Program wychowawczo-profilaktyczny (przykład) Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.). Program wychowawczo-profilaktyczny to kompleksowy zbiór działań o charakterze wychowawczym oraz profilaktycznym. Tworzony jest w oparciu o diagnozę potrzeb oraz problemów występujących w danej społeczności szkolnej i odpowiada na nie. Wszystkie działania w zakresie profilaktyki są dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów i skierowane do nich, ich rodziców, a także nauczycieli. Podstawową funkcją programu wychowawczo-profilaktycznego jest dbałość o ustruktualizowany proces wychowania i zapobiegania zachowaniom ryzykownym wśród dzieci i młodzieży. Działalność wychowawczo-profilaktyczna w szkole polega na prowadzeniu działań z zakresu promocji zdrowego stylu życia oraz wspomagania uczniów i wychowanków w ich rozwoju ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości w sferze: • fizycznej – zdobycie wiedzy i umiejętności, które pozwalają na prowadzenie zdrowego stylu życia i podejmowanie zachowań prozdrowotnych, • psychicznej – zbudowanie równowagi i harmonii psychicznej, ukształtowanie postaw sprzyjających wzmacnianiu zdrowia własnego oraz innych ludzi, kształtowanie środowiska sprzyjającego rozwojowi zdrowia, • społecznej – kształtowanie postawy otwartej w życiu społecznym. Diagnoza środowiska szkolnego i sytuacji wychowawczej Każdego roku w placówce oświatowej przeprowadzana jest diagnoza środowiska – jego bieżących potrzeb w zakresie podejmowanych działań wychowawczych i profilaktycznych. Podstawą prowadzonego rozpoznania są: • spostrzeżenia wychowawcy na temat uczniów, z którymi prowadzi zajęcia lekcyjne i wychowawcze, • wywiady, analiza dokumentów, obserwacje uczniów, badania socjometryczne, które służą wskazaniu obszarów wymagających szczególnego wsparcia, • badania ankietowe, skierowane do rodziców oraz uczniów, dotyczące ich oczekiwań w zakresie realizacji treści wychowawczych i profilaktycznych. Przy opracowaniu zakresu wychowawczego programu należy uwzględnić potrzeby uczniów wynikające z: • pracy nad systemem wartości w oparciu o wybrane przez społeczność szkolną priorytetowe wartości, takie jak: uczciwość, tolerancja, empatia, patriotyzm, szacunek dla siebie i innych, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, • propozycji działań o charakterze wychowawczym, których autorami są rodzice, uczniowie oraz nauczyciele, • tradycji i świąt związanych z kalendarzem oraz z czczeniem pamięci o bohaterze szkoły. W przypadku części profilaktycznej programu jego zakres powinien skupiać się na konkretnych potrzebach społeczności szkolnej. Wśród problemów, które należy wziąć pod uwagę, są: bezpieczeństwo psychiczne i fizyczne dzieci i młodzieży oraz przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym. Współpraca Program wychowawczo-profilaktyczny jest realizowany w oparciu o współpracę rodziców, uczniów i nauczycieli, a także wsparcie specjalistów zatrudnionych w lokalnych instytucjach pomocowych. Współpraca z rodzicami jest realizowana poprzez: • zapoznanie rodziców z: zadaniami i zamierzeniami dydaktyczno-wychowawczymi w danej klasie i szkole, przepisami dotyczącymi zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, organizacją opieki psychologiczno-pedagogicznej oraz harmonogramem zajęć pozalekcyjnych organizowanych przez szkołę, • udział rodziców w podejmowaniu decyzji istotnych dla pracy szkoły, • organizację warsztatów oraz pogadanek na temat problemów wychowawczych, • indywidualne spotkania z rodzicami, których celem jest podjęcie z nimi współpracy. Rodzice: • uchwalają w porozumieniu z radą pedagogiczną program wychowawczo-profilaktyczny, • wspierają dziecko we wszystkich sferach jego życia, zapewniając mu poczucie bezpieczeństwa fizycznego oraz psychicznego, • wspierają wychowawców i