STAN PRAWNY NA 24 MAJA 2019 Podsumowanie działań ewaluacyjnych w liceum ogólnokształcącym po pierwszym półroczu Opracował i zaktualizował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia z dnia z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz. 1611). Podsumowanie działań ewaluacyjnych po pierwszym półroczu ma na celu dostarczenie informacji niezbędnych do podejmowania prac w drugim półroczu lub modyfikacji realizowanych planów i programów. Podczas analizy działań ewaluacyjnych należy także zorientować się, w jakim stopniu szkoła spełnia wymogi opisane w Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek na poziomie podstawowym oraz zaplanować działania naprawcze w razie ich niespełnienia. Takie podsumowanie powinno mieć przede wszystkim charakter samooceny i autoewaluacji pracy dyrektora w zakresie nadzoru, ale może także stanowić element kontroli podległych mu nauczycieli w zakresie realizowanych przez nich zadań. Dotyczy to szczególnie nauczycieli zaangażowanych w prace zespołów ewaluacyjnych i analitycznych. Najważniejszym elementem każdego rozliczenia założonego planu jest sprawozdanie ilościowe, dotyczące w szczególności realizacji zaplanowanych zadań oraz dotrzymania terminów określonych w planie. Ostatnie dwa miesiące przed końcem półrocza to dobry moment na ocenę stopnia realizacji planu w tym zakresie. Powinniśmy się zastanowić, czy: • zrealizowano zaplanowane zadania, • wystąpiły utrudnienia w realizacji planu, • wszystko odbyło się w zaplanowanych terminach. Zgodnie z definicją ewaluacji szkoła powinna gromadzić, analizować i komunikować informacje na temat wartości podejmowanych działań. Jednocześnie szkoły zostały zobowiązane do wykorzystania wyników badań ewaluacyjnych podczas podejmowania decyzji zorientowanych na osiąganie wysokiej jakości działań edukacyjnych. Do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej wymienionych w art. 70 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego należy ustalanie sposobu wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego w celu doskonalenia pracy szkoły lub placówki. Ten zapis zobowiązuje radę pedagogiczną do podjęcia uchwały stanowiącej m.in. o sposobie wykorzystania wniosków z ewaluacji wewnętrznej do doskonalenia pracy szkoły. Z powyższych zapisów wynika, że podsumowanie działań ewaluacyjnych jest najważniejszym etapem przeprowadzanych w szkole badań. Ponieważ ewaluacja wewnętrzna powinna doprowadzić do zmiany oraz poprawy funkcjonowania szkoły, raportowanie, formułowanie wniosków i rekomendacji staje się jej głównym elementem. Podobne zasady dotyczą pozostałych działań z zakresu nadzoru, kontroli i wspomagania. Oznacza to, że one również powinny prowadzić do formułowania wniosków i rekomendacji. Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego (§ 24) precyzuje, że dyrektor szkoły lub placówki publicznej, w terminie do 31 sierpnia, powinien przedstawić wyniki i wnioski z nadzoru na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej, na zebraniu z udziałem nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki. Z kolei zgodnie z art. 69 ust. 7 Prawa oświatowego dyrektor przedstawia radzie pedagogicznej, nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym, ogólne wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego, a na koniec roku szkolnego kompletne wyniki i wnioski z wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, w tym prowadzonej ewaluacji, kontroli oraz wspomagania. Naturalnym i właściwym terminem przedstawienia ogólnych wniosków z nadzoru w formie sprawozdania jest koniec pierwszego półrocza. W szkole podsumowuje się wówczas zarówno