OPUBLIKOWANO: 7 LIPCA 2017

Wspomaganie rozwoju dziecka z zaburzeniami lękowymi

Opracowała: Elżbieta Konik – pedagog resocjalizacyjny, wychowawca w placówce wsparcia dziennego, animator wydarzeń kulturalnych. Trenerka kompetencji społecznych w edukacyjnym programie KOMPAS realizowanym w szkołach. Autorka artykułów zwłaszcza o tematyce integracji społecznej

Lęk jest jedną z najtrudniejszych emocji towarzyszących człowiekowi już od pierwszych chwil życia. W dużym nasileniu może powodować zaburzenia, które dezorganizują funkcjonowanie dziecka, a później nastolatka. Wypracowanie odpowiedniej strategii radzenia sobie w sytuacjach wywołujących lęk wymaga znajomości jego natury, a tu wsparcie osób dorosłych może okazać się nieocenione.

Sylwetka lęku

Uczucie lęku można określić jako stan ogólnej niepewności wobec nieokreślonego zagrożenia pochodzącego najczęściej z wewnątrz, co odróżnia go od strachu wynikającego z obiektywnej sytuacji zewnętrznej. Wraz z lękiem pojawia się trudne do opanowania poczucie bezradności wywołujące specyficzne reakcje fizjologiczne. Za jego przyczynę uznaje się zagrożenie dla wartości „ja”. Towarzyszy człowiekowi przez całe życie, nie podlega ewolucji – jego całkowite zniwelowanie jest niemożliwe, a nawet niebezpieczne ze względu na jego adaptacyjną funkcję.

Rodzaje lęków

Wraz z wiekiem zmienia się treść lęków – od tych najbardziej biologicznych, poprzez społeczne, do duchowych. Najmłodsze dzieci obawiają się określonych przedmiotów czy zjawisk pojawiających się w otaczającej przestrzeni. Lęk wywołują w nich m.in. obcy ludzie, hałasy, ciemność i nieznane miejsca. Szczególnie intensywny niepokój budzi w nich oddzielenie od bliskich osób, tzw. lęk separacyjny. Rozwój procesów poznawczych powoduje, że z czasem lęki przybierają formę symboliczną – przedszkolaki drżą na myśl o wampirach, duchach, ale także z niepokojem przeżywają sytuacje chorób i śmierci w najbliższym środowisku. U dzieci w młodszym wieku szkolnym dodatkowo dochodzą obawy związane z osamotnieniem, ośmieszeniem czy odrzuceniem przez grupę. Źródłem trudności mogą być również wysokie wymagania ze strony otoczenia, w tym także niepowodzenia szkolne. Jak wynika z powyższych rozważań, do najczęściej występujących zaburzeń emocjonalnych na tle lękowym u dzieci zalicza się lęk separacyjny, fobie i lęk społeczny. U młodzieży można natomiast zaobserwować napady paniki, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne oraz zaburzenia konwersyjne i dysocjacyjne.

W czym przejawia się lęk?

Aby lepiej zrozumieć naturę reakcji lękowej, należy zwrócić uwagę na cztery jej składowe:

• aspekt poznawczy – dotyczy percepcji zbliżającego się niebezpieczeństwa i towarzyszącego jej przeczucia, że stanie się coś złego; wpływa to na zniekształcenia procesu myślenia o sytuacjach, które obiektywnie nie są zagrażające, ale potrafią wywołać poczucie niepewności,
• aspekt somatyczny – wiąże się z reakcjami fizycznymi w postaci napięcia mięśni, zwiększonej potliwości, przyspieszonej akcji serca etc.,
• aspekt emocjonalny – wyraża się w wahaniach nastroju, przeżywanej panice, obawach o przyszłość, poczuciu bezradności wobec nadchodzących zagrożeń,
• aspekt behawioralny – obejmuje mimowolne, jak również intencjonalne reakcje prowadzące do aktywności skoncentrowanej na przedmiocie lęku; problem, jaki się tu pojawia, wynika z faktu, że większość energii pochłania niekonstruktywne działanie dążące do rozpoznania zagrożenia, które najczęściej nie istnieje.