STAN PRAWNY NA 21 PAŹDZIERNIKA 2021 Współpraca przedszkola z sądem rodzinnym – przebieg zgłoszenia i działania sądu Opracowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzin-nego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805), • Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359), • Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969). Zgłoszenie sprawy Obowiązkiem prawnym każdego przedstawiciela oświaty jest powiadomienie odpowiednich organów o pojawieniu się niepokojących sygnałów płynących ze strony dziecka lub jego ro-dziców. Jeżeli mają one nagły przebieg, o zdarzeniu należy poinformować organy ścigania, policję. Jeżeli natomiast zdarzenia mają charakter przewlekły, należy o tym powiadomić sąd rodzinny i dla nieletnich. Trzeba nadmienić, że bezsprzecznym obowiązkiem przedstawiciela przedszkola, który wynika z obowiązującego prawa, jest podjęcie każdorazowo natychmia-stowych działań, jeżeli tylko zauważy on niepokojące sygnały lub dotrą do niego informacje na ten temat. Zaniechanie działań również jest zagrożone karą. Pełniąc swoje obowiązki służ-bowe, nauczyciel podlega uprawnieniom przysługującym funkcjonariuszom państwowym. W związku z tym brak reakcji z jego strony, który naraża dziecko lub jego otoczenie na nie-bezpieczeństwo, może skutkować odpowiedzialnością karną, w tym pozbawieniem wolności do lat trzech. Zwrócenie się na drodze służbowej do sądu rodzinnego i dla nieletnich wymaga złożenia od-powiedniego wniosku o wgląd w sprawę dziecka lub jego rodziny. Odpowiednie pismo, pod-pisane przez dyrektora oraz osobę je sporządzającą, powinno zostać złożone w sekretariacie sądu rodzinnego i dla nieletnich. Niektóre bardzo pilne sprawy powinny być przekazane na-tychmiast faksem, a dopiero w dalszym postępowaniu drogą służbową przez sekretariat sądu. Warto zaznaczyć, że sąd rodzinny w taki sam sposób rozpatruje sprawy zgłaszane oficjalnie, jak i te, które trafiają do niego w sposób mniej formalny. Każdy, kto ma obawy przed powia-domieniem odpowiednich organów o nieprawidłowościach, powinien pamiętać, że nie może zostać oskarżony o zniesławienie. Prawo polskie chroni osobę, która z troski o dobro dziecka powiadamia o niestosownościach będących jego udziałem. Rodzice dziecka, którego sprawa zostaje przekazana do sądu, mogą, ale nie muszą być o tym powiadomieni. We wstępnym postępowaniu, które ma na celu zapobieżenie oddaniu sprawy do organów wymiaru sprawiedliwości, można im uzmysłowić, że istnieje taka możliwość, jeżeli sytuacja nie ulegnie poprawie. Sąd rodzinny i dla nieletnich, prowadząc sprawę mało-letniego i jego rodziny, często zwraca się do przedszkola z prośbą o opinię o dziecku i jego sytuacji rodzinnej. Obowiązkiem dyrektora jest jej sporządzenie i przekazanie w odpowiednim terminie. Przedstawiciele przedszkola nierzadko są powoływani na świadków. Bezsprzecznie uczestnictwo w rozprawie jest obowiązkiem służbowym pracownika przedszkola, zarówno merytorycznego, jak i administracyjnego. W złożeniu zeznań pomocne są wszelkie notatki służbowe, sporządzane na bieżąco i umieszczane w teczce pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecka. Uprawnienia sądu Sprawa, która trafia do sądu, najpierw jest rozpatrywana przez sędziego, który zazwyczaj zle-ca kuratorowi zawodowemu dokonanie rozpoznania. Ten w ramach ustrukturalizowanego wywiadu środowiskowego zapoznaje się m.in. z relacjami panującymi w rodzinie dziecka, jej