OPUBLIKOWANO: 4 MARCA 2016
Metody rozwijania samodzielności dzieci z niepełnosprawnością
Rodzice dziecka z niepełnosprawnością intelektualną często z pewnym krytycyzmem odnoszą się do kwestii samodzielności ich pociechy. Wynika to z chęci chronienia przed niepowodzeniem oraz niebezpieczeństwem – tym bezpośrednim oraz tym wynikającym z podjętych przez (dorastające) dzieci decyzji. Kwestia współpracy z rodzicami jest niezmiernie ważna, spójność oddziaływań pomoże bowiem osiągnąć cele terapeutyczne, także cel dotyczący rozwijania samodzielności. Rolą pedagoga jest bycie łącznikiem między postawą rodziców a potrzebami dziecka. Do zadań pedagoga należy dostrzeganie potencjału oraz stwarzanie warunków do wszechstronnego rozwoju ucznia.
Dążenie do jak najpełniejszej samodzielności jest procesem złożonym, który składa się z kilku ważnych aspektów. Wyróżnić można: komunikację, doświadczanie własnego ciała oraz naukę czynności samoobsługowych – jedzenie, kontrola potrzeb fizjologicznych, ubieranie/rozbieranie, mycie się. Warto pamiętać, że podstawą owocnej pracy z dzieckiem z niepełnosprawnością jest indywidualizacja.
Komunikacja
By zacząć pracować z dzieckiem, najpierw trzeba się z nim porozumieć. Używanie mowy jest niedostępne, zbyt abstrakcyjne dla dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną, niekiedy osoby z tym stopniem upośledzenia posługują się kilkoma słowami. W związku z tym pedagog specjalny sięga do komunikacji niewerbalnej. Warto, by osoba pracująca z dzieckiem zastanowiła się, jaka jest mowa jej ciała, jakie sygnały wysyła swoim podopiecznym – jaki jest ton głosu, dotyk, jakie uczucia towarzyszą w budowaniu danej relacji.
Nawiązując kontakt z dzieckiem, należy na początek bacznie obserwować i analizować jego zachowanie. Istnieje szereg zachowań komunikacyjnych. Jak zaznacza W. Loebl, dziecko z głęboką niepełnosprawnością może wyrażać swoje stany, potrzeby oraz emocje poprzez różne rodzaje zachowań, takie jak reakcje fizjologiczne, np. rytm oddechowy, czerwienienie się, pocenie, pobudzenie ruchowe, a także reakcje afektywne. Podopieczni mogą porozumiewać się z otoczeniem za pomocą wzroku, używając wokalizacji, poruszając ręką, głową czy przemieszczając się.
Podstawą do rozwoju jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa. By pomóc podopiecznemu przewidywać sytuacje mające za chwilę się wydarzyć, wprowadza się zapowiedzi – tzw. bodźce sygnałowe (zob.: M. Trybuś, Wykorzystywanie komunikacji niewerbalnej w praktyce [w:] J. Kielin [red.], Rozwój daje radość, s. 24). Ważne jest, by dostarczane bodźce były systematycznie powtarzane i charakterystyczne dla jednej czynności. Wyróżniamy bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, zapachowe oraz smakowe. Przed wprowadzaniem bodźca należy upewnić się, czy dziecko ma sprawne zmysły.
Podopieczny z głęboką niepełnosprawnością najczęściej porozumiewa się z otoczeniem w sposób nieintencjonalny. Kiedy mamy przekonanie, że dziecko świadomie potrafi nadawać i odbierać komunikaty, wtedy warto zacząć wprowadzać elementy komunikacji alternatywnej (AAC). W tej dziedzinie wyróżniamy system graficzny (piktogramy, system Blissa), gesty (Makaton), znaki dotykowo-przestrzenne oraz sygnały dźwiękowe.
Komunikowanie się z dzieckiem służy przeciwdziałaniu bierności. Przez dokonywanie wyborów podopieczny uczy się samodzielności.
Doświadczanie własnego ciała
Jednym z celów stawianych dziecku przez pedagogów specjalnych jest cel związany z poznawaniem ciała (somatognozja). Oczywiste jest, że świadomość ciała i poruszanie kończynami, głową umożliwia poznawanie otoczenia. Ciało jest więc sensem i środkiem służącym rozwojowi, pomaga w kształtowaniu poczucia tożsamości.
