STAN PRAWNY NA 20 PAŹDZIERNIKA 2021 Współpraca przedszkola z sądem rodzinnym – podstawa prawna i sytuacje wymagające interwencji Opracowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzin-nego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805), • Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359), • Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969). Stworzenie bezpiecznych warunków rozwoju jest podstawowym celem, jaki realizuje przed-szkole. Jest to obowiązek, który wynika z prawa oświatowego, Karty nauczyciela oraz prawa karnego i cywilnego. Aby zadania związane z tym celem mogły być realizowane, konieczne jest podjęcie ścisłej współpracy z placówkami o charakterze socjalnym, oświatowym, służbą zdrowia, organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości, w tym zwłaszcza z sądem rodzin-nym i dla nieletnich, który zajmuje się sprawami podopiecznych i ich najbliższym otoczeniem. Dziecko w przedszkolu – nieletni czy małoletni Czynności prawne związane z postępowaniem wobec dziecka w wieku przedszkolnym regu-lują dwa akty prawne: Kodeks postępowania cywilnego i Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Trak-tują one dziecko jako małoletniego. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, która zajmuje się starszymi dziećmi i młodzieżą, nie dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym. Nie-letnim w jej kontekście jest każde dziecko: • które nie ukończyło 18 lat, • wobec którego zostało wszczęte postępowanie karne, ale które dopuściło się takiego czynu po ukończeniu lat 13, • wobec którego zastosowane są środki wychowawcze lub poprawcze. Dziecko w wieku przedszkolnym ma ograniczone możliwość postrzegania swoich czynów w kontekście myślenia przyczynowo-skutkowego. Jest to podstawą niedostosowania społecz-nego, które znajduje odzwierciedlenie w zachowaniach opisanych jako demoralizacja. Dlatego w wieku przedszkolnym nie podlega ono Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Kiedy do sądu? Aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować i wykorzystywać w pełni swój potencjał, musi mieć stworzone odpowiednie warunki, zarówno w domu, jak i w przedszkolu. Ich podstawą jest zaspokojenie potrzeb fizjologicznych i zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego i psy-chicznego. Oczywiście nie każde pojedyncze zdarzenie, które narusza jego dobro, powinno być przyczynkiem do ingerencji prawnej. Jednak stale powtarzające się incydenty, które na-wracają pomimo szeregu podejmowanych prób wsparcia i wyraźnie szkodzą rozwojowi dziecka, wymagają podjęcia współpracy z przedstawicielami sądu. Zawsze mają one na celu poprawę warunków, w jakich wychowuje się przedszkolak, nie zaś odebranie go rodzicom. 1. Przemoc w rodzinie Przemoc, która identyfikowana jest przeważnie z siniakami, ma często inne oblicze. Przyjęło się również, że jeżeli przemoc nie dotyczy bezpośrednio dziecka, to nie ma ona na nie nega-tywnego wpływu. Tymczasem przekonania te są nieprawdziwe i szkodliwe. Przemoc psy-chiczna, ekonomiczna czy też werbalna nie pozostawiają na ciele śladów, a jednocześnie są one bardziej niebezpieczne i emocjonalnie obciążające dla dziecka niż przemoc fizyczna. Uczestniczenie w awanturach, obserwowanie przez dziecko dręczenia bliskich mu osób, fi-zycznych zranień, interwencji policji pozostawiają głębokie ślady w psychice i negatywnie wpływają na jego funkcjonowanie również w przedszkolu. Działania Jeżeli nauczyciele wychowania przedszkolnego bądź personel pomocniczy obserwują zacho-wania świadczące o stosowaniu wobec dziecka lub jego bliskich aktów przemocy, powinni bezzwłocznie na nie zareagować, przede wszystkim przeprowadzić na osobności rozmowę z rodzicem. Jej celem jest przedstawienie