STAN PRAWNY NA 8 LISTOPADA 2019 Kontrola obowiązku szkolnego i nauki – zadania dyrektora szkoły Opracowała: Monika Konofalska-Wątek, nauczycielka, obecnie p.o. dyrektora zespołu szkół; zaktualizowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, dyrektor Szkoły Podstawowej im. Mikołaja Kopernika w Niechanowie, ekspert ds. awansu zawodowego oraz edukator ośrodka doskonalenia nauczycieli, laureatka Ogólnopolskiego Programu „Twórczy nauczyciel – Twórcza Edukacja” Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.) • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.), • Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1438 ze zm.). Obowiązek szkolny i obowiązek nauki wstępnie uregulowany jest przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. W art. 70 Konstytucji podano, że każdy obywatel ma prawo do nauki, a nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia. Sposób wykonania obowiązku szkolnego określa Ustawa Prawo oświatowe w preambule, w której czytamy: „Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka”. Obowiązek szkolny i obowiązek nauki Obowiązek szkolny i obowiązek nauki najczęściej spełniany jest w szkole lub – w przypadku dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim w przedziale wiekowym od 3 do 25 lat – na zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych (art. 36 ust. 17 upo.). Na podstawie decyzji dyrektora szkoły spełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki może mieć miejsce także poza szkołą. W takim przypadku egzekwowany będzie obowiązek wynikający z decyzji administracyjnej. Uczęszczanie do szkoły to zasadnicza część obowiązku szkolnego i obowiązku nauki nakierowana na ucznia. Z obowiązkiem ucznia wiążą się szczegółowe obowiązki rodziców lub prawnych opiekunów dziecka. Powinności związane z kontrolą obowiązku szkolnego i obowiązku nauki ciążą także na dyrektorze szkoły. Obowiązkiem szkolnym objęte są dzieci od 7. roku życia, natomiast dzieci 5-letnie mają prawo do wychowania przedszkolnego. 6-latek może rozpocząć naukę w szkole, jeżeli odbył roczne przygotowanie przedszkolne. Te dzieci, które nie chodziły do przedszkola, będą musiały uzyskać pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej. Obowiązek szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Obowiązek szkolny spełnia się przez uczęszczanie do szkoły podstawowej publicznej albo niepublicznej. Prawo do edukacji szkolnej dla 6-latków Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat. Jest to możliwe, jeśli dziecko korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym ma rozpocząć naukę w szkole podstawowej, albo posiada opinię o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, wydaną przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, założoną zgodnie z art. 168 upo. oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Dziecko, które zostało wcześniej przyjęte do szkoły podstawowej, jest zwolnione z obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego. Możliwość odroczenia obowiązku szkolnego Dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka, na wniosek rodziców odracza rozpoczęcie spełniania przez nie obowiązku szkolnego o jeden rok szkolny. Wniosek składa się w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, nie później niż do 31 sierpnia. Odroczenie dotyczy roku szkolnego, w którym dziecko ma rozpocząć spełnianie obowiązku szkolnego. Dziecko, któremu odroczono rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego, kontynuuje przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w innej formie wychowania przedszkolnego. Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mają możliwość dwukrotnego odroczenia spełniania obowiązku szkolnego. Odroczenie nie może trwać dłużej niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 9 lat. Wniosek o odroczenie składa się w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, można go również złożyć ponownie w roku kalendarzowym, w którym kończy ono 8 lat. Do wniosku dołącza się orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oraz opinię, z której wynika potrzeba odroczenia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego w danym roku szkolnym, wydaną przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, założoną zgodnie z art. 168 upo. oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Dziecko, któremu odroczono rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego, kontynuuje przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w innej formie wychowania przedszkolnego, a dziecko posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawności sprzężone, z których jedną jest upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym lub znacznym – także w ośrodku umożliwiającym realizację, odpowiednio, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Ważne! Dyrektorzy niepublicznych szkół podstawowych, dyrektorzy publicznych szkół podstawowych, a także dyrektorzy szkół specjalnych i ośrodków prowadzonych przez osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, którym nie ustalono obwodów, o przyjęciu ucznia do szkoły są zobowiązani powiadomić dyrektora publicznej szkoły podstawowej, w których obwodzie uczeń mieszka, oraz informować go o spełnianiu przez ucznia obowiązku szkolnego. Przepis ten stosuje się także do dyrektora publicznej szkoły podstawowej o ustalonym obwodzie, który przyjął do szkoły ucznia zamieszkującego w obwodzie innej szkoły publicznej. Natomiast gmina ma prawo do kontroli wykonywanych przez dyrektora zadań w tym zakresie. Obowiązek nauki Po ukończeniu szkoły podstawowej obowiązek nauki spełnia się przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej oraz przez realizowanie, zgodnie z odrębnymi przepisami, przygotowania zawodowego u pracodawcy. Uczeń, który został absolwentem szkoły ponadpodstawowej przed ukończeniem 18. roku życia, może również spełniać obowiązek nauki przez uczęszczanie do szkoły wyższej. Za spełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki uznaje się również udział dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych, organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami. Spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego i obowiązku nauki poza szkołą Na wniosek rodziców dyrektor, odpowiednio, publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowej, do której dziecko zostało przyjęte, może zezwolić w drodze decyzji na spełnianie przez nie przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem i obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą. Zezwolenie może być wydane przed rozpoczęciem roku szkolnego albo w trakcie roku szkolnego, jeżeli do wniosku o jego