STAN PRAWNY NA 30 LIPCA 2024

Związki zawodowe odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu jednostek oświaty, w tym poradni psychologiczno-pedagogicznych. Ich uprawnienia pozwalają wpływać nie tylko na indywidualne relacje pomiędzy pracodawcą a pracownikami, ale również znajdują odbicie w trakcie wielu istotnych czynności organizacyjnych podejmowanych w toku pracy poradni – od uzgadniania treści regulaminów pracy, przez czynności związane z BHP czy zasady wykorzystania środków z ZFŚS. 

W pierwszej części tekstu przedstawiane są informacje na temat współpracy ze związkami zawodowymi podczas dokonywania zwolnień pracowników poradni.

Ogólne zasady funkcjonowania związków zawodowych

Najważniejszym aktem prawnym regulującym prawa i obowiązki organizacji związkowych jest Ustawa o związkach zawodowych. Ustawa ta wyznacza związkom zawodowym w art. 1 cel funkcjonowania – reprezentowanie pracowników oraz obronę ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Nie zawsze jednak reprezentacja ta będzie dotyczyć wyłącznie pracowników zrzeszonych w danym związku, zgodnie bowiem z art. 7:

• w zakresie praw i interesów zbiorowych związki reprezentują wszystkie osoby wykonujące pracę zarobkową, niezależnie od ich przynależności związkowej,
• w sprawach indywidualnych dotyczących wykonywania pracy zarobkowej związek reprezentuje swoich członków oraz osoby niezrzeszone, które zwróciły się do tej organizacji o podjęcie się obrony swoich praw, a związek zawodowy wyraził zgodę na reprezentację interesów tych osób.

W indywidualnych sprawach pracowniczych związek może zatem, co do zasady, reprezentować wyłącznie swoich członków, chyba że osoba spoza jego szeregów zwróci się do niego z prośbą o objęcie ochroną. Potwierdza to dodatkowo art. 23² Kodeksu pracy (dalej k.p.), który zobowiązuje pracodawcę do współdziałania ze związkami zawodowymi w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy dotyczących pracowników zrzeszonych w danym związku, a także w przypadku wyrażenia przez związek zgody na obronę praw pracownika niezrzeszonego. 

Należy jednak pamiętać, że współdziałanie pracodawcy ze związkami w indywidualnych sprawach pracowników jest obowiązkowe wyłącznie wtedy, gdy przewidują tak przepisy prawa. W pozostałych przypadkach współpraca pomiędzy związkami zawodowymi a dyrekcją jest, oczywiście, możliwa, ale nie jest obowiązkowa.

W celu skutecznej realizacji powyższych celów funkcjonowania związków zawodowych w zakresie praw i interesów zbiorowych, a także w sprawach indywidualnych stosunków pracy przepisy prawa wyposażyły związki zawodowe w ogólne uprawnienia, przysługujące co do zasady wszystkim zakładowym organizacjom związkowym, zrzeszającym co najmniej 10 członków, będących pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji (art. 25¹Ustawy o związkach zawodowych). 

W celu udowodnienia posiadania uprawnień przysługujących zakładowej organizacji związkowej organizacje związkowe zostały zobowiązane do przedstawiania pracodawcy co 6 miesięcy (według stanu na dzień 30 czerwca i 31 grudnia), w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym okresie, informacji o łącznej liczbie członków tej organizacji (art. 25¹ ust. 2 Ustawy o związkach zawodowych). Ma to zapobiec korzystaniu z uprawnień przysługujących zakładowym organizacjom związkowym przez takie organizacje związkowe, których liczebność spadła poniżej 10 osób. W przypadku, gdy liczba członków organizacji związkowej spadnie poniżej tego poziomu bądź też związek zawodowy zaniedba obowiązek poinformowania pracodawcy o swojej liczebności, skutkuje to tym, że organizacja nie posiada już przewidzianych w przepisach prawa uprawnień zakładowej organizacji związkowej, natomiast pracodawca jest zwolniony z obowiązku współdziałania z taką organizacją we wszelkich sprawach, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych.

Współpraca ze związkami zawodowymi w trakcie dokonywania zwolnień pracowników niepedagogicznych

W przypadku pracowników niepedagogicznych, w sprawach nieuregulowanych w Ustawie o pracownikach samorządowych, zastosowanie znajdują przepisy k.p. (art. 43 ust. 1 Ustawy). Dotyczy to m.in. zasad rozwiązywania umów o pracę z tego typu pracownikami, a co za tym idzie – przyznania przez ustawodawcę odpowiednich uprawnień ustawowych działających w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej związkom zawodowym. Będą się one przejawiały odpowiednio w obowiązku zawiadomienia, zasięgnięcia opinii bądź uzyskania zgody działającej w poradni organizacji związkowej.

1. Zawiadamianie związków zawodowych przy dokonywaniu wypowiedzenia umowy o pracę