alternatywnych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami, które wywołują u niego agresję w stosunku do dziecka. Jeżeli podejmowane działania nie przyniosą oczekiwanych efektów, konieczne jest wszczęcie procedury „Niebie-skiej Karty”. Niezależnie od tego do sądu rodzinnego i dla nieletnich powinien zostać złożony odpowiedni wniosek o wszczęcie postępowania. Wyjątek stanowi sytuacja, która wymaga natychmiastowego działania. O dziecku, które przychodzi do przedszkola z wyraźnymi śladami pobicia, powinna być po-wiadomiona w trybie pilnym policja i pogotowie ratunkowe. To przedstawiciele tych służb uruchamiają procedurę, której celem jest natychmiastowe udzielenie dziecku koniecznej po-mocy medycznej i umieszczenie go w szpitalu. O dalszych jego losach decyduje w ciągu 48 godzin sąd, który zostaje powiadomiony o zajściu przez policję. Szczególnym przypadkiem są również znamiona, które świadczą o wykorzystywaniu seksualnym dziecka. Ponieważ jest to bardzo drażliwa sytuacja, wymaga ona natychmiastowej interwencji, a zgłoszenie jej przedstawicielom sądu pozwala na jej zbadanie poza placówką oświatową, bez jej bezpo-średniego włączania w toczącą się sprawę. Każde dziecko, które musi być przesłuchane przez policję, powinno być przesłuchiwane w obecności rodzica. Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy dziecko stało się ofiarą przemocy naj-bliższych. Wtedy osobą mu towarzyszącą powinien być drugi rodzic, niestosujący przemocy, lub inna bliska mu osoba, np. babcia. Jeżeli jest to niemożliwe, funkcję wspomagającą podczas przesłuchania powinien pełnić pedagog lub psycholog. 2. Nietrzeźwy lub nieobecny rodzic Jednym z problemów, z jakimi boryka się każda placówka zajmująca się dziećmi w wieku przedszkolnym, jest niepunktualny odbiór podopiecznych. Zdarza się również, że stan przy-bywających na miejsce opiekunów wskazuje na spożycie alkoholu lub przyjęcie innych środ-ków psychoaktywnych. W żadnym przypadku dziecko nie może być powierzone osobie nie-trzeźwej. Nauczyciel, który wypuści z przedszkola dziecko z osobą pod wpływem środków psychoaktywnych, w tym alkoholu, bierze na siebie odpowiedzialność za zdarzenia, które mogą być udziałem przedszkolaka poza placówką. Taki nauczyciel może być oskarżony o zaniechanie obowiązków służbowych, co grozi pozbawieniem wolności do lat trzech. Działania Nauczyciel powinien zadzwonić do wcześniej wskazanej przez rodzica innej osoby, która jest przez niego upoważniona do odbioru dziecka, i powierzyć jej opiekę nad maluchem. Z zajścia powinna być sporządzona notatka, a z rodzicem naruszającym normy społeczne przeprowadzona rozmowa. Jeżeli jednak sytuacja taka się powtarza, problem należy zgłosić do sądu rodzinnego i dla nieletnich. Jeżeli dziecka nie ma kto odebrać bądź wszystkie osoby do tego upoważnione są pod wpływem środka psychoaktywnego, należy natychmiast powiadomić o tym policję lub pracownika socjalnego, których zadaniem jest podjecie decyzji o doraźnym umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej oraz natychmiastowe powiadomienie sądu rodzinnego o zaistniałej sytuacji, który decyduje o dalszych losach dziecka. Jeżeli ma ono przyznanego kuratora sądowego lub asystenta rodzinnego, dyrektor przedszkola powinien powiadomić ich o zaistniałym kryzysie. Zarówno kurator, jak i asystent znają dokładnie sytuację swojego podopiecznego i mogą pomóc, umieszczając dziecko pod opieką jego dalszej rodziny. Pozwala to zaoszczędzić dziecku traumy związanej z umieszczeniem go w placówce zastępczej. 