nauczycieli w podejmowanych przez nich działaniach, służą wiedzą, doświadczeniem i pomocą, • aktywnie uczestniczą w życiu szkoły, włączając się w organizację uroczystości, wycieczek, imprez, • dbają o właściwą formę spędzania czasu wolnego, organizując dziecku czas wolny poza szkołą. Wychowawcy i nauczyciele: • opracowują i realizują przy współpracy rodziców szkolny program wychowawczo-profilaktyczny, kształcą i wychowują dzieci w duchu tolerancji i patriotyzmu, • prowadzą dokumentację związaną z procesem wychowania, • starają się poznać sytuację rodzinną i osobistą ucznia, dążą do rozpoznania potencjału psychospołecznego oraz intelektualnego swoich podopiecznych, dostosowują w praktyce metody, formy pracy oraz wymagania edukacyjne do specyficznych potrzeb ucznia, • dbają o prawidłową integrację społeczności klasy oraz szkoły, • wykorzystują potencjał grupy do wspierania jej członków w rozwoju pychospołecznym, promują osiągnięcia klasy i pojedynczych uczniów, • wspólnie z pedagogiem zabiegają o różne formy pomocy wychowawczej i materialnej dla uczniów, • wspierają swoją postawą i działaniami pedagogicznymi rozwój psychofizyczny uczniów, ich zdolności i zainteresowania, inspirują do twórczych poszukiwań, aktywności i samodzielności, • dbają o poczucie bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego ucznia w szkole, a w szczególności w zespole klasowym, reagują na wszelkie przejawy nietolerancji, dyskryminacji, • wspierają rozwój uczniów i proces ich usamodzielniania się, • wnioskują o objęcie pomocą psychologiczno-pedagogiczną uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, udzielają pomocy w przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych w oparciu o rozpoznane potrzeby uczniów, integrują działania szkoły i rodziców w tym zakresie, • współdziałają z instytucjami pracującymi na rzecz dziecka, lokalnym zapleczem pomocowym, organami ścigania oraz wymiarem sprawiedliwości. Uczniowie: • uczestniczą w opiniowaniu dokumentów szkolnych – statutu, programu wychowawczo profilaktycznego, • współtworzą społeczność szkolną i aktywnie wykorzystują swoje prawo do samorządności, • są autorami i współorganizatorami uroczystości szkolnych, biorą czynny udział w wycieczkach oraz imprezach szkolnych, • dążą do uwewnętrznienia sobie obowiązujących norm, przestrzegają zasad w codziennym życiu, szanują prawa innych członków społeczności szkolnej, • kierują swoim rozwojem psychospołecznym i intelektualnym, stają się coraz bardziej samodzielni. Praca zespołowa Program profilaktyczno-wychowawczy zawsze powinien być tworzony poprzez zespół utworzony z nauczycieli, wychowawców oraz specjalistów zatrudnionych w szkole. Pozwala to na uzyskanie wartości dodanej, która wynika z różnych systemów poznawczych członków zespołu. Indywidualny zasób wiedzy i doświadczeń wyzwala prawo synergii, a przez to wzbogaca zakres tworzonego materiału o unikalne treści. Praca zespołowa powinna mieć charakter warsztatowy i aktywizować wszystkie osoby biorące udział w tworzeniu projektu. Wyznaczanie celów Kluczowym działaniem w tworzeniu programu wychowawczo-profilaktycznego jest wyznaczenie jego celów. Powinny one bezpośrednio wynikać z diagnozy i odpowiadać na aktualne potrzeby społeczności szkolnej. Ich realizacja musi uwzględniać możliwości lokalowe i personalne placówki oraz jej lokalne zaplecze pomocowe. Cele ogólne powinny uzupełniać zoperacjonalizowane cele szczegółowe. Pozwala to w dużym stopniu na późniejszą ich weryfikację w procesie ewaluacji. Sposoby realizacji Podejmowane działania w ramach programu wychowawczo-profilaktycznego powinny mieć usystematyzowany charakter planu, którego podstawą jest realizacja celów na najbliższy rok szkolny. Zasadne jest, aby do wykonania każdego działania była wyznaczona konkretna osoba (lub zespół). Dobór działań