wyniki pracy uczniów, jak i efekty pracy nauczycieli. W tym czasie odbywają się także spotkania z rodzicami, jest więc okazja do wspólnej dyskusji o jakości pracy szkoły oraz o ewentualnych zmianach, które należy wprowadzić w drugim półroczu. Sprawozdanie z realizacji planu nadzoru pedagogicznego powinno zawierać dane dotyczące: • wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, • wniosków z przeprowadzonej ewaluacji wewnętrznej, • konkluzji z przeprowadzonych kontroli, • wniosków i zaleceń ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego do realizacji w następnym półroczu. Przepisy prawa oświatowego nie określają, w jaki sposób dyrektor szkoły ma przedstawić wyniki i wnioski ze sprawowanego przez niego nadzoru pedagogicznego, co oznacza, że mogą mieć one dowolną formę. Do przygotowania dokumentu niezbędne będą materiały związane z prowadzonym nadzorem, w szczególności wnioski z przeprowadzonych kontroli, analiza skuteczności wspomagania nauczycieli oraz raport z ewaluacji wewnętrznej. Powyższe dokumenty mogą być częścią składową sprawozdania. Niewątpliwie najważniejszym elementem nadzoru pedagogicznego jest ewaluacja, dlatego najistotniejszym składnikiem sprawozdania powinien być raport ewaluacyjny. W świetle obowiązujących przepisów ewaluacja wewnętrzna jest procesem, a nie jednorazową akcją. Dyrektor szkoły musi dokładnie przemyśleć, jak w perspektywie jednego roku szkolnego zaplanować poszczególne czynności. Do najważniejszych elementów planowanych działań należy: • przygotowanie raportów, • przekazanie wyników ustalonym wcześniej odbiorcom, • dyskusja poświęcona wynikom ewaluacji podczas posiedzenia rady pedagogicznej, • ustalenie, jakie prace należy podjąć, aby poprawić funkcjonowanie działalności szkoły. Dyrektor szkoły nie tylko planuje i realizuje ewaluację w placówce, ale powinien również wypełniać zadania wynikające z wniosków z nadzoru. Dlatego w pierwszej kolejności należy ustalić, których wymagań szkoła nie spełnia oraz jakie zadania, wynikające z koncepcji pracy lub innych zdiagnozowanych problemów, będzie ona realizować w ramach wewnętrznej ewaluacji. Wymóg wprowadzania zmian wynikających z ewaluacji powoduje, że w placówce powinno się planować ewaluacje krótkoterminowe. Kryterium to pozwala ocenić, w jakim stopniu wprowadzone modyfikacje przyczyniły się do rozwiązania zidentyfikowanego problemu. Jeżeli przedsięwzięcie przyniosło pożytek odbiorcom działań, można uznać, że było użyteczne. Ważnym elementem ewaluacji jest prezentacja raportu, w którym formułuje się wnioski i rekomendacje oraz określa działania przyczyniające się do lepszego funkcjonowania szkoły. Należy zwrócić uwagę na konieczność dokonania podsumowania ewaluacji, aby wyciągnąć wnioski i określić potrzebne zmiany. Sprawozdanie powinno spełniać wymogi stawiane przed dyrektorem w zmienionym Rozporządzeniu. Dyrektor powinien szczególnie zwrócić uwagę na rolę zespołów ewaluacyjnych, które są przez niego powoływane zgodnie ze statutem szkoły. Sprawozdanie może być jednym z dowodów na to, że: • ewaluacja wewnętrzna jest przeprowadzana wspólnie z nauczycielami, • zadania szkoły oraz zarządzanie nią sprzyjają zaangażowaniu nauczycieli w ewaluację. Zadania zespołu ewaluacyjnego Zespoły powinny zrealizować ewaluację w ciągu kilku miesięcy, najlepiej do końca półrocza, tak aby dyrektor mógł wyciągnąć niezbędne wnioski i przedstawić propozycje koniecznych zmian w następnym półroczu. Warto przypomnieć, że wyniki ewaluacji muszą być użyteczne dla szkoły, dlatego w pierwszym półroczu powinny zostać zrealizowane te ewaluacje, z których wyniki i wnioski pociągają za sobą konieczność zmian