poziomem materialnym, sytuacją zawodową pozostałych domowników, stanem zdrowia za-równo małoletniego, jak i jego rodziców, osiągnięciami i problemami, jakie sprawia dziecko w przedszkolu. Stara się wstępnie rozpoznać źródła problemów. Przedstawia zebrane informacje w formie sprawozdania sędziemu. Na tej podstawie prowadzący sprawę umarza ją lub nadaje jej dalszy bieg. Najłagodniejszym środkiem, jaki może zastosować sędzia, jest udzielenie upomnienia i zobowiązanie rodziców do określonego postępowania, np. do: • umożliwienia dziecku uczestnictwa w odpowiednich zajęciach o charakterze terapeu-tycznym, • zaniechania przez rodzica używania alkoholu lub innego środka odurzającego, • naprawienia wyrządzonej przez dziecko szkody. Ponadto może on zastosować nadzór kuratora. Jeżeli rodzice czy opiekunowie prawni dziecka nie wypełniają swoich obowiązków z należytą starannością, celowo dopuszczają się ich za-niechania, sąd rodzinny i dla nieletnich może ich zobowiązać do poprawy warunków wycho-wawczych, bytowych lub zdrowotnych dziecka. Może ich również zobowiązać do ścisłej współpracy z przedszkolem, do którego uczęszcza dziecko, poradnią psychologiczno-pedagogiczną, poradnią specjalistyczną lub lekarzem. Jeżeli powyższe środki są niewystarczające, zgodnie z postanowieniem sądu dziecko może być umieszczone w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-terapeutycznej. Struktura i zadania sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawowym miejscem działania sądu rodzinnego i dla nieletnich jest każdy sąd rejonowy. To przy nim znajduje się wydział, którego zadaniem jest rozpatrywanie spraw karnych osób, które nie ukończyły 18. roku życia, i ich spraw rodzinnych. Sposób działania i kompetencje zatrudnionych w nim pracowników w znaczny sposób różnią się od funkcjonowania sądu rozpatrującego sprawy osób pełnoletnich. Jego podstawowym zadaniem jest wspieranie roz-woju dziecka i wprowadzenie regulacji prawnych poprawiających funkcjonowanie jego ro-dziny. Na czele sądu rodzinnego i dla nieletnich stoją prezes i wiceprezes. W skład pracowni-ków wchodzą sędziowie, których zadaniem jest prowadzenie spraw i orzekanie w nich, oraz zespół kuratorskiej służby sądowej. Do zadań kuratorów zawodowych należy: • sporządzanie wywiadów środowiskowych we wszystkich sprawach nieletnich i ro-dzinnych, • wykonywanie szczególnych czynności zlecanych przez sąd, m.in. doprowadzenie do placówki o charakterze opiekuńczym, współorganizowanie pomocy zastępczej, • sprawowanie nadzoru nad przebiegiem i wykonywaniem zleconych w orzeczeniu środków wychowawczych i opiekuńczych, • prowadzenie nadzoru nad sytuacją społeczno-prawną małoletnich i osób dorosłych, będących pod kuratelą sądową, • kontrola pracy kuratorów społecznych. Pracę kuratorów zawodowych zatrudnionych w sądzie na etacie wspierają kuratorzy społecz-ni. Do ich bezpośrednich obowiązków należy prowadzenie nadzorów zarówno opiekuńczych nad rodziną dziecka, jak i karnych nad nieletnim, który wszedł w kolizję z prawem. Pełniąc swoje obowiązki, kurator sądowy ma uprawnienia do: • kontrolowania zachowania małoletniego w okresie wykonywania nadzoru, • przeprowadzania wywiadów środowiskowych i gromadzenia niezbędnych informacji uzyskanych od organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego, zakładów pracy, szkół, instytucji i organizacji pozarządowych, • odwiedzania w domu osób, których dotyczy postępowanie