i programów do realizacji musi uwzględniać ramy czasowe, jakimi dysponuje szkoła, i uwzględniać wszystkie funkcje placówki. Profilaktyka W wyniku przeprowadzonej diagnozy wyróżniono następujące obszary wymagające szczególnej uwagi w zakresie profilaktyki: • profilaktyka uzależnień w obszarze alternatywnych środków psychoaktywnych (dopalacze), • profilaktyka zachowań przemocowych w obszarze uwewnętrznienia przestrzegania norm społecznych oraz prawnych, • profilaktyka zaburzeń odżywiania (bulimia, anoreksja). Cele ogólne 1. Kształtowanie u uczniów: poczucia tożsamości narodowej, przynależności do społeczności szkolnej, lokalnej i regionalnej; zachowań prozdrowotnych; postawy asertywności – zapobieganie wchodzeniu w zachowania ryzykowne, związane z przyjmowaniem środków psychoaktywnych; postawy zdrowego stylu życia – zapobieganie zaburzeniom odżywiania; umiejętności komunikowania się z rówieśnikami oraz dorosłymi w sytuacjach trudnych i konfliktowych; umiejętności koniecznych do przedstawiania swoich oczekiwań w sposób pozbawiony agresji. 2. Organizacja czasu wolnego w oparciu o programy alternatyw, harcerstwo, koła: turystyczne, sportowe, wolontariatu, teatralne, kulinarne. 3. Uwewnętrznianie postaw proekologicznych – szacunku do przyrody. Sposób realizacji celów programu Cele ogólne Cele szczegółowe Sposoby realizacji Osoba odpowiedzialna Kształtowanie poczucia tożsamości narodowej, przynależności do społeczności szkolnej, lokalnej i regionalnej Uczeń: • zna symbole narodowe, flagę, godło oraz słowa hymnu narodowego, • rozumie znaczenie symboli narodowych, • potrafi okazać należny szacunek dla symboli narodowych, wie, w jakiej postawie śpiewa się hymn narodowy, • zna najbliższą okolicę, stolicę i inne polskie miasta, • zna sylwetki słynnych Polaków oraz patrona szkoły • organizacja i uczestnictwo w uroczystościach o charakterze szkolnym i państwowym, akademii z okazji świąt narodowych, • nabycie umiejętności śpiewania hymnu Pieśń Legionów Polskich Józefa Wybickiego podczas zajęć wychowania muzycznego, • umieszczanie na kartach kroniki szkolnej wydarzeń związanych ze świętami szkoły oraz państwowymi, • konkurs wiedzy o patronie szkoły; różne formy współzawodnictwa (film, album ze zdjęciami, prezentacja multimedialna, quiz), • konkurs międzyklasowy „Poznaj historię miejscowości, w której mieszkasz”, współzawodnictwo na podstawie wywiadów prowadzonych z mieszkańcami oraz ich prezentacji przed społecznością szkolną • wychowawcy klas, • nauczyciel wychowania muzycznego • nauczyciel bibliotekarz, • nauczyciel historii Kształtowanie zachowań prozdrowotnych oraz postawy asertywności, zapobiegające wchodzeniu w zachowania ryzykowne, związane z przyjmowaniem środków psychoaktywnych Uczeń: • zna zagrożenia związane z niekontrolowanym przyjmowaniem środków psychoaktywnych, • rozumie zasadność umiejętnego odmawiania podejmowania zachowań ryzykownych polegających na przyjmowaniu dopalaczy oraz innych środków alternatywnych, w tym lekarstw, • wie, w jaki sposób przeciwstawić się presji grupy rówieśniczej, • potrafi zastosować techniki zachowań asertywnych • warsztaty umiejętności psychospołecznych dla klas I–IV „Wiem, co jem”, „Zdrowo rosnę” oraz V–VIII „Potrafię odmawiać” • pedagog szkolny, • psycholog szkolny Kształtowanie umiejętności komunikowania się z rówieśnikami oraz dorosłymi w sytuacjach trudnych i konfliktowych Uczeń: • zna sposoby akceptowalnego sposobu wyrażania swoich uczuć i emocji, • wie, jak konstruktywnie rozwiązywać sytuacje sporne i konfliktowe, • potrafi nazywać emocje, które towarzyszą mu podczas sytuacji trudnych i konfliktowych • udział w zajęciach programów alternatyw, zbiórkach harcerskich, kołach turystycznym, sportowym, teatralnym, kulinarnym, wolontariacie, • uczestniczenie w ramach godzin wychowawczych w klasach I–IV w