OPUBLIKOWANO: 12 LIPCA 2016

Postępowanie dyscyplinarne wobec nauczycieli po nowelizacji – część I

Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.),
• Ustawa z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 668),
• Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2002 r. Nr 11 poz. 109 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 741),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 1998 r. Nr 15 poz. 64 ze zm.) – uchylone,
• Ustawa z dnia 17 grudnia 2013 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).

W maju 2016 r. doszło do długo oczekiwanej nowelizacji Karty nauczyciela w zakresie prowadzenia nauczycielskiego postępowania dyscyplinarnego. Poprzednie rozwiązania były często krytykowane jako zawierające dużo wątpliwości oraz luk. Jednocześnie dużo wątpliwości wzbudzało Rozporządzenie zawierające szczegóły prowadzenia tego postępowania – chociaż powinno ono utracić moc 6 października 2000 r., to jednak dzięki prowizorycznemu rozwiązaniu Sądu Najwyższego udało się przedłużyć jego żywot aż do 30 maja 2016 r. Czy jednak nowe rozwiązania rzeczywiście pozwolą usprawnić prowadzenie postępowań dyscyplinarnych i przyspieszą wydawanie orzeczeń? Dopiero praktyka prowadzonych postępowań dyscyplinarnych pozwoli udzielić odpowiedzi na to pytanie.

Odpowiedzialność nauczycieli wszystkich stopni

Począwszy od 9 sierpnia 2009 r., odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają nauczyciele wszystkich stopni awansu zawodowego – w poprzednim stanie prawnym postępowanie to dotyczyło wyłącznie nauczycieli mianowanych i dyplomowanych. Brak było jednak przesłanek, które uzasadniałyby takie ograniczenie, dlatego odpowiedzialnością dyscyplinarną objęci zostali również nauczyciele stażyści oraz kontraktowi. Nie oznaczało to wszelako, że do odpowiedzialności dyscyplinarnej na podstawie KN mogli zostać pociągnięci w obecnym stanie prawnym wszyscy nauczyciele. Odpowiedzialności tej podlegali wyłącznie nauczyciele zatrudnieni w:

• publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie Ustawy o systemie oświaty,
• zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich działających na podstawie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich,
• publicznych kolegiach pracowników służb społecznych,
• publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP,
• publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, przedszkolach i szkołach niepublicznych oraz w placówkach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, zatrudnionych w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć.

Powyższe oznacza, że z odpowiedzialności dyscyplinarnej wyłączeni byli dotychczas nauczyciele zatrudnieni w jednostkach oświatowych, o których mowa w ostatnim punkcie powyżej, jeśli byli oni zatrudnieni w wymiarze niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Stan ten uległ zmianie. 31 maja 2016 r. weszła w życie Ustawa o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja ta spowodowała wprowadzenie pewnych zmian w zasadach prowadzenia nauczycielskiego postępowania dyscyplinarnego, w tym objęcie jego rygorem także nauczycieli zatrudnionych w placówkach wskazanych w ostatnim powyższym punkcie, bez względu na ich wymiar zatrudnienia (art. 9 Ustawy nowelizującej). Nowelizacja Karty nauczyciela w zakresie zasad prowadzenia postępowania dyscyplinarnego wymusiła także na resorcie edukacji przygotowanie nowego rozporządzenia, regulującego szczegółowe zasady prowadzenia postępowania dyscyplinarnego. 31 maja 2016 r. weszło w życie Rozporządzenie w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego. Jednocześnie 30 maja 2016 r. utraciło moc dawne Rozporządzenie w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego. W efekcie postępowania dyscyplinarne prowadzone będą na nieco odmiennych zasadach, chociaż ich podstawowe reguły nie uległy istotnym zmianom. Poniżej wskazano podstawowe informacje na temat postępowania dyscyplinarnego prowadzonego wobec nauczycieli, które mogą okazać się pomocne zarówno dla nauczycieli, wobec których są one prowadzone, jak i zatrudniających ich dyrektorów, którzy także odgrywają w nim pewną rolę.

Przesłanki wszczęcia postępowania dyscyplinarnego

Zgodnie z art. 75 ust. 1 KN nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN. Pewne wątpliwości może budzić nieostre sformułowanie pojęcia „godności zawodu nauczyciela”. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że przypadki jego naruszenia powinny być rozstrzygane indywidualnie, z uwzględnieniem doświadczenia życiowego oceniających, praktyki zawodowej oraz zdrowego rozsądku. Natomiast wśród obowiązków nauczyciela wskazanych w art. 6 ustawodawca wskazał:

• rzetelne realizowanie zadań związanych z powierzonym nauczycielowi stanowiskiem oraz z podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą oraz opiekuńczą, w tym zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę,
• wspieranie ucznia w jego rozwoju,
• dążenie do pełni własnego rozwoju osobowego,
• kształcenie i wychowywanie młodzieży w umiłowaniu ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka,
• dbanie o kształtowanie u uczniów postawy moralnej i obywatelskiej, zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.