STAN PRAWNY NA 12 LIPCA 2019 Ogólnodostępne przedszkolne place zabaw Opracował: dr Paweł Kuczma, doktor nauk prawnych, radca prawny, nauczyciel akademicki, autor blisko 60 artykułów naukowych i 4 książek Podstawa prawna: • Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120 poz. 526), • Dyrektywa 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów (Dz.U. L 011 z 15.01.2002 r.), • Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1202 ze zm.), • Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2047 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1065), • Polska Norma PN-EN 1176, • Polska Norma PN-EN 1177. Zabawa jest dla dzieci pierwszą lekcją oceny ryzyka. Podczas niej maluchy uczą się mierzyć siły na zamiary i współpracować z innymi, ale także nabywają umiejętności społeczne i sprawnościowe. Przede wszystkim jednak wiedza zdobyta podczas zabawy, w miejscu, gdzie ryzyko zostało sprawdzone, pozwala podejmować decyzje, co jest bezpieczne, a co nie. Place zabaw powinny być zatem bezpieczne w takim stopniu, w jakim to jest niezbędne, a nie bezpieczne, jak to jest możliwe. W tej chwili place zabaw stanowią w zasadzie nieodłączną część placówek przedszkolnych. Ich tworzenie znajduje swoje podstawy m.in. w Konwencji o prawach dziecka, w której w art. 31 można przeczytać, że „Państwa–Strony uznają prawo dziecka do wypoczynku i czasu wolnego, do uczestniczenia w zabawach i zajęciach rekreacyjnych, stosownych do wieku dziecka, oraz do nieskrępowanego uczestniczenia w życiu kulturalnym i artystycznym”. Państwo ma w związku z tym także obowiązek wspierania działalności rekreacyjnej podejmowanej przez dzieci w czasie wolnym. Rodzice i opiekunowie mają za zadanie pomagać dzieciom w trakcie zabawy, natomiast obowiązkiem każdego (w tym także instytucji przedszkolnych) jest zapewnienie dzieciom możliwie największej ochrony zdrowia i życia w jej trakcie. Wymogi prawne dla placu zabaw Każdy zdaje sobie sprawę z potrzeby istnienia placu zabaw. Niestety ustawodawca w żadnym akcie prawnym nie podał jego definicji. Rodzi to pewne komplikacje związane zarówno z tworzeniem (projektowaniem, budowaniem) takich miejsc, jak i ich utrzymaniem. Instytucje samorządowe często nie wiedzą, co brać pod uwagę na etapie projektowania, a następnie konserwacji placów zabaw. Na potrzeby niniejszego artykułu można jednak przyjąć, że plac zabaw to zbiór urządzeń zlokalizowanych na określonym terenie (o specjalnej nawierzchni), które służą zabawie dzieci, w szczególności: huśtawek, zjeżdżalni, piaskownic, ścianek do wspinaczki i urządzeń o funkcji dodatkowej: płotów, bramek, śmietników, chodników, roślin i tablic informacyjnych. Trywialne wydaje się tu stwierdzenie, że place zabaw, ich nawierzchnie i urządzenia tam umieszczone powinny być bezpieczne. Zasady, według których należy projektować i budować place zabaw, zostały opisane w Polskiej Normie PN-EN 1176, która z punktu widzenia Ustawy Prawo budowlane jest zasadą wiedzy technicznej. W teorii nie istnieje obowiązek stosowania PN, jeżeli zastosuje się inne środki zapewnienia bezpieczeństwa, które jednak powinny być na takim poziomie jak te zalecane przez PN. W praktyce sprowadza się to najczęściej do konieczności jej stosowania. Podobne ujęcie można znaleźć w Ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów. W przypadku placówek oświatowych nie trzeba stosować się do § 40 pkt 3 Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, gdyż przepisu tego nie stosuje się do placówek oświatowych, o ile nie graniczą one z zespołem budynków wielorodzinnych objętych jednym pozwoleniem na budowę (http://placezabaw.org/info/nadzor-budowlany/32-place-zabaw-ministerstwo-infrastruktury). Urządzenia montowane na placach zabaw powinny dodatkowo spełniać wymogi przewidziane w Dyrektywie w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów (2001/95/WE) oraz opisane w Polskiej Normie PN-EN 1177. Ze względu na ograniczone ramy artykułu wymogi te nie mogą być bliżej przedstawione. Korzystanie z przedszkolnego placu zabaw Przedszkolny plac zabaw jest tworzony na potrzeby placówki i przebywających w niej dzieci. Stąd też każdorazowe wyjście na podwórko odbywa się za zgodą opiekunów grupy i pod ich kontrolą. To oni oceniają, czy pogoda jest właściwa dla zabaw na zewnątrz, czy dzieci mają wystarczające umiejętności, by korzystać z danego urządzenia, i pilnują porządku zabaw. W konsekwencji, gdy dojdzie do wypadku, może być oceniana ich wina i stopień przyczynienia się do powstałych szkód i urazów. Nie ma prawnych przeciwwskazań, aby przedszkolny plac zabaw był udostępniany osobom z zewnątrz, tj. innym dzieciom, które nie uczęszczają do danej placówki. Rodzić to może jednak liczne trudności, w związku z czym w praktyce tego rodzaju rozwiązania należą do rzadkości. W przypadku przedszkoli niepublicznych zwyciężają argumenty przeciwne zastosowaniu takiego rozwiązania. Placówki te, w przeciwieństwie do przedszkoli publicznych, są nastawione na osiąganie zysku, a udostępnienie placu zabaw innym podmiotom przynieść im może w zasadzie wyłącznie straty. Podobne argumenty wykorzystać mogą przedszkola publiczne, które jednak są placówkami pełniącymi misję, i dlatego takie rozwiązania mogą się w praktyce pojawiać, gdy zwycięży „wola polityczna”. W godzinach pracy przedszkola Udostępnienie placu zabaw dla osób z zewnątrz w czasie godzin pracy placówki prowadzi do sytuacji, że z placu korzystają jednocześnie zarówno dzieci przedszkolne, jak i nieprzedszkolne. Może pojawić się wówczas problem odpowiedniej organizacji zabawy, a także odpowiedzialności za ewentualny wypadek malucha. Przyjęcie zasady, że „każdy odpowiada za swoje dzieci”, nie zawsze jest takie oczywiste. Ponadto otwarcie placu zabaw dla zewnętrznych uczestników może spowodować, że zbyt liczna grupa dzieci będzie chciała w tym samym czasie korzystać z urządzeń. Na terenie przedszkola znajdą się także opiekunowie dzieci – osoby trzecie, nieznane obsłudze placówki. Może to stanowić realne zagrożenie dla bezpieczeństwa przedszkolaków. Poza godzinami pracy przedszkola Spore problemy może również wywołać publiczne udostępnienie przedszkolnego placu zabaw wszelkim zainteresowanym poza godzinami pracy placówki. Dopuszczenie takiej możliwości wiąże się z koniecznością dość precyzyjnego unormowania licznych kwestii, związanych m.in. z bezpieczeństwem uczestników zabaw, częstotliwością konserwacji i sprawdzania stanu technicznego znajdujących się na placu zabaw urządzeń oraz ewentualnymi zniszczeniami sprzętu. Jeżeli jednak zwycięży przekonanie o celowości wykorzystywania przedszkolnego placu zabaw na potrzeby osób trzecich, niekorzystających na co dzień z opieki przedszkolnej w danej placówce, konieczne będzie uregulowanie kilku spraw. Plan kontroli placu zabaw i harmonogram konserwacji Przede wszystkim administrator placu zabaw powinien przygotować plan kontroli. Kontrole winny być przeprowadzone z zachowaniem następującego harmonogramu: • regularna kontrola przez oględziny, prowadzona co najmniej raz w tygodniu (nawet codziennie), ma ujawnić oczywiste zagrożenia powstające w wyniku aktów wandalizmu, zużycia się sprzętu czy warunków atmosferycznych, • kontrola funkcjonalna, przeprowadzana co najmniej raz na kwartał, ma obejmować sprawdzenie: regulaminu, ogrodzenia, nawierzchni, przestrzeni minimalnych urządzeń, lokalizacji wyposażenia dodatkowego, oznaczenia urządzeń, stabilności, kompletności i sposobu zużycia urządzeń oraz stanu połączeń, • kontrola podstawowa, przeprowadzana co najmniej raz w roku, ma na celu dodatkowe sprawdzenie ogólnego poziomu bezpieczeństwa wyposażenia, stanu fundamentów, nawierzchni i może prowadzić do odkopywania lub wymontowywania różnych części (zob. D. Yearley, D. Berliński, Bezpieczny plac zabaw. Poradnik dla administratorów i właścicieli, Warszawa 2008). Kontrole powinny być przeprowadzane przez osobę mającą kwalifikacje do wykonywania oględzin okresowych i rejestrowania ich w dzienniku placu zabaw. Dodatkowo należy wprowadzić harmonogram konserwacji i napraw, który będzie korespondował z zapisami znajdującymi się w planie kontroli. Jego opracowanie powinno uwzględniać specyfikację właściwą dla danego rodzaju placu zabaw i obecnych tam urządzeń. Książka placu zabaw W książce placu zabaw umieszcza się informacje na temat miejsca ulokowania placu i osoby nim zarządzającej. Należy również dołączyć choćby odręczny plan placu (szkic), umieścić wszelkie certyfikaty, instrukcje obsługi sprzętu i listę sprzętu wraz z jego zdjęciami i numerem identyfikującym urządzenie. Książka obejmuje też listę regularnych kontroli przez oględziny (ze wskazaniem daty, osoby kontrolującej i wyników kontroli), kontroli funkcjonalnych i podstawowych, listę zabiegów konserwacyjnych i napraw, listę zgłoszonych usterek i listę zarejestrowanych wypadków. Regulamin korzystania z placu zabaw W przypadku udostępnienia osobom z zewnątrz przedszkolnego placu zabaw pojawia się konieczność przygotowania regulaminu korzystania z placu zabaw. Jest to niezbędne, aby w możliwie największym stopniu dzieci mogły bezpiecznie korzystać ze znajdujących się tam urządzeń. W regulaminie należy więc zamieścić informację, że maluchy mogą korzystać z placu tylko pod opieką osób dorosłych. W kolejnych punktach powinny się znaleźć: zakaz spożywania alkoholu, palenia tytoniu, wprowadzania psów, palenia ogniska i korzystania z urządzeń niezgodnie z ich funkcją i przeznaczeniem. Można też umieścić informację o godzinach otwarcia takiego placu. Oczywiście należy poinformować rodziców, że za ewentualne zniszczenia sprzętów przez ich dzieci będą pociągani do odpowiedzialności prawnej. W przypadku objęcia terenu placu zabaw monitoringiem w regulaminie powinna się znaleźć stosowna informacja o tym fakcie. Należy pamiętać, że im więcej kwestii zostanie uregulowanych, tym lepiej dla administratora placu zabaw. Odpowiedzialność Udostępnienie placu zabaw osobom z zewnątrz ma wpływ na jakość urządzeń wykorzystywanych do zabawy. Niestety częściej zdarzają się wówczas usterki i wypadki. Za naprawy związane ze zwykłym zużyciem elementów placu odpowiada administrator. Z kolei za naprawy związane z nieprawidłowym korzystaniem z urządzeń przez osoby z zewnątrz – te osoby. Odpowiedzialność za wypadki uzależniona jest od stopnia przyczynienia się do wystąpienia szkody. Jeżeli wypadek wiązał się z usterką (wadą) sprzętu lub niewłaściwą konserwacją, to odpowiedzialność ponosi administrator (ewentualnie producent sprzętu czy osoba sprawująca nadzór nad jakością urządzeń). Jeśli natomiast wypadek został spowodowany niewłaściwą opieką i nieprawidłowym korzystaniem z urządzeń (niezgodnie z regulaminem),wówczas odpowiedzialność spoczywa na opiekunie dziecka. Dla celów dowodowych sugerowane jest objęcie terenu monitoringiem lub wynajęcie ochrony. To drugie rozwiązanie mocno podnosi jednak koszty użytkowania takiego obiektu, ale bezwzględnie poprawia bezpieczeństwo na placu zabaw. Z kolei monitoring pozwala na ustalenie przebiegu ewentualnego wypadku, a także osób winnych aktom wandalizmu na terenie placu zabaw, których – w przypadku pozwolenia na powszechne korzystanie z placu zabaw – zapewne nie da się uniknąć.