warsztacie „Śmieję się, złoszczę, smucę”, w klasach V–VIII „Mówię, słucham, rozumiem”, • zajęcia poświęcone świadomemu wyrażaniu emocji w ramach koła teatralnego • nauczyciele prowadzący koła zainteresowań, • specjalista poradni psychologiczno-pedagogicznej, • nauczyciel prowadzący koło zainteresowań Organizacja czasu wolnego oraz kreowanie zdrowego stylu życia w oparciu o programy alternatyw Uczeń: • wie, jak można kreatywnie spędzać czas wolny, • potrafi dopasować sposób spędzania wolnego czasu do swoich zainteresowań, • rozumie wpływ zdrowego stylu życia na kondycję fizyczną i psychiczną, • spędza czas wolny w sposób aktywny i kontrolowany, nabywając umiejętności prozdrowotnych i integrując się z pozytywną grupą rówieśniczą • organizacja czynnego wypoczynku w czasie wolnym, konkursy/działania dotyczące zdrowego stylu życia, • organizowanie zajęć w ramach harcerstwa, kół zainteresowań: sportowego, turystycznego, kulinarnego, • organizowanie zajęć w terenie, wycieczek pieszych, rowerowych, wspólnych ognisk • nauczyciele prowadzący koła zainteresowań Kształtowanie u uczniów postawy zdrowego stylu życia, zapobiegające zaburzeniom odżywiania Uczeń: • wie, jak zdrowo się odżywiać, • potrafi skomponować zdrowy posiłek, • rozumie, w jaki sposób zachować zdrowy wygląd, przestrzegając zasad dietetyki, • uczestniczy w zajęciach pozwalających na zdrowy i wysportowany wygląd • uczestnictwo w kołach kulinarnym, sportowym i turystycznym, konkurs kulinarny „Zdrowo na słodko” • nauczyciel biologii Uwewnętrznianie postaw proekologicznych szacunku dla przyrody Uczeń: • rozumie, dlaczego dbałość o przyrodę jest ważna również dla istnienia człowieka, • potrafi korzystać z uroków przyrody, dbając o jej piękno, • wie, jakie podejmować działania, aby chronić otaczającą przyrodę • wycieczki po okolicy, do parku, lasu, spotkania z leśniczym, dokarmianie ptaków i zwierząt, • udział w akcjach: Sprzątanie świata, Dzień Ziemi • wychowawcy klas Kształtowanie u uczniów umiejętności koniecznych do przedstawiania swoich oczekiwań w sposób pozbawiony agresji Uczeń: • rozumie, że są inne sposoby niż realizacja swoich potrzeb poprzez zachowania przemocowe, • wie, w jaki sposób zapanować nad trudnymi emocjami, • zna konsekwencje, jakie będzie musiał ponieść w sytuacji używania przemocy, • potrafi zrealizować swoje potrzeby bez użycia agresji • pogadanka z klasami VII i VIII „Przestrzegam przepisów prawa Zajęcia”, • Trening Zastępowania Agresji • inspektor policji ds. nieletnich, • specjalista oddelegowany z poradni psychologiczno-pedagogicznej Ewaluacja programu Informacje na temat efektywności programu pochodzą od grupy badawczej. Służą głównie podnoszeniu jakości funkcjonowania placówki oraz poprawie klimatu społecznego, w którym wzrastają uczniowie. Wyciągane z ewaluacji wnioski stanowią podstawę przy opracowaniu celów, które wyznaczą szczegółowe działania na następny rok szkolny. Narzędzia ewaluacji, które mogą być wykorzystane do sprawdzenia efektywności prowadzonych działań: obserwacja uczestnicząca i zewnętrzna, wywiad swobodny, kierowany, ankieta, metoda „napisz i narysuj”, badanie socjometryczne, analiza szkolnej dokumentacji (ilościowa i jakościowa), analiza treści. Grupa badawcza powinna być zróżnicowana i obejmować jak najwięcej różnych środowisk należących do społeczności szkolnej (uczniowie, nauczyciele, pracownicy administracyjni, rodzice). Dobierając osoby do badania, należy pamiętać, że grupa badawcza musi się składać z osób, do których możemy dotrzeć. Aby była ona reprezentatywna, powinna liczyć nie mniej niż 30 proc. populacji (zbyt liczna może przekraczać nasze możliwości techniczne przeprowadzania badania oraz analizy zebranych danych). Wnioski wyciągnięte z badania powinny przekładać się na konkretne podejmowane w następnym roku szkolnym działania.