i nadzór, • stałego, okresowego kontaktowania się z rodziną, placówką oświatową, do której uczęszcza małoletni pozostający pod opieką sądu, • współdziałania z właściwymi instytucjami, organizacjami i stowarzyszeniami w zakre-sie poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych podopiecznych, • składania wniosków o zmianę lub uchylenie orzeczonego wobec dziecka lub jego ro-dziny środka. Działania sędziego i kuratorów organizuje i wspomaga dział administracyjny sądu, w szcze-gólności sekretariat, na ręce którego zainteresowane osoby składają wnioski, podania i inne dokumenty dotyczące toczących się spraw. Działania uprzedzające Choć często jest tak traktowany, sąd rodzinny i dla nieletnich nie jest instytucją, do której przedstawiciele placówek oświatowych powinni zwracać się w sytuacjach ostatecznych. Za-daniem pracowników wymiaru sprawiedliwości zajmujących się sprawami dzieci i młodzieży oraz ich rodzin, a zwłaszcza kuratorów sądowych, jest wspieranie podopiecznych w prawi-dłowym funkcjonowaniu. Dlatego też zasadne jest, aby przedstawiciele sądu byli włączeni w działania objęte programem profilaktyki przedszkola. W interesie zarówno placówki, jak i kuratorów leży ścisła współpraca w oparciu o bezpośredni kontakt. Aby jednak było to moż-liwe i efektywne, zwłaszcza przy rozwiązywaniu spraw trudnych i kryzysowych, należy na-wiązać kontakt przed ich wystąpieniem. Warto zatem kuratora, którego teren działania przy-pada na rejon przedszkola, zaprosić na spotkania z przedstawicielami społeczności. Rada pe-dagogiczna poświęcona sprawom trudnym z udziałem kuratora lub sędziego może służyć wzajemnemu przedstawieniu swoich możliwości i oczekiwań. Ich weryfikacja jest pomocna przy rozwiązywaniu wyjątkowo trudnych przypadków. Spotkania przedstawicieli sądu z pra-cownikami, pod których pieczą pozostaje dziecko wymagające wsparcia, może służyć budo-waniu i przyjęciu wspólnej strategii działań. Pozwala to w pełni wykorzystać i skorelować zasoby resortowe. Bieżąca wymiana informacji umożliwia szybszą reakcję na niepokojące zachowania objętego wsparciem dziecka. Aby zacieśnić współpracę, warto zaprosić przed-stawicieli sądu rodzinnego i dla nieletnich również na uroczystości organizowane w placówce. Wspólne obchodzenie świąt zbliża pracowników obu instytucji i pozwala na zdobycie wzajemnego zaufania, niezbędnego przy rozwiązywaniu sytuacji trudnych i kryzysowych. Niezmiernie ważne jest również organizowanie spotkań przedstawicieli sądu z rodzicami. Służy to głównie podnoszeniu świadomości prawnej dorosłych członków społeczności przed-szkolnej. Zebrania z rodzicami powinny pomóc zrozumieć konieczność reagowania przed-stawicieli przedszkola na niedopuszczalne sytuacje pojawiające się w codziennej praktyce. Służą one także uświadomieniu możliwości, jakie dają rozwiązania prawne w sytuacjach ro-dzinnych. Na uwagę zasługują zwłaszcza sprawy związane z przemocą w rodzinie, proble-mami z przyznaniem alimentów i ich ściągalnością, kierowaniem na przymusowe leczenie osób uzależnionych. Ich rozwiązanie pozwala na poprawę warunków bytowych i rozwojowych dziecka. Przedstawiciele sądu mogą również przybliżyć podczas takich spotkań mediacje, które pozwalają w ugodowy sposób rozwiązać sprawy sporne. Wspólne spotkania warto wzbogacić o dyżury kuratora, podczas których rodzice mogą indywidualnie skonsultować swoje problemy z przedstawicielem sądu rodzinnego i dla nieletnich.