wydanie dołączono: • opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, • oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym, • zobowiązanie rodziców do przystępowania w każdym roku szkolnym przez dziecko spełniające obowiązek szkolny lub obowiązek nauki do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych. Uczeń spełniający obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą uzyskuje roczne oceny klasyfikacyjne na podstawie rocznych egzaminów klasyfikacyjnych z zakresu części podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym, uzgodnionej na dany rok szkolny z dyrektorem szkoły. Egzaminy klasyfikacyjne są przeprowadzane przez szkołę, której dyrektor zezwolił na spełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą. Uczniowi takiemu nie ustala się oceny zachowania. Egzamin klasyfikacyjny przeprowadza się zgodnie z art. 44l uso. Przepisu tego nie stosuje się do dzieci i młodzieży posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Cofnięcie zezwolenia następuje: • na wniosek rodziców, • jeżeli uczeń z przyczyn nieusprawiedliwionych nie przystąpił do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych albo nie zdał rocznych egzaminów klasyfikacyjnych, • w razie wydania zezwolenia z naruszeniem prawa. Obowiązki rodziców Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są zobowiązani do: • dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły, • zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne, • zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć, • informowania (w terminie do 30 września każdego roku) dyrektora szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej, w obwodzie których dziecko mieszka, o realizacji obowiązku szkolnego spełnianego za granicą lub przy przedstawicielstwie dyplomatycznym innego państwa w Polsce. Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi nauki na żądanie wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta), na terenie której dziecko mieszka, są zobowiązani informować go o formie spełniania obowiązku nauki przez dziecko i zmianach w tym zakresie. Rodzice dziecka realizującego obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą na podstawie zezwolenia są zobowiązani do zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w tym zezwoleniu. Zapamiętaj! Dyrektorzy publicznych szkół podstawowych kontrolują spełnianie obowiązku szkolnego przez dzieci zamieszkałe w obwodach tych szkół. Przez niespełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki należy rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność w okresie jednego miesiąca przez co najmniej 50 proc. dni zajęć w szkole podstawowej, szkole ponadpodstawowej lub placówce. Czynności składające się na kompetencję kontrolną dyrektora szkoły: • kontrola wykonywania obowiązków rodziców lub prawnych opiekunów zawartych w art. 40 upo., polegających na dopełnieniu czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły oraz zapewnieniu regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne, • współdziałanie z rodzicami lub prawnymi opiekunami w zakresie zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowanie się do zajęć szkolnych, • współdziałanie z rodzicami lub prawnymi opiekunami w zakresie zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w zezwoleniu w przypadku spełniania obowiązku poza szkołą, • prowadzenie ewidencji spełniania obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki. Wójt gminy (burmistrz, prezydent miasta) jest zobowiązany przekazywać dyrektorom publicznych szkół podstawowych i ponadpodstawowych znajdujących się na obszarze gminy informacje o aktualnym stanie i zmianach w ewidencji dzieci i młodzieży w wieku od 3 do 18 lat. Jest to ułatwienie realizacji obowiązku kontroli, jednak nie zwalnia dyrektorów szkół od odpowiedzialności za aktualizowanie danych ewidencyjnych, zwłaszcza o adresie zamieszkania dziecka i jego rodziców. Dane powinny być przekazywane bez wezwania, w terminie zapewniającym dyrektorom szkół prawidłowe wykonanie zadań w zakresie ewidencji obowiązku szkolnego. Niespełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Dyrektor odgrywa szczególną rolę w ramach egzekucji administracyjnej – jako uprawniony do żądania wykonania w drodze tej egzekucji określonych obowiązków, czyli jako wierzyciel. Zgodnie z Ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji przez wierzyciela rozumie się podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym. Obowiązki wierzyciela 1. Wystosowanie upomnienia (art. 15 Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Adresatem upomnienia jest zobowiązany (w tym przypadku rodzic/opiekun prawny). Upomnienie to wezwanie do wykonania obowiązku, z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. Wymagana jest pisemna forma tego tekstu. Dla celów dowodowych konieczne jest takie doręczenie upomnienia, aby można było ustalić dzień (datę), w którym doręczenie nastąpiło. W przypadku korzystania z drogi pocztowej – za zwrotnym poświadczeniem odbioru. 2. Wystawienie tytułu wykonawczego (art. 26 § 1 i art. 27 ww. Ustawy). Po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia upomnienia wierzyciel może dokonać kolejnej czynności zmierzającej do zastosowania środka egzekucyjnego w postaci grzywny w celu przymuszenia. Jest nią wystawienie wniosku do organu egzekucyjnego, którym zgodnie z art. 20 § 1 ww. Ustawy jest właściwa gmina. Do wniosku dołącza się tzw. tytuł wykonawczy sporządzony zgodnie z przepisami art. 27 § 1 ww. Ustawy oraz dowód doręczenia upomnienia. 3. Wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji (art. 26 § 1 i art. 28 ww. Ustawy). Następnie wierzyciel występuje z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Zgodnie z wymogiem art. 28 ww. Ustawy egzekucja dotyczy w omawianym przypadku obowiązku o charakterze niepieniężnym. Dyrektor-wierzyciel powinien wskazać we wniosku środek egzekucyjny. Jest nim grzywna w celu przymuszenia. 4. Wniosek oraz tytuł wykonawczy z załączonym dowodem doręczenia upomnienia składa się w organie egzekucyjnym, którym jest właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego, dlatego organ gminy musi mieć możliwość wglądu w prawidłowość prowadzonej kontroli spełniania obowiązku szkolnego przez dyrektorów szkół, tj. prowadzenie księgi ewidencji oraz wysyłania upomnień rodzicom dzieci uchylających się od obowiązku szkolnego. 5. W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez organ egzekucyjny dyrektor może występować z wnioskami i środkami procesowymi przysługującymi wierzycielowi. Może zastosować zażalenie na postanowienia oraz występować z wnioskami o zawieszenie lub umorzenie postępowania egzekucyjnego.