OPUBLIKOWANO: 4 MARCA 2016
Profilaktyka zagrożeń młodzieży – koncepcje, problemy, dylematy
Pytanie o młodzież jest zawsze pytaniem o świat społeczny osób dorosłych. Jak wskazują bowiem Piaget i Inhelder, okres nastoletni to czas wrastania w społeczność dorosłych. Podobnie funkcją rytuałów przejścia w społeczeństwach pierwotnych jest włączenie osób inicjowanych do społeczności osób dorosłych. Można zaryzykować twierdzenie, że w grupie wieku nastoletniego nie dzieje się nic, co nie byłoby w jakiś sposób powiązane z tym, co jest obecne w grupie wieku dorosłych. To one decydują bowiem o kształcie społeczeństwa i one odpowiadają za proces wrastania nastolatków w dorosłą społeczność.
Bezpieczne, zdrowe i skuteczne włączenie dzieci w obręb dorosłej części społeczeństwa oznacza przejście jednostki od funkcjonowania w roli dziecka do roli człowieka dorosłego, który jest w stanie żyć zgodnie z zasadami i wartościami danego społeczeństwa, zachowując zdrowie i osiągając szczęście. Tak funkcjonująca osoba zapewnia kontynuację społeczeństwa, zastępuje zmarłych. Bilans śmierci i inicjacji w roli człowieka dorosłego równoważą się, dzięki czemu liczebność społeczeństwa nie spada. Taka wymiana zapewnia społeczności przetrwanie. Tym samym skuteczne przygotowanie dzieci do roli osób dorosłych jest kwestią „życia i śmierci” danej społeczności.
Zagrożenia w rozwoju dzieci i młodzieży
Takie antropologiczne wprowadzenie pozwala na uzasadnione teoretycznym spojrzeniem wskazanie zagrożeń w rozwoju dzieci i młodzieży. Za zagrożenie można w przytoczonym kontekście uznać każdą aktywność jednostki, która jest niezgodna z normami, wartościami społecznymi, utrudnia lub uniemożliwia nabycie odpowiednich kompetencji, jakich dana kultura wymaga od swoich dorosłych członków oraz umiejętności pozwalających na zachowanie zdrowia psychicznego i osiągnięcie stanu uznawanego w danym społeczeństwie za szczęście.
W nastawionej na zmianę i ciągły wzrost cywilizacji zachodnioeuropejskiej akceptowane i pożądane wzorce zachowań zmieniają się w czasie i są też różne na skutek wewnętrznego zróżnicowania społeczeństwa. Dobrym przykładem wydaje się homoseksualizm, który przez większą cześć poprzedniego wieku był traktowany jako zaburzenie. Pojawiają się w tym kontekście dwie trudności: zmienność diachroniczna (czasowa) kryteriów niepożądanych zachowań i zmienność synchroniczna (w przestrzeni społecznej – zróżnicowanie społeczeństwa).
Profilaktyka i jej rodzaje
Oba rodzaje zmienności dotyczą również samej profilaktyki. Jeszcze pod koniec XX wieku popularna była profilaktyka określana z perspektywy czasu jako profilaktyka negatywna – czyli koncentrująca na zniechęcaniu do podejmowania niepożądanych zachowań, dostarczająca informacji o zagrożeniu i o jego konsekwencjach. W praktyce często przynosiła odwrotne efekty, zachęcając zbuntowane nastolatki do podejmowania ryzykownych zachowań. Dziś w obszarze profilaktyki można spotkać różne podejścia. Nadal obecna bywa jeszcze profilaktyka negatywna. Popularny w całej Unii Europejskiej jest model profilaktyki opartej na czynnikach ryzyka i czynnikach chroniących. Ponadto spotkać można profilaktykę opartą na zasobach i rozwijaniu kompetencji emocjonalnych i społecznych czy podejście bazujące na rozwoju kompetencji rodzicielskich. Profilaktyka specyficzna, zorientowana na zapobieganie określonym trudnościom, coraz częściej jest zastępowana profilaktyką niespecyficzną, wspierającą całościowo rozwój nastolatków i tym samym zwiększającą ich odporność na rozmaite zagrożenia.
Nastoletni bunt