3. Dziecko zaniedbane Aby dziecko mogło prawidłowo się rozwijać, musi mieć do tego stworzone optymalne wa-runki. Jego potrzeby fizjologiczne, odpowiednia odzież, miejsce i czas do wypoczynku, po-karm itp. muszą być dostosowane do pory roku oraz wymogów związanych z wiekiem i stop-niem rozwoju. Oczywiście zakres stworzenia tych warunków jest uzależniony od możliwości ekonomicznych rodziców. W sytuacji jednak, gdy posiadane przez nich środki są pożytkowa-ne w sposób niezgodny z pożądanymi i ogólnie przyjętym normami społecznymi, są marno-trawione, a dziecko jest zaniedbane, głodne, obowiązkiem przedstawicieli przedszkola jest natychmiastowe reagowanie. Działania Jeżeli pomimo udzielonego wsparcia, zachęcenia do skorzystania z pomocy socjalnej ofero-wanej przez lokalne zaplecze pomocowe potrzeby dziecka nadal nie są zaspokajane, a środki na ten cel rodzice sprzeniewierzają, sprawa ta powinna znaleźć się bezzwłocznie w sądzie. 4. Demoralizacja dziecka Konstytucja RP gwarantuje wszystkim obywatelom możliwość wychowywania swojego dziecka zgodnie z własnym systemem wartości. Jeżeli jednak nie jest on zgodny z prawem lub wręcz je łamie, konieczna jest ingerencja. Przykładem może być przysposabianie dziecka do dokonywania czynów karalnych, np. uczenie go kradzieży, przyzwalanie na używanie przemocy wobec innych członków społeczności przedszkolnej, drugiego rodzica lub zwierząt, podawanie mu substancji psychoaktywnych, alkoholu, uczenie palenia papierosów, zezwalanie na włóczęgostwo i inne zachowania prowadzące do niedostosowania społecznego. Działania Jeżeli pomimo zwracania uwagi i ukazywania właściwego sposobu wychowania dziecka ro-dzice nie zaprzestają niewłaściwego postępowania wobec niego, konieczne jest złożenie od-powiedniego wniosku do sądu rodzinnego i dla nieletnich. 5. Dziecko łamie normy społeczne Chociaż małe dziecko nie może być jeszcze uznane za zdemoralizowane, to jednak często sprawia poważne problemy wychowawcze, a jego zachowanie rzutuje na pozostałych człon-ków społeczności przedszkolnej, w tym pozostałe dzieci w grupie, które stają się jego bezpo-średnimi lub pośrednimi ofiarami. Działania Bezpośrednim zadaniem przedstawicieli przedszkola jest wspieranie rodziców w ich staraniach o prawidłowy i równomierny rozwój dzieci. Jeżeli jednak odmawiają oni współpracy, a dziecko nadal generuje zachowania, które są niebezpieczne dla pozostałych członków społeczności przedszkolnej, konieczne jest zwrócenie się z prośbą o wsparcie do przedstawicieli sądu. 6. Skłóceni rodzice Coraz częściej zdarza się, że do przedszkola trafiają dzieci samotnych rodziców. Bywa, że są oni skonfliktowani z dawnymi partnerami. Rodzice niejednokrotnie szukają w przedstawicie-lach przedszkola sprzymierzeńców, świadomie lub nieświadomie wciągając ich w swój kon-flikt, oczekując od nich jednoznacznego zajęcia stanowiska. Proszą o niewydawanie dziecka drugiemu rodzicowi, nieudzielanie mu informacji na temat dziecka, a w konsekwencji wyklu-czenie go z procesu wychowania. Działania Trzeba pamiętać, że przedstawicieli placówki oświatowej obowiązują orzeczenia wydane przez sąd. Mogą to być również postanowienia tymczasowe wydawane przez wymiar spra-wiedliwości. Jeżeli rodzice nie uregulują pomiędzy sobą swoich spraw prywatnych, należy pamiętać, że prawa rodzicielskie do dziecka mają oni obydwoje, niezależnie od tego, czy po-zostają w związku małżeńskim, czy też nie. Niekiedy konflikt pomiędzy rodzicami przenosi się na teren przedszkola. Wywoływane na jego terenie awantury uniemożliwiają pracę i za-kłócają porządek. Mają również negatywny wpływ na rozwój dziecka, które jest obiektem niezgody rodziców. W takiej sytuacji bezwzględnie przedstawiciele przedszkola powinni zło-żyć odpowiedni wniosek do sądu o wgląd w sytuację dziecka i określenie uprawnień rodzi-ców. Jeżeli przedstawiane postanowienie sądu jest mało zrozumiałe, dyrektor przedszkola, który koordynuje prace wspierające dziecko, może zwrócić się do sądu o ich uszczegółowienie i wyjaśnienie.