w kolejnych miesiącach. Zadaniem zespołu ewaluacyjnego jest poprawna analiza uzyskanych wyników, która powinna doprowadzić do odpowiedzi na pytania kluczowe. Odpowiedzi te stanowią najważniejszą, opisową część raportu. Przygotowując raport, zespół musi pamiętać, że celem ewaluacji jest lepsza praca szkoły, dlatego nie może on zawierać ocen pracy nauczycieli, a jedynie opis problemów, które będą podstawą do późniejszych działań. Najistotniejsze w pracy zespołu ewaluacyjnego jest formułowanie wniosków i rekomendacji. Te pierwsze są krótkimi informacjami o sytuacji w szkole, a rekomendacje wskazują sposób poprawy sytuacji oraz zalecenia dotyczące rozwiązań, które trzeba wcielić w życie. Oznacza to, że wnioski powinien przygotować zespół ewaluacyjny, który może również przedstawić propozycje rekomendacji. Ponieważ rekomendacje są elementem zarządzania, wskazane jest, żeby zatwierdzenia i ostatecznej redakcji rekomendacji dokonał dyrektor. Można uwzględnić w sprawozdaniu te elementy, które wynikają ze zmienionych wymagań, szczególnie dotyczących organizowania przez szkołę procesów edukacyjnych, z uwzględnieniem wniosków z analizy wyników sprawdzianów i innych badań zewnętrznych i wewnętrznych (wymaganie 8). Dyrektor, chcąc spełnić powyższe wymogi, powinien w szczególności: • przeprowadzać analizę i badania wewnętrzne w taki sposób, by służyły one formułowaniu wniosków i rekomendacji, które następnie wykorzystywane będą przez nauczycieli do planowania i modyfikowania działań, • monitorować i analizować oraz modyfikować działania prowadzone przez szkołę, • wykorzystywać wyniki badań zewnętrznych i prowadzić badania wewnętrzne, odpowiednio do potrzeb szkoły. Warto przypomnieć, że zgodnie z § 22 ust. 3 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego w celu realizacji zadań wynikających z nadzoru pedagogicznego dyrektor szkoły lub placówki w szczególności obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły lub placówki. Niezależnie od ustaleń zespołu ewaluacyjnego, dyrektor szkoły powinien przedstawić również swoje wnioski wynikające z przeprowadzonych obserwacji. Mogą one potwierdzać wyniki ewaluacji lub je uzupełniać, możliwa jest również sytuacja, że dyrektor szkoły sformułuje odmienne wnioski niż zespół ewaluacyjny. Na podstawie własnych obserwacji dyrektor może dokonać oceny rzetelności ewaluacji przeprowadzonej przez zespół nauczycieli. Raport ewaluacyjny W sprawozdaniu z nadzoru pedagogicznego dyrektor nie musi przedstawiać całego raportu, ale powinien zamieścić jego najistotniejsze części, czyli wnioski i rekomendacje. Przystępując do opracowania raportu, zespół ewaluacyjny musi zwrócić uwagę na formę prezentacji. Język raportu powinien być dostosowany do odbiorców, a w szczególności uwzględniać najważniejszych z nich – rodziców. Jego forma nie jest określona w przepisach prawa, należy jednak unikać tworzenia zbyt rozbudowanych dokumentów i minimalizować treść. Raport może przybrać formę prezentacji multimedialnej albo opisu zamieszczonego na stronie internetowej. Dokument powinien zatem być krótki, dokładny, przystępny w odbiorze, przejrzysty. Mogą się w nim znaleźć tylko te wnioski, które mają poparcie w zebranych danych. Powinien on dostarczać odpowiedzi na pytania postawione w projekcie ewaluacyjnym oraz zawierać rekomendacje dotyczące zmian. Raport z badań wewnętrznych można ująć w następującą strukturę: • wprowadzenie: cel i uzasadnienie ewaluacji, • charakterystyka przeprowadzonego badania: źródła informacji, próba badawcza, metody i techniki gromadzenia danych, harmonogram i osoby odpowiedzialne, • analiza wyników: odpowiedzi na kolejne pytania kluczowe, poparte zilustrowanymi graficznie lub przedstawionymi opisowo dowodami, • podsumowanie: wnioski i rekomendacje. Szczegółowy plan raportu z realizacji konkretnego wymagania powinien zawierać następujące elementy: Informacje dotyczące sposobu przeprowadzenia ewaluacji: 1. Wskazanie źródeł informacji. 