OPUBLIKOWANO: 2 LUTEGO 2016

Świadczenia pozapłacowe dla pracowników

Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, radca prawny

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 24 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.),
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.),
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.),
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650 ze zm.),
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. z 1996 r. Nr 60 poz. 279),
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. z 1998 r. Nr 148 poz. 973),
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. z 2015 r. poz. 1989),
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. z 1998 r. Nr 161 poz. 1106 ze zm.).

Najpowszechniejszą formą wynagradzania pracowników są świadczenia o charakterze płacowym. Zaliczamy do nich nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale także wszelkiego rodzaju premie, nagrody pieniężne czy dodatki finansowe. Bardzo ważną funkcję pełnią także tzw. świadczenia pozapłacowe. Choć brakuje jednolitej definicji pojęcia „świadczeń pozapłacowych”, to w praktyce pod tym pojęciem rozumie się różnego rodzaju świadczenia, które nie stanowią wynagrodzenia za wykonaną pracę i najczęściej oferowane są pracownikom w formie bezgotówkowej.

Świadczenia pozapłacowe w obszarze prawa pracy możemy podzielić na obowiązkowe, czyli takie, których obowiązek przyznania pracownikowi wynika z przepisów prawa, oraz fakultatywne, których przyznanie uzależnione jest od decyzji pracodawcy i w tym kontekście świadczenie ma najczęściej na celu zwiększenie motywacji pracownika oraz komfortu jego pracy. Pierwszą część niniejszego artykułu poświęcono świadczeniom obowiązkowym. Druga część natomiast skupi się na świadczeniach fakultatywnych.

Definicja świadczeń pozapłacowych

W ramach świadczeń pozapłacowych wyróżniamy przede wszystkim świadczenia o charakterze niepieniężnym, tzw. świadczenia rzeczowe, oraz świadczenia w naturze, a także nieodpłatne świadczenia na rzecz pracownika, które mogą być zarówno świadczeniami rzeczowymi, jak i świadczeniami w naturze.

Warto umieć rozróżnić pojęcie „świadczenia rzeczowego” i „świadczenia w naturze” – pozwoli to ocenić, czy dane świadczenie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub obowiązkowi naliczenia składek na ubezpieczenie społeczne, czy też pracodawca (pracownik) jest zwolniony z obowiązku ponoszenia obciążeń w tym zakresie.

Świadczenie w naturze a świadczenie rzeczowe

Pojęcie „świadczenia w naturze” występuje m.in. w art 12 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (tzw. Ustawa o PIT), zawierającym definicję przychodu ze stosunku pracy – sama Ustawa nie zawiera jednak jasnej definicji. W Wyroku z dnia 13 października 2009 r. (I SA/Wr 1254/09) Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu wskazał jednak, że „(…) świadczenia w naturze to wszelkie świadczenia, w przypadku których przedmiot świadczenia jest inny niż pieniądz lub wartość pieniężna. Będą to w szczególności różnego rodzaju świadczenia rzeczowe, chociaż przedmiotem świadczenia mogą być również prawa”. Świadczeniem w naturze mogą być także różnego typu usługi, np. wycieczka czy kurs językowy.

Z kolei świadczenie rzeczowe ma charakter typowo materialny, nieodpłatny bądź częściowo odpłatny (np. przekazana pracownikom odzież, żywność, obuwie, galanteria, artykuły gospodarstwa domowego, artykuły chemiczne). Potwierdza to m.in. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 2010 r. (III SA/Wa 2661/10). Materialny charakter mają z pewnością bilety do teatru, kina czy muzeum, karnet na basen czy siłownię oraz paczki świąteczne. Świadczeniami rzeczowymi są więc wszelkie świadczenia mające postać materialną, których przedmiotem są rzeczy, i niebędące jednocześnie środkami pieniężnymi lub innymi wartościami pieniężnymi.

Świadczeniami rzeczowymi nie są natomiast świadczenia w postaci bonów towarowych, talonów i innych znaków uprawniających pracownika do ich wymiany na towary lub usługi (art. 21 ust. 1 pkt 67 Ustawy o PIT). Różnego typu dopłaty, dofinansowanie czy refundacja wydatków poniesionych przez pracownika także stanowią świadczenia pieniężne.

Osobną kategorię świadczeń stanowią świadczenia socjalne przyznawane pracownikom na podstawie obowiązującego w zakładzie pracy regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.

Obowiązkowe świadczenia rzeczowe z zakresu BHP

Art. 15 Kodeksu pracy mówi, że pracodawca zobowiązany jest zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Przepisy Karty nauczyciela nie zawierają odrębnych regulacji w zakresie obowiązkowych świadczeń rzeczowych BHP, a zatem i dla nauczycieli zastosowanie znajdą ogólne przepisy k.p.

Zgodnie z art. 237⁶ § 1 oraz art. 237⁷ § 1 k.p. pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie:

• środki ochrony indywidualnej,
• odzież i obuwie robocze.

Środki ochrony indywidualnej to środki, których głównym zadaniem jest zabezpieczenie pracownika przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy, i które spełniają wymagania określone w odrębnych przepisach (art. 237⁶ § 1 k.p.).

Zaliczyć możemy tu różnego rodzaju odzież ochronną, zabezpieczającą np. oczy, twarz czy ręce pracownika (w tym zwłaszcza okulary ochronne, rękawice ochronne, kombinezony, fartuchy itp.). W przypadku placówek oświatowych obowiązek dostarczenia środków ochrony indywidualnej będzie dotyczyć najczęściej takich pracowników, jak: nauczyciele chemii, sprzątacze oraz pracownicy odpowiedzialni za konserwację i naprawę urządzeń i sprzętu.

Z kolei odzież i obuwie robocze pracodawca zobowiązany jest zapewnić, jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, a także ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy. Dostarczone pracownikowi odzież i obuwie robocze powinny spełniać wymagania określone w polskich normach. Odzież robocza to w szczególności różnego rodzaju fartuchy, kombinezony, nakrycia głowy, bluzki, koszule, spodnie itp.