Przygotowanie do ewaluacji zewnętrznej Opracował i zaktualizował: Wojciech Wasielewski, pracownik kuratorium oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1457 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1658), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2017 r. poz. 1611). Wymagania badane podczas ewaluacji zewnętrznej są, obok podstawy programowej, najważniejszym elementem planowania pracy szkoły i nauczycieli. Obowiązek realizacji wymagań powoduje, że szkoła powinna uwzględniać wymagania w planowaniu swojej pracy oraz podczas realizacji podstawy programowej. Etap pierwszy Przygotowanie do ewaluacji zewnętrznej zaczyna się w momencie planowania i realizacji ewaluacji wewnętrznej. Jeżeli dyrektor rzetelnie ją planuje i realizuje, to uzyskane w jej wyniku informacje pozwolą na podejmowanie właściwych działań, zanim w szkole pojawią się ewaluatorzy. Największy błąd dyrektora podczas przeprowadzania ewaluacji wewnętrznej to poszukiwanie przez niego potwierdzenia spełnienia wymagań, podczas gdy powinien on dokonać diagnozy rzeczywistych problemów szkoły. Inny błąd może polegać na tym, że diagnozę ewaluacyjną stosuje się do wszystkich podejmowanych w szkole działań, łącznie z procesem lekcyjnym – nauczyciele korzystają z tzw. autoewaluacji swojej pracy. Tymczasem analiza wymagań ewaluacyjnych wskazuje, że od nauczycieli i dyrektora wymaga się refleksyjności, co oznacza, że podejmowane w szkole działania edukacyjne powinny być monitorowane, diagnozowane oraz modyfikowane. Taka strategia de facto umożliwia spełnienie większości wymagań ewaluacyjnych, które opisane są przecież jako proces realizowany w szkole, a nie zadanie do wykonania. Istotne są także: • właściwe wykorzystanie obserwacji, podczas której dyrektor powinien diagnozować opisane w wymaganiach procesy edukacyjne oraz indywidualizację pracy z uczniami, • właściwa organizacja pracy zespołów nauczycielskich, w tym uczących w jednym oddziale. Podczas wywiadów przeprowadzanych w ramach ewaluacji nauczyciele muszą przedstawić efekty wspólnych działań oraz wykazać się wspomnianą wyżej refleksyjnością – czyli wykazać, że monitorują, analizują i modyfikują wprowadzane wspólnie działania. Ważnym elementem jest informacja uzyskiwana od uczniów, rodziców oraz tzw. partnerów szkoły. Potwierdzenie przez respondentów realizacji wymagań ewaluacyjnych możliwe jest jedynie wtedy, gdy prowadzi się z nimi dialog, angażuje do współuczestnictwa w życiu szkoły. Reasumując, pierwsza i najważniejsza część przygotowania szkoły do ewaluacji zewnętrznej to prowadzenie ewaluacji i badań w zakresie wymagań wskazanych w Rozporządzeniu. Etap drugi Drugi etap przygotowania do ewaluacji zewnętrznej rozpoczyna się w dniu otrzymania przez dyrektora informacji o przeprowadzeniu ewaluacji. W tym momencie otrzymuje on również dostęp do wszystkich narzędzi ewaluacyjnych, tj. ankiet, scenariuszy wywiadów, arkuszy obserwacji. Jak wiadomo, wizytatorzy podczas ewaluacji nie sprawdzają dokumentacji szkolnej pod kątem zgodności z prawem, ale mogą ją wykorzystać do potwierdzenia prawdziwości podejmowanych w placówce działań. Jawność narzędzi ewaluacyjnych pozwala na właściwe przygotowanie się do ewaluacji zewnętrznej. Dyrektor może udostępnić narzędzia wszystkim respondentom, a więc nauczycielom, pracownikom szkoły i rodzicom. Wskazane jest, żeby przed ewaluacją wszystkie grupy badawcze zapoznały się z pytaniami i zagadnieniami oraz wstępnie przedyskutowały tematykę ewaluacji. Dodatkowo dyrektor i nauczyciele powinni zapoznać się z charakterystykami poszczególnych wymagań, których osiągnięcie jest jednocześnie tzw. kryterium sukcesu. Przygotowując się do ewaluacji zewnętrznej, pamiętać należy, że spotkania muszą mieć charakter debaty, podczas której dominuje dyskusja, a nie polecenia wydawane przez dyrektora bądź nauczycieli. Mówiąc wprost, przygotowanie do ewaluacji nie może zamienić się w narzucanie rodzicom, uczniom i nauczycielom oczekiwanych odpowiedzi, niezgodnych z rzeczywistością szkolną. Powyższą kwestie reguluje § 11 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego, który wskazuje, że organ sprawujący nadzór pedagogiczny może przerwać ewaluację zewnętrzną w przypadku powzięcia informacji o działaniach szkoły lub placówki mających wpływ na wiarygodność