OPUBLIKOWANO: CZERWIEC 2011
ZAKTUALIZOWANO: 11 MAJA 2016

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli

Opracował: dr Patryk Kuzior, doktor nauk prawnych, specjalista m.in. w zakresie prawa oświatowego, urzędnik zajmujący stanowisko kierownicze w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego, autor wielu opracowań naukowych z zakresu prawa i wykładowca akademicki

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 1998 r. Nr 15 poz. 64),
• Projekt Ustawy z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw,
• Projekt Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego.

Odpowiedzialność dyscyplinarna jest odpowiedzialnością szczególnego rodzaju, ponieważ dotyczy ona wyłącznie osób wykonujących określony zawód (np. lekarz, urzędnik, policjant, nauczyciel), pełniących określony urząd lub funkcję (sędzia, notariusz) lub przynależących do określonej grupy formalnej (np. odpowiedzialność przed sądem koleżeńskim w ramach stowarzyszenia lub partii politycznej). Odpowiedzialność ta dotyczy zachowań, które naruszają obowiązki wynikające z istoty funkcji lub wykonywanego zawodu lub w jakimś stopniu uchybiają godności danego zawodu. Można powiedzieć ogólnie, że na gruncie zawodowym odpowiedzialność dyscyplinarna dotyczy tych profesji, w których od osób je wykonujących oczekuje się pewnej rękojmi prawidłowego i profesjonalnego działania.

Naruszenie obowiązków nauczyciela czy wykroczenie przeciwko porządkowi pracy?

Odpowiedzialność dyscyplinarną ponoszą także nauczyciele, przy czym mimo że jest to forma odpowiedzialności pracowniczej, to jednak jest ona związana z wykonywaniem zawodu jako takiego, a nie z wykonywaniem pracy na rzecz ściśle określonego pracodawcy. Warto od razu zaznaczyć, że – w myśl art. 75 ust. 1 KN – nauczyciele ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za uchybienia godności zawodu lub obowiązków, o których mowa w art. 6. Ustawodawca wyraźnie rozgraniczył tę właśnie odpowiedzialność od odpowiedzialności porządkowej, a więc za uchybienia przeciwko porządkowi pracy wynikające z art. 108 Kodeksu pracy. Nauczyciele ponoszą ją na takich samych zasadach jak pracownicy, których sytuację reguluje powszechne prawo pracy (Kodeks pracy).

Cechą szczególną odpowiedzialności dyscyplinarnej jest to, że o winie osoby, która sprzeniewierzyła się etyce danego zawodu lub obowiązkom, a w konsekwencji o nałożeniu kary, rozstrzygają – na ogół kolegialnie – inni reprezentanci danego zawodu specjalnie do tego powołani. W przypadku nauczycieli stanowi o tym art. 77 KN.

Skoro w drodze ustawy rozgraniczono te dwa różne reżimy odpowiedzialności, to, wychodząc z założenia o racjonalności prawodawcy, należy przyjąć, że określone zachowanie nauczyciela naruszające przyjęte normy nie może być kwalifikowane zarówno jako naruszenie obowiązków nauczyciela oraz jako wykroczenie przeciwko porządkowi pracy. Kwalifikacja zaś danego zachowania do jednej bądź drugiej kategorii nie jest też kwestią dowolnego uznania.

O ile w teorii rozróżnienie pomiędzy naruszeniem obowiązków zawodowych a naruszeniem porządku pracy może wydawać się rzeczą banalną, to w praktyce jest inaczej i nierzadko dochodzi do zupełnie błędnego stosowania przepisów prawa.

Obowiązki i powinności nauczyciela

Odpowiedzialność dyscyplinarna dotyczy, jak już wskazano wcześniej, uchybień godności zawodu nauczyciela lub naruszenia obowiązków, o których mowa w art. 6 KN. Sięgając do katalogu z art. 6, który stanowi, że nauczyciel zobowiązany jest:

• rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę,
• wspierać każdego ucznia w jego rozwoju,
• dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego,
• kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka,
• dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów,