OPUBLIKOWANO: 14 MARCA 2016
Agresja i autoagresja u osób z niepełnosprawnością intelektualną
Rozpoczynając ten jakże trudny temat, odniosę się najpierw do samej definicji pojęcia– agresja to zachowania ukierunkowane na osoby drugie, których intencją i celem jest wyrządzenie krzywdy. To negatywne zjawisko można podzielić ze względu na intencje sprawcy na:
- agresję instrumentalną, agresor nastawiony na sprawienie bólu i przykrości drugiej osobie,
- agresję w afekcie, kierowaną złością i gniewem.
Agresję podzielić można na typy:
- ze względu na motywy:
- agresja jako zachowanie służące zdobyciu uznania, pozycji czy pieniędzy,
- agresja wynikająca z rywalizacji o coś, np. o wpływy,
- agresja wywołana lękiem np. o pozycję w grupie, spowodowana konkurencją o względy nauczyciela,
- agresja wynikająca z obrony swojego terenu, np. kiedy nieproszona osoba wchodzi do sali, pokoju,
- agresja będąca rozładowaniem napięć przyniesionych np. z domu do placówki i odwrotnie,
- agresja seksualna np. spowodowana niemożnością rozładowania własnych emocji i potrzeb,
- agresja osoby chroniącej swoich bliskich;
- ze względu na formę:
- bierna, kiedy złość jest tłumiona i hamowana,
- utajona (zawoalowana), kiedy wyczuwalne są szydercze podteksty, lekceważenie,
- werbalna bez skierowania na konkretne osoby, używanie przekleństw,
- werbalna skierowana do siebie lub innych,
- fizyczna skierowana na przedmioty.
- fizyczna skierowana do siebie i innych.
Agresja jest przejawem bezradności, która daje swój oddźwięk w krzyku, wulgaryzmach, pluciu, biciu, kopaniu, drapaniu, gryzieniu, uderzaniu głową w twarde przedmioty, rzucaniu różnymi przedmiotami, wkładaniu palców do nosa, oczu lub do innych otworów w ciele. Co robić, aby właściwie reagować na tego rodzaju zachowania? Nauczyciel musi być niezwykle pilnym obserwatorem, by dokładnie przeanalizować, w jakich sytuacjach się pojawiają i co może być ich przyczyną. Do tego celu niezbędne jest prowadzenie kart obserwacji opisujących zdarzenia agresywne, okoliczności im towarzyszące oraz reakcje nauczyciela. Im więcej zbierzemy informacji o dziecku i jego zwyczajach, tym szybciej i bardziej celowo otrzyma od nas pomoc. Zachowania trudne są uciążliwe dla samego dziecka (blokują jego rozwój), dla jego rodziny, grupy, w której pracuje. i oczywiście dla nauczycieli, którzy często są zdesperowani w swej bezsilności. Istotną rolę ma tu do odegrania cała placówka, począwszy od dyrektora, poprzez specjalistów, a skończywszy na kadrze pomocniczej i administracyjnej. Wszyscy, którzy w jakikolwiek sposób mają styczność z problematycznym podopiecznym, muszą współpracować i być zaznajomieni z procedurą postępowania w takich sytuacjach. Najważniejsze pytanie, jakie powinien sobie zadać terapeuta w poszukiwaniu konstruktywnych rozwiązań w radzeniu sobie z agresją, brzmi: „O co mu chodzi? Dlaczego jest taki agresywny?”. Człowiek od urodzenia wdrukowane ma reakcje na agresję i autoagresję, należą do nich strach, niechęć, wrogość do agresora, czyli paradoksalnie reakcje, które sklasyfikować można jako agresywne. Tak więc w odpowiedzi na agresję jesteśmy skłonni do reakcji agresywnych. Bywa też inaczej, są osoby, które w obliczu agresji paraliżuje strach w reakcji na nieprzewidywalne zachowania, a jedyną drogą dla nich jest ucieczka. Niestety uciekając, utrwalamy nieakceptowane zachowania dziecka.
Osoby niepełnosprawne intelektualnie przeżywają stres, na którego intensywność wpływ ma zbiór pewnych czynników: negatywne cechy roli, stawiające niepełnosprawnego intelektualnie na bardzo niskiej pozycji; wielkość zasobów, których osoby niepełnosprawne nie posiadają ze względu na zaniedbania edukacyjne lub uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego; umiejętności zaradcze, czyli zdolność dobrego radzenia sobie, również oceniane nisko, tak samo jak poczucie skuteczności równoznaczne z radzeniem sobie ze stresem. Myślę jednak, że wsparcie społeczne dla osób z niepełnosprawnością intelektualną rośnie, ponieważ świadomość społeczeństwa jest na coraz wyższym poziomie. Osoby z niepełnosprawności intelektualną, nie posiadając powyższych cech lub chociaż ich większości, nie radzą sobie ze stresem, co daje wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia u nich zachowań agresywnych.