wyników ewaluacji. Przekroczenie granicy wiarygodności następuje wtedy, gdy szkoła, przygotowując się do ewaluacji, usiłuje ulepszyć swój wizerunek – przez co nie jest on zgodny z rzeczywistością. Dyrektor szkoły musi pamiętać, że celem ewaluacji jest uzyskanie rzetelnej i prawdziwej informacji o pracy placówki, a nie uzyskanie dobrego wyniku. Zapoznanie się z procedurami Przygotowując się do ewaluacji zewnętrznej, dyrektor powinien zapoznać się z jej procedurami, które zamieszczone są na stronie https://www.npseo.pl/action/externalevaluation oraz wewnętrznymi procedurami opracowanymi przez kuratoria oświaty. Zgodnie z tymi dokumentami dyrektor szkoły: • informuje uczniów, rodziców, nauczycieli i inne zaangażowane osoby o prowadzonych badaniach, przesyłając informacje dotyczące badania, a także zaprasza rodziców i partnerów szkoły do wzięcia udziału w ewaluacji, • informuje społeczność szkolną lub odbiorców usług o celach i przebiegu ewaluacji, • informuje rodziców o możliwości udziału w badaniu ankietowym i wywiadzie, • decyduje, jakiego rodzaju dokumentacja najlepiej pokaże charakter szkoły lub placówki i jakość pracy, • udostępnia wizytatorom materiały niezbędne do poznania koncepcji pracy szkoły lub placówki, • wypełnia ankietę dla dyrektora, która jest dostępna on-line, • rozpoznaje, czy rodzice małoletnich uczniów nie wyrażą sprzeciwu na wypełnianie przez ich dzieci anonimowej ankiety i ewentualny udział w wywiadzie grupowym, • zapoznaje się z narzędziami ewaluacyjnymi, udostępnionymi on-line przez wizytatorów, • zwołuje (w porozumieniu z zespołem wizytatorów) zebranie rady pedagogicznej, na które zaprasza przedstawicieli uczniów, rodziców, pracowników niepedagogicznych. Kierujący placówką powinien zapoznać się z ankietą dla dyrektora oraz przygotować się do wywiadu. Jego głos jest niezwykle ważny, to on bowiem, pełniąc nadzór pedagogiczny, potrafi ocenić poziom realizacji wymagań w szkole oraz ma najwięcej informacji o procesach edukacyjnych czy o współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym. Zebranie informacji Dobre przygotowanie do ewaluacji wymaga zebrania wszystkich informacji wynikających z pełnionego nadzoru pedagogicznego, takich jak: • wnioski i rekomendacje z ewaluacji wewnętrznej, • wnioski rekomendacje z kontroli, • wyniki szkoły uzyskane podczas egzaminów zewnętrznych, • monitorowanie realizacji podstawy programowej, • analiza pracy zespołów nauczycielskich, • sukcesy uczniów osiągane w konkursach, • wyniki obserwacji lekcji, • przykłady współpracy z radą rodziców i środowiskiem lokalnym. Pytania kluczowe W zależności od wymagań badanych w ewaluacji zewnętrznej, dyrektor szkoły może posłużyć się pytaniami kluczowymi. Podczas ewaluacji wymagania „procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się” dyrektor szkoły może szukać odpowiedzi na następujące pytania: • W jakim stopniu zaplanowane i zorganizowane przez nauczyciela procesy edukacyjne są dostosowane do potrzeb uczniów? • Jak wielu nauczycieli (w tym pracujących w jednym oddziale) angażuje się w pracę zespołową? • Jakiego rodzaju działania podejmowane są w ramach współpracy nauczycieli? • Jaki jest wpływ uczniów na przebieg procesu uczenia się? • Jak wielu uczniów zna cele lekcji? • Jak wielu uczniów zna formułowane wobec nich oczekiwania/kryteria sukcesu? Następnie dyrektor może sporządzić zestawienie zawierające opis wymagania, pytania kluczowe, źródło informacji (wyniki ewaluacji, kontroli, monitorowania, obserwacji lekcji). Warto powtórzyć, że ważnym źródłem informacji dla dyrektora jest obserwacja lekcji (zajęć), która dostarcza wiedzy o procesach edukacyjnych realizowanych w szkole, doskonaleniu podejmowanemu przez nauczycieli, osiągnieciach uczniów, realizacji podstawy programowej, wykorzystaniu technologii komputerowych czy realizacji działań nowatorskich. Ukazanie kontekstu Ważnym zadaniem ewaluacji zewnętrznej jest ukazanie kontekstu edukacyjnego, uzupełnienie wyników szkoły opisami sytuacji społecznej i środowiska lokalnego. Zadaniem dyrektora jest również przedstawienie wizytatorom uwarunkowań pozaedukacyjnych, które często decydują o możliwościach rozwojowych dzieci. Warto, by wizytatorzy wiedzieli, czym dana szkoła różni się od innych, jakimi zasobami dysponuje oraz z jakimi problemami się zmaga.