czy nauczyciel zatrudniony w filii szkoły spełnia warunki do przyznania dodatku wiejskiego, znaczenie ma to, czy szkoła filialna położona jest na terenie wiejskim lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców. Ważne! Zgodnie z orzecznictwem sądów organ prowadzący przedszkole czy szkołę nie może uzależnić wypłaty dodatku od posiadanych środków pieniężnych – por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 11 grudnia 2002 r. Ile wynosi dodatek wiejski? Dodatek wiejski przysługuje miesięcznie w stałej wysokości – 10 proc. – liczonej od wysokości wynagrodzenia zasadniczego należnej nauczycielowi w danym miesiącu. Kwota dodatku wiejskiego wzrasta wraz ze wzrostem wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela. Ustawodawca w treści art. 54 ust. 5 KN przewiduje, że organ prowadzący placówkę (wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek województwa) może podwyższyć dodatek nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wiejskim, na którym występuje deficyt kadr, przy czym nie określa górnej granicy tego dodatku. Decyzję co do podwyższonej wysokości dodatku wiejskiego ustawodawca pozostawił swobodnemu uznaniu organu prowadzącego. Dodatek wiejski nie stanowi stricte składnika wynagrodzenia nauczyciela. Składniki te zostały wymienione w treści art. 30 ust. 1 KN. Według tego przepisu wynagrodzenie nauczyciela składa się m.in. z nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych określonych w art. 54. W treści art. 54 ust. 7 został natomiast uregulowany dodatek wiejski. Jest to zatem dodatek socjalny, a nie składnik wynagrodzenia. Reasumując, ustawodawca w treści art. 30 KN zawarł definicję wynagrodzenia nauczyciela, której rada gminy ani żaden inny organ nie może modyfikować. Natomiast dodatek wiejski przyznawany jest na odrębnej podstawie prawnej (art. 54 ust. 7 KN) i stanowi dodatek socjalny, ale nie stanowi wynagrodzenia nauczyciela w ścisłym tego słowa znaczeniu. W konsekwencji organ prowadzący (rada gminy) nie ma kompetencji do regulowania kwestii dotyczących dodatku wiejskiego w treści regulaminu wynagradzania nauczycieli (por. rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody świętokrzyskiego, nr NK.I-0911/83/09). Zasady przyznawania i wypłaty dodatku wiejskiego Dodatek wiejski ma charakter socjalny. Warto też zwrócić uwagę, że przysługuje on za każdy miesiąc zatrudnienia nauczyciela, w związku z czym należy się on również za okres niewykonywania pracy np. z powodu choroby, przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia, przebywania na urlopie wychowawczym albo w okresie przebywania w stanie nieczynnym. Reasumując, prawo do dodatku wiejskiego jest uzależnione od pozostawania w stosunku pracy. Nauczyciel nie traci prawa do tego dodatku w okresie niewykonywania pracy, ponieważ z przepisów powszechnie obowiązującego prawa nie wynika skutek w postaci utraty prawa do ww. dodatku w okresie niewykonywania pracy. Zgodnie z art. 39 ust. 3 KN wynagrodzenie jest wypłacane nauczycielowi miesięcznie z góry. Skoro dodatek wiejski nie jest składnikiem wynagrodzenia, ale świadczeniem o charakterze socjalnym, to należy go wypłacić z dołu. Ważne! Dodatku wiejskiego nie wlicza się do podstawy obliczania dodatkowego wynagrodzenia rocznego, tzw. trzynastki. Nie wchodzi on także w podstawę obliczenia wynagrodzenia urlopowego oraz ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Natomiast jest wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Kiedy dodatek wiejski nie przysługuje? Uprawnienie do dodatku wiejskiego nie przysługuje nauczycielom zatrudnionym w placówkach położonych w miastach liczących powyżej 5000 mieszkańców, nawet jeśli prowadzą część zajęć na wsiach lub w miastach liczących poniżej 5000 mieszkańców. Decydujące o nabyciu prawa do dodatku wiejskiego są zarówno miejsce świadczenia pracy, jak i jej wymiar. Ponadto na podstawie art. 91b ust. 1 KN do nauczyciela zatrudnionego w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć nie stosuje się m.in. przepisów art. 54 KN. Nauczyciele zatrudnieni w placówkach położonych na wsiach lub w miastach liczących poniżej 5000 mieszkańców w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć nie nabędą prawa do tego dodatku, przy czym, jak już wskazano wyżej, do nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach, który w żadnej z nich nie jest zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, łącznie jednak wymiar jego zajęć stanowi co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć dla danego stanowiska, nie ma zastosowania przepis art. 91b ust. 1 KN. Oznacza to, że taki nauczyciel nabędzie uprawnienie do dodatku wiejskiego (art. 22 ust. 3 KN). Ważne! Dodatek wiejski nie przysługuje także nauczycielom zatrudnionym za zgodą kuratora oświaty na stanowisku pedagogicznym, w związku z zaistnieniem potrzeby zatrudnienia nauczyciela wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Wynika to z tego, że nauczyciel zatrudniony w trybie art. 10 ust. 9 KN nie posiada kwalifikacji wymaganych do zajmowania stanowiska nauczyciela, a z kolei jednym z warunków przyznania dodatku wiejskiego jest posiadanie przez nauczyciela kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela.