OPUBLIKOWANO: 22 WRZEŚNIA 2016
Projekt nowelizacji prawa związkowego
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881),
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.),
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (t.j. Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.).
O potrzebie zmian Ustawy o związkach zawodowych dyskusje toczyły się od dawna. Przede wszystkim podnoszono w nich, że uchwalona jeszcze w początkowym okresie transformacji ustrojowej Ustawa, określająca ramy funkcjonowania tych dobrowolnych i samorządnych organizacji ludzi pracy, nie przystaje do realiów współczesnego rynku pracy. Podstawowym mankamentem obowiązujących ciągle regulacji, wskazywanym także przez związki zawodowe, jest to, iż tzw. prawo koalicji związkowej, a więc prawo tworzenia i przystępowania do związków zawodowych, przysługuje co do zasady tylko pracownikom, czyli osobom świadczącym pracę na podstawach określonych w Kodeksie pracy, oraz członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej. Tymczasem bardzo wiele osób czynnych zawodowo formalnie nie posiada statusu pracownika w znaczeniu określonym przez prawo pracy, gdyż wykonuje pracę na podstawie umów cywilnoprawnych – umów-zlecenia i umów o dzieło. Osoby te pozbawione są prawa do uczestnictwa w związkach zawodowych. Co więcej, związki zawodowe nie mogą występować w obronie praw takich osób, ponieważ Ustawa nie przyznaje im takich uprawnień. Problem ten został podniesiony także w Wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 czerwca 2015 r. w sprawie K 1/13, w którym stwierdzono, że obowiązkiem ustawodawcy jest urzeczywistnienie wolności zrzeszania się w związkach zawodowych wszystkim osobom, które na gruncie konstytucyjnym mogą być zaliczone do kategorii pracowników.
Warto w tym miejscu zauważyć, że od dłuższego czasu rysowała się też tendencja działań prawodawczych, które z jednej strony zmierzają do ograniczenia możliwości nadużywania umów cywilnoprawnych w stosunkach między pracodawcami a pracobiorcami, a z drugiej zwiększają zakres uprawnień socjalnych osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych.
Uwzględniając postulaty zgłaszane na forum publicznym, a także mając na względzie konieczność wykonania wspomnianego wcześniej wyroku Trybunału Konstytucyjnego, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sierpniu br. przedstawiło projekt gruntownej nowelizacji Ustawy o związkach zawodowych.
Związek zawodowy nie tylko dla pracowników kodeksowych
Najważniejszą planowaną zmianą jest przyznanie prawa tworzenia i wstępowania do związków osobom wykonującym pracę zarobkową. Jednocześnie założono wprowadzenie do tekstu Ustawy definicji osoby wykonującej pracę zarobkową. Pod pojęciem tym rozumieć się będzie pracownika w rozumieniu art. 2 Kodeksu pracy lub osobę świadczącą osobiście pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, z wyłączeniem stosunku służbowego funkcjonariuszy służb mundurowych i żołnierzy zawodowych, niezatrudniającą do tej pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.
Jak widać w przytoczonej definicji, planowane jest istotne rozszerzenie zakresu osób uprawnionych, które będą mogły zarówno tworzyć związki zawodowe, a więc powoływać do życia nowe organizacje tego typu, jak i przystępować do już istniejących. Obok osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, bez względu na podstawę zatrudnienia, definicja osoby wykonującej pracę zarobkową obejmie osoby będące zleceniobiorcami przyjmującymi zamówienie, czyli wykonawców umów o dzieło, osoby wykonujące pracę nakładczą, a nawet tzw. samozatrudnionych, a więc osoby, które zarejestrowały jednoosobowe firmy i stale świadczą osobiście pracę dla określonego zleceniodawcy. Warunkami, które trzeba spełniać, jest osobisty charakter pracy, a więc brak podwykonawców, którzy w miejsce osoby będącej stroną umowy realizują przedmiot umowy oraz odpłatny charakter pracy. Dzięki temu zabiegowi pełnym prawem koalicji związkowej będą objęte wszystkie osoby świadczące osobiście pracę za wynagrodzeniem, bez względu na podstawę zatrudnienia, które na gruncie prawa międzynarodowego oraz Konstytucji RP mogą być zaliczone do kategorii pracowników.
Warto zauważyć, że z zakresu osób wykonujących pracę zarobkową ustawodawca wyłącza funkcjonariuszy służb mundurowych pozostających w stosunku służbowym. Czyni to z uwagi na szczególny charakter wykonywanej przez nich pracy, a także ze względu na odrębne regulacje dotyczące tworzenia związków zawodowych przez funkcjonariuszy i żołnierzy zawarte w ich pragmatykach zawodowych.