2. Opis metod i narzędzi badawczych wykorzystanych podczas ewaluacji. 3. Terminy przeprowadzania czynności ewaluacyjnych. Prezentacja wyników ewaluacji: 1. Opracowanie zbiorcze wyników ankiet i wywiadu grupowego przeprowadzonych wśród nauczycieli i rodziców. 2. Analiza obserwacji zajęć. 3. Opracowanie wywiadu grupowego wśród pracowników niepedagogicznych. 4. Zbiorcze opracowanie analizy dokumentów szkolnych. 5. Analiza kart autoewaluacji nauczycieli. Ostateczne rezultaty ewaluacji wewnętrznej i wnioski do dalszej pracy: 1. Sformułowanie odpowiedzi na pytania kluczowe. 2. Wnioski. 3. Rekomendacje, które należy uwzględnić w planowaniu działań oraz dalszych kierunków rozwoju szkoły. 4. Formy upowszechniania raportu. 5. Załączniki (wykaz zgromadzonych dokumentów, wyniki badań wykorzystanych podczas sporządzania raportu). W samym sprawozdaniu wystarczy przedstawić najważniejsze informacje o wynikach ewaluacji, stopniu spełniania wymagań, mocnych i słabych stronach pracy szkoły oraz zdiagnozowaniu szkolnych problemów. Jednak najważniejszym zadaniem ewaluacji jest doprowadzenie do ulepszeń w funkcjonowaniu szkoły. W związku z tym dyrektor powinien sformułować wnioski i rekomendacje wynikające z przeprowadzonych badań. Rekomendacje powinny zostać zamienione na działania naprawcze, konkretne zarządzenia dyrektora lub stać się powodem do wszczęcia działań kontrolnych albo procedury oceny pracy nauczycieli. Rekomendacje z ewaluacji w pierwszej kolejności powinny służyć wspomaganiu pracy nauczycieli, organizacji szkoleń zewnętrznych i wewnętrznych w drugim półroczu. Inne sposoby wdrażania rekomendacji to zmiany organizacyjne oraz poprawa bazy i wyposażenia placówki. Dyrektor może też postawić pytania autoewaluacyjne, np.: czy prowadzone w ramach nadzoru pedagogicznego hospitacje i obserwacje przyczyniły się do: • realizacji przez nauczycieli podstawy programowej, • systematycznego oceniania uczniów, • większej aktywności uczniów na zajęciach, • rozwijania umiejętności kluczowych. W związku z ewaluacją warto się również zastanowić czy podejmowane hospitacje i obserwacje pozwolą odpowiedzieć na pytania: • Czy nauczyciele wspomagają rozwój uczniów? • Czy w szkole realizuje się działania zainicjowane przez uczniów? • W jaki sposób umożliwia się uczniom uzyskiwanie lepszych wyników w nauce? • Czy szkolny system oceniania uwzględnia możliwości rozwojowe uczniów? Kolejnym wyzwaniem dla dyrektora jest taka organizacja nadzoru pedagogicznego, żeby spełnić wymagania ewaluacyjne w zakresie zarządzania na poziomie wysokim. Sprawozdanie z nadzoru pedagogicznego powinno: • zachęcać nauczycieli do stosowania nowatorskich działań, innowacji i eksperymentów, • angażować nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz uczniów i rodziców w podejmowanie decyzji dotyczących szkoły, • inspirować nauczycieli do korzystania ze wspomagania zewnętrznego. Wskazane jest zatem angażowanie rodziców i uczniów do podsumowania ewaluacji oraz do opracowania wniosków i rekomendacji. Sprawozdanie należy ukierunkować na rozwiązanie problemów edukacyjnych i organizacyjnych przez poszukiwanie nowatorskich rozwiązań oraz planowanie innowacji i eksperymentów. Całość należy zakończyć wskazaniem na wspomaganie i potrzeby szkoleniowe, w tym zewnętrzne szkolenia, kursy kwalifikacyjne oraz